همراهى با ابرقدرت قرن جديد

آفتاب‌‌نیوز :  وصف فعال ناظر بر الگوهايى از تلاش پايدار براى به دست گرفتن ابتكار عمل در نظام بين المللى است. اين تلاش ها تا حدود زيادى در قالب پيوندهاى دوجانبه با ديگر كشورها نمود مى يابد. پيش انگاره هاى سياست خارجى جمهورى اسلامى ايران با توجه به فضاى متناقض با غرب بعد از انقلاب اسلامى به سمت رويكرد شرقى _ آسيايى تسرى يافته است. يكى از اين رويكردها كشور پهناور و متمدن چين است. چين كمونيست با توجه به رويكرد اقتصادمحور خويش عمدتاً سطوح رفتارى بين المللى خويش را در تعاريف و معادلات اقتصادى برجسته تر ساخته است. پكن همواره در سياست خارجى ايران يك وزنه نسبتاً موثر و اعتمادساز قلمداد مى شود. 

روابط تهران _ پكن 
روابط ايران و چين به سال ۱۹۲۲ بازمى گردد، ولى با تاسيس جمهورى خلق چين و با توجه به رويكرد ايران به اردوگاه غرب، روابط سياسى ميان دو كشور قطع شد. روابط دو كشور با پيوستن ايران به جمع اكثريت اعضاى سازمان ملل در سال ۱۹۵۱ و محكوميت چين توسط ايران به خاطر بحران كره بيش از گذشته تيره شد و پيوستن ايران به پيمان بغداد در سال ۱۹۵۵ مزيد بر علت شد. با پذيرش جمهورى خلق چين در جمع اعضاى سازمان ملل در ۱۹۷۰ دولت وقت ايران با تاثير از فضاى حاكم بر عرصه بين الملل و گسترش روابط پكن با ايالات متحده و رويكرد واقع گرايى در سياست چين در دوره رياست دنگ شيائوپنگ و علاوه بر آن رقابت دو ايدئولوژى يعنى شوروى و چين زمينه گسترش نسبى روابط ايران با چين را بسترسازى كرد. 

انقلاب اسلامى و روابط ميان دو تمدن 
با پيروزى انقلاب اسلامى و به رسميت شناختن حركت مردمى ايران توسط دولت چين و ديگر خوددارى اين كشور از تائيد قطعنامه تحريم شوراى امنيت بر ضد ايران در پى تسخير سفارت آمريكا در تهران در سال ۱۹۷۹ فضاى حاكم بر روابط ديپلماتيك دو كشور وارد پويش جديدى شد. 

با آغاز تجاوز حكومت بعثى عراق بر ضد ايران اهميت چين براى دستگاه سياست خارجى كشور دوچندان شد. چين در طول اكثر سال هاى جنگ محور شريك بين المللى ايران بود. مسئولان ايران براى تامين جنگ افزارهاى خود از يك سو و گريز از تحريم هاى بين المللى از سوى ديگر چين را بيش از پيش حائز اهميت يافتند.
البته چين آن زمان از حمله شوروى به افغانستان و تهديد مرزهاى غربى خويش و همچنين براى جلوگيرى از بالا رفتن نقش ايالات متحده در خليج فارس با پيروزى احتمالى عراق عليه ايران، مشى سياست خارجى خود را با اهداف ايران هماهنگ كرد. 

دهه ۹۰ و همكارى هاى اقتصادى 
با سقوط قطب كمونيسم شوروى و محو آنتى تز مقابله گرايى با ايدئولوژى كمونيستى _ مائوئيستى چين اين كشور همزمان با درك صحيح از شرايط نظام بين المللى و با ايجاد دگرگونى در پويايى رشد و توسعه اقتصادى خويش توانست همواره براى كشورهايى همچون ايران به يك فرصت مناسب تبديل شود. البته اين عملكرد دوجانبه اقتصادى پكن _ تهران توانست حساسيت هاى كاخ سفيد را برانگيزد. واشينگتن در ربع قرن گذشته همواره به همكارى هاى دو كشور با ديده ترديد نگريسته است. كاخ سفيد از سال ۱۹۹۰ تاكنون چين را به انتقال فناورى پيشرفته متهم مى كند. لذا شركت هاى چينى را در صدر ليست كشورهاى صادركننده فناورى تسليحاتى به ايران مورد تحريم قرار داده است و دولت مركزى پكن را متهم به فروش تسليحات غيرمتعارف مى كند. 

مسئله هسته اى ايران و موضع چين 
اگر چه روابط صلح آميز هسته اى بين ايران و چين به اوايل دهه ۹۰ ