دكتر نوبخت: مدل بودجه‌ريزی عملياتی را تدوين كرد‌ه‌ايم
آفتاب - فروزان آصف نخعی: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام با همکاری دبیرخانه این مجمع در کمیسیون اقتصادی و اداری مجمع تشخیص مصلحت نظام با همکاری سازمان آمارایران به یک مدل جدید بودجه ریزی عملیاتی دست یافتند تا برپایه آن جمهوری اسلامی ایران متناسب با تکالیفی که در اسناد فرادستی نظام یعنی هدف توسعه یافتگی در سند چشم‌انداز است دست پیدا کند.
دکتر محمد باقر نوبخت معاون پژوهش‌های اقثصادی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام با اعلام مطلب بالا در برنامه گفت‌و گوی راهبر اقتصادی با موضوع بودجه عملیاتی در شبکه 4 سیما که به صورت زنده پخش می‌شد با اعلام مطلب بالا، گفت: در ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه پنجم که از سوی مقام معظم رهبری صورت گرفت ایشان در بندهای 32 و 33 تصریح فرمودند که باید در برنامه پنجم بودجه‌ریزی از وضع موجود به نظام عملیاتی تغییر کند و اصلاح شود.
نوبخت در ادامه با اشاره به این که بالاخره باید از جایی شروع بکنیم، انجام این کار لازم است اما کافی نیست، افزود: با مطالعات انجام شده در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام و با همکاری دبیرخانه مجمع در کمیسیون اقتصادی و اداری مجمع تشخیص مصلحت نظام و همکاری آقای دکتر عادل آذررییس سازمان آمارایران به یک مدل بودجه‌ریزی دست یافتیم تا برپایه آن متناسب با تکالیفی که در اسناد فرادستی نظام یعنی هدف توسعه یافتگی در سند چشم‌اندازاست دست پیدا کنیم.
معاون پژوهش‌های مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام تدوین بودجه عملیاتی را بر مبنای افزایش کارآیی و افزایش توانایی‌ها ذکر کرد و در باره شرایط بودجه نویسی در حال حاضر کشور گفت: شیوه بودجه‌ریزی ایران یک شیوه بودجه‌ریزی سنتی افزایش است براین مبنا که هر دستگاهی یک اعتباری دارد که این موضوع پایه بودجه آن دستگاه بوده، و هر سال باید درصدی با توجه به نرخ تورم و...به آن اضافه شود و به اعتباری توانایی مدیریتی مدیران ما بر این خواهد بود تا بتوانند سال آینده بودجه بیشتری بگیرند.
وی افزود: اما بودجه‌ریزی عملیاتی، شیوه‌ای از انواع شیوه‌های بودجه‌ریزی است که می‌گوید مبنایی برای افزایش چنددرصدی بودجه فلان وزارتخانه به صورت هرساله وجود ندارد. بلکه هر نهادی باید بداند امسال چه کاری را می‌خواهد انجام بدهد. ماموریتش در این زمینه چیست؟ برای انجام این ماموریت چه هدفی را تعیین کرده است؟ چند واحد کار باید انجام بشود؟ هر واحد کار چه مقدار بودجه برایش ضرورت دارد؟ قیمت تمام شده کار مورد نظر چقدر است؟ پس از این محاسبات حال رقم تمام شده می‌تواند هم به اندازه بودجه سال جاری و هم می‌تواند بسیار کمتر باشد.
وی در باره مقاومت‌هایی که در باره استقرار نظام بودجه عملیاتی صورت می‌گیرد، گفت: از برنامه چهارم بیش از 5 سال می‌گذرد، و حتی اجازه بدهید که من اضافه بکنم از نخستین سال‌های دهه 80 در تبصره 48 قانون بودجه سال 80 هم این بحث تکرار شده بود، و قرار بود که از سال 81 بودجه عملیاتی شود، منتها نزدیک به یک دهه مقاومت بین ابقاء و استمرار وضع موجود و نوآوری و تحول را شاهدیم. از این رو باید گفت که بودجه عملیاتی یک بودجه‌ریزی بر مبنای افزایش کارآیی و افزایش توانایی‌ها است. مدیریت‌ها خودشان را نشان می‌دهند که با مقدار معینی بودجه چه می‌خواهند انجام بدهند؟ توانایی مدیر این است که بتواند با اعتبارات متناسب کار را انجام بدهد به نحوی که هدررفت منابع و زیاده‌گویی و اعتبارات پیش نیاید.
وی افزود: از آن جایی که در بودجه عملیاتی یک دور پالایش صورت می‌گیرد، به نحوی که یک بار همه دستگاه‌ها باید حساب‌دهی بکنند و برای ریال به ریال دفاع کنند، خوب در این‌باره یک مقاومتی وجود دارد. چرا؟ برای این که ممکن است برخی دستگاه‌ها اعتباراتشان کمتر شود. از این جهت می‌شود گفت که به‌رغم تکلیف قانونی و اراده دولت‌ها برای انجام این کار، اما دستگاه‌های اجرایی همچنان مقاومت می‌کنند.
نوبخت دراین برنامه با اشاره به این که دستگاه‌های اجرایی به خوبی می‌دانند که چگونه با نماینده ارتباط برقرار و چگونه تقاضاهای‌شان را مطرح کنند و این که آیا نماینده مجلس وقت دارد کمبودهایی که دستگاه مربوطه به او ارائه کرده است را بررسی کند درباره دستورالعمل آیین‌نامه داخلی مجلس برای رسیدگی به بودجه، اززمانی که بودجه به مجلس می‌رود گفت: یک هفته نمایندگان وقت دارند که پیشنهادهای‌شان را بدهند. یک هفته تا 10 روز کمیسیون تخصصی بحث را پی‌گیری می‌کند دو هفته هم در کمیسیون تلفیق بحث‌ها مطرح می‌شود. آیا با این یک ماه فرصت امکان مطالعه کتابچه چندهزار صفحه‌ای برای مطالعه هر یک از نمایندگان مجلس وجود دارد؟
وی افزود: بنابراین زمان مجلس محدود است، تقاضاها بی شمار است،از سویی نمایندگان محترم مجلس به حق نماینده مردم هستند، از حوزه انتخابیه خود باخبرند که دارای چه مشکلاتی هستند، بنابراین خود نماینده مجلس که بودجه را برای نهادها توزیع می‌کند. هم صاحب تقاضا است که جاده یا آب فلان روستا را درست بکند. بنا براین وقت محدود، عدم اطلاعات جامعه نسبت به تقاضاها، عدم اطلاع از گذشته‌ای که این عملکردها داشته است، همه این‌ها باعث می‌شود که یک تغییراتی روی بدهد که البته من با این تعبیر موافق نیستم که تغییرات گسترده‌ای قرار است در بودجه اتفاق بیفتد، زیرا معمولا 5 تا 6 درصد این تغییرات بیشتر نیست. بنابراین مجبورند در همین مقداری که عرض کردم مجلس نیز دخالت کند تا از نظر شکلی بودجه به تعادل برسد. بنابراین یک مشکل این جا است.
در ادامه این گفت‌و گو زمانی که مجری برنامه از نگرانی دولت درباره تغییرات گسترده بودجه یا لایجه برنامه پنجم سخن گفت، دکتر نوبخت در پاسخ به وی به مشکلاتی در تدوین بودجه اشاره کرد و گفت: از دولت محترم باید سوال کرد شما یک مرجعی به نام مجلس دارید که نمایندگان ملت هستند، و طبق قانون اساسی و قوانین موضوعه باید بنشینند و درنهایت حرف آخر را بزنند. ما به این‌ها می‌خواهیم بگوییم که شما حق ندارید چیزی را جابه‌جا کنید؟ اگر این گونه است چرا ما باید وقت مردم را بگیریم؟ از همان روز اول که لایحه تقدیم مجلس شد رییس یک مهر تایید بزند و دیگر زحمتی نیز کشیده نشود؟ اصل بر این است که اگر شما به مجلس این مسئولیت را داده‌اید که بنشیند و بررسی بکند و نظر بدهد بنابراین باید تبعات آن را بپذیریم که تغییرات بیشتر از 5 تا 6 درصد نیست. این که به چیزی دست نزنیم مبادا هم چیز به هم بخورد صحیح نیست.
