با رسانه‌های بیگانه چگونه مواجه شویم؟

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب- سرویس سیاسی: رئیس سازمان صدا و سیما از حداقل ۲۳ میلیون مخاطب ثابت ماهواره در ایران خبر می‌دهد. در حال حاضر ۱۷۶۶۶ شبکه ماهواره‌ای در ایران قابل دریافت است که از این تعداد ۲۰۰۰ شبکه از وضوح بالایی برخوردارند. مردم ایران نه تنها به ۳۸۰ شبکه موسیقی و ۷۴ شبکه مد دسترسی دارند، که در معرض برنامه‌های تعدادی از شبکه فارسی متعلق به مخالفان جمهوری اسلامی و ده‌ها شبکه خبری بین‌المللی هستند. 

سه ماهواره هات‌برد، ترک‌ست و عرب‌ست بیشترین مخاطب را در ایران دارند. کاربران ماهواره در ایران به‌خاطر شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی ابتدا هات‌برد را دریافت می‌کنند و سپس برای دسترسی به شبکه‌های فیلم یا موسیقی ترک و عرب، به سراغ ترک‌ست، عرب‌ست، نیل‌ست، تل‌استار و نهایتاً آسترا می‌روند. بنابراین می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین انگیزه اغلب مردم در استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای، شبکه‌های فارسی است. هر چند که شبکه‌های فیلم، موزیک، مد، پورنوگرافی و حتی آشپزی نیز به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

سابقه تاسیس شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی حداقل به یک دهه قبل باز می‌گردد. موج مهاجرت مخالفان جمهوری اسلامی به ایالات متحده در ابتدای انقلاب، شهر لوس‌آنجلس مرکز تجمع ایرانیان را به کانونی برای فعالیت علیه نظام جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرد. 

به‌تدریج این عرصه چنان کششی پیدا کرد که علاوه‌بر تلویزیون‌های فارسی‌زبان متعلق به ایرانی‌تبارها، تلویزیون‌های سیاسی – خبری صدای آمریکا و بی. بی. سی فارسی از جمله تلویزیون واشنگتن نیز در آن ظهور کردند. ضمن آن که عطش اتحادیه اروپا، ترکیه و عربستان برای راه‌اندازی تلویزیون‌های فارسی‌زبان را نباید از نظر دور داشت. بنابراین با اتخاذ سیاست لزوم مهار ایران از سوی بنگاه‌های بین‌المللی رسانه‌ای، شرایط رسانه‏ای جهان به سمتی حرکت می‏کند که تاسیس شبکه‏های فارسی زبان موضعیت پیدا می‌کند. 

دلایل بهره‌گیری دستگاه سیاست خارجی کشورهایی نظیر ایالات متحده آمریکا و بریتانیا از رسانه‌ها را باید در راستای «دیپلماسی عمومی» آنها تبیین کرد. اساس کارکرد دیپلماسی عمومی بدین‌گونه است که توسعه و صدور ارزش‌ها و هنجارهای ملی کشور، موجب جذب گروه‌های مردمی و افراد کلیدی در خارج از کشور می‌شود. بر این اساس، به‌تدریج درک و تفاهم بهتری از کشور مزبور در نزد گروه‌های مردمی شکل خواهد گرفت، که در نتیجه تأثیرگذاری آن کشور افزایش خواهد یافت؛ این تأثیرگذاری، خود زمینه‌ساز کسب موقعیت برتر در صحنه بین‌المللی و تأمین اهداف و منافع ملی خواهد بود. 

بسیاری از کشورها، اکنون بر این باورند که با بهره‌گیری از دیپلماسی عمومی قادر خواهند بود موقعیت خود را در عرصه بین‌المللی تثبیت کرده و تأثیرگذاری خود را تا حدی که در حالت عادی امکان آن فراهم نبوده، افزایش دهند. دیپلماسی عمومی، تأمین‌کننده گستره وسیعی از منافع گوناگون است و این منافع، همه به یکدیگر مرتبط می‌باشند، اما با این حال، نقش دیپلماسی عمومی در تأمین امنیت و منافع امنیتی بسیار چشمگیر و بارز است. 

تاسیس بی.بی.سی فارسی و صدای آمریکا و به‌ویژه حمایت ایالات متحده از تاسیس شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان تفریحی و سیاسی، در واقع به خطوط دیپلماسی این دو کشور در قبال ایران باز می‌گردد که این دیپلماسی عمومی نیز ادامه و مکمل دیپلماسی و سیاست خارجی هم اینک این کشورها در قبال جمهوری اسلامی ایران است. 

بدون شک افزایش رو به‌رشد شبکه‌های فارسی‌زبان با اهدف خاص تاثیرگذاری و نفوذ از جمله تاثیرات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و آموزشی؛ حاکی از وجود منافع و اهداف موسسان آنهاست، که در عصر رشد در لحظه رسانه‌ها، چه به لحاظ تکنولوژیکی و چه به لحاظ طراحی‌های محتوایی تنها راه مبارزه با تاثیرات سوء آنها پویایی رسانه است. اما مقایسه اخبار و برنامه‌هایی که به‌صورت حرفه‌ای به زبان‌های اصلی از سوی همین شبکه‌های خبری تهیه و پخش می‌شود با نوع فارسی آن، نشان می‌دهد که یا آنها مخاطب ایرانی را در حدی از اطلاعات و آگاهی نمی‌بینند که بیش از این روی حرفه‌ای شدن محتوا و گردانندگان شبکه‌ها تاکید کنند و یا اهداف آنها صرفاً در جبهه دیپلماسی عمومی خلاصه نشده و همچنان بخش اعظمی از موضع‌گیری‌های آنها در دیپلماسی‌های نوع دیگر و به‌ویژه مبتنی بر عوامل سخت برنامه‌ریزی و اجراء می‌شود. 

بنابراین در شرایط کنونی، شبکه‌های فارسی‌زبان با این سرمایه‌گذاری نه‌چندان زیاد در منابع انسانی و مالی، دوره آزمون و خطای تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری‌های طراحان و استراتژیست‌های دیپلماسی عمومی کشورهای هدفدار را رقم می‌زنند و در عین حال نفوذ تدریجی و اعتمادسازی تدریجی را نیز تجربه می‌کنند. از این‌رو خطرناک خواهد بود اگر با تحلیل اشتباه نسبت به عملکرد فعلی شبکه‌های فارسی زبان، واکنشی بسیار فراتر از اهمیت این رسانه‌ها نشان داده شود. 

راهبرد پیشنهادی 

دولت‌ها امروزه در مقابل امواجی که ناخواسته مرزهای ژئوپولیتیکی آنها را در می‌نوردند و اذهان ملت‌های‌شان را متأثر می‌سازند دو راهبرد عمده پیش‌روی خود دارند: انفعال رسانه‌ای و پویایی رسانه‌ای. 

راهبرد انفعال رسانه‌ای و شکایت از تهدیدات کانال‌های ماهواره‌ای طی دهه 70 قرن بیستم تا دهه 90 این قرن، مهم‌ترین راهبردی بود که از سوی کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته در سازمان‌های بین‌المللی و سازمان ملل متحد پیگیری می‌شد. این راهبرد با رشد روزافزون تکنولوژی‌های نوین رسانه‌ای و افزایش روزافزون کانال‌های ماهواره‌ای دیگر پاسخ‌گوی واقعی تهدیدات نبود، از این‌رو اغلب کشورها به راهبرد پویایی رسانه‌ای روی آوردند. 

از این رو تنها راهبرد، راهبرد پویایی رسانه‌ای است که از طرق ذیل تحقق خواهد یافت:
- ایجاد زمینه‌های ظهور و رشد کانال‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان با نظارت و حمایت دولت.
-ایجاد زمینه‌های ظهور و رشد رسانه‌های خصوصی ماهواره‌ای در ایران (کانال‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، آموزشی، اجتماعی و...) 

-تقویت و تنوع فیلم و سریال‌های جذاب در کانال‌های مختلف صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. 

-ایجاد زمینه‌های لازم برای حضور نخبگان و صاحب‌نظران مختلف در فضای رسانه‌ای کشور. 

-سیاست‌گذاری رسانه‌ای در جهت پاسخ‌گویی مناسب به نیازها و سلایق خبری مخاطبان فارسی‌زبان خارج از کشور.