دکتر نوبخت براساس بودجه بندی عملیاتی در باره راه حل این مشکل با تاکید براین که با توافق بر سرشاخص ها وتفکیک مسئولیت‌ها و تقسیم کارمی توانیم این مشکل را حل کنیم گفت: می‌توانیم به مجلس بگوییم با توجه به وقت محدود مجلس کار مشخصی را در توافق با دولت مثلا بر سر شاخص‌ها انجام بدهد تا اصول و مبانی اش عوض نشود.
مشکل دیگر را نحوه اجرا و نظارت بر نتیجه دانست و گفت: نظام بودجه‌ریزی از سعی‌و تنظیم و تنظیم و تثبیت گرفته تا اجرا و نظارت پس از اجرا هم بر آن وجود دارد. ایستگاه چهارم نظارت براین چیزی که تهیه شده، دارد اجرا می‌شود و چگونگی اجرا مورد توجه جدی باید باشد. حداقل سه نوع نظارت پارلمانی، نظارت اجرایی از سوی دولت و نظارت قضایی باید صورت بگیرد تا بدانیم چه باید بکنیم. آن جایی که گفتم شرط لازم است ولی شرط کافی نیست در این جا می‌توانیم با بودجه‌ریزی عملیاتی می‌توانیم این فرآیند را اصلاح کنیم. اما باید ببینیم که در نحوه تدوین و تثبیت باید چه کارهایی باید انجام بدهیم؟
وی با توجه به ساختارمطرح شده در باره بودجه ریزی عملیاتی به طرح سوالاتی پرداخت و گفت: ما از بودجه چه انتظاری داریم؟ بودجه آیا مانند بودجه شرکت‌های دولتی سیاهه‌ای است که دو ستون منابع و مصارف دارد؟ ماده یک قانون محاسبات عمومی می‌گوید بودجه یک برنامه مالی یک‌ساله است که حاوی پیش‌بینی دریافت‌ها، درآمدها، و برآورد هزینه‌ها برای نیل به سیاست‌ها و اهداف قانونی است.
وی افزود: اگر کشوری تنها بخواهد با بودجه، امور جاری را اداره بکند که می‌گوییم همین است، ولی هدف بلندی مانند توسعه یافتگی، مثل استقرار در جایگاه نخست اقتصادی، علمی و فناوری در 20 سال آینده در منطقه، پیش بینی چهار برنامه 5 ساله به‌عمل آمده است به نحوی که در هر برنامه 5 ساله اهدافی که باید تحقق یابد مشخص شده است.
وی در ادامه در بخش دیگری از سخنان خود گفت: از این رو بودجه یک‌ساله باید یک‌بیستم سند چشم‌انداز توسعه و یک پنجم برنامه باشد. باید بگوید که از این هدف بلند و از این سیاست‌های کلی که مقام معظم رهبری طبق اصل 110 قانون اساسی ابلاغ فرمودند، باید در سال جاری مورد نظر چه بخشی قرار است اجرا شود؟ چه مقدار از آن اهداف 20 ساله باید نزدیک بشویم؟ از این رو بودجه غیر از این که می‌گوید منابع و مصارف چیست و چگونگی تخصیص را به روش عملیاتی نشان می‌دهد باید یک فاز بالاتر را نشان بدهد که برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز در آن یک سال چه اتفاقاتی می‌افتد؟ و این بودجه اگر یک ریال کم و یا یک ریال زیاد شود روی نرخ تورم و رشد اقتصادی، سرمایه‌گذاری چه تاثیری دارد؟
نوبخت در ادامه گفت: فراتر از همه این‌ها از آن جا که ما خدمت‌گذار مردم هستیم باید به مردم جواب بدهیم که ای مردم ای بخش خصوصی که طبق سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی شما را دعوت به کار و سرمایه‌گذاری بیشتر می‌کنیم، در جریان باشید که ما در این یک سال می‌خواهیم این کارها را بکنیم و قرار است در این اتفاقات بیفتد، برای شما هم این مسایل وجود خواهد داشت. بنابراین باید تاثیر بودجه را در شاخص‌های مختلف اقتصادی نشان بدهیم. از این رو بودجه عملیاتی ضمن تمرکز بر شاخص‌ها به جای ردیف‌ها، تاکید ش این است که در ازاء کار و نتیجه بخشی آن، بودجه اختصاص می‌یابد.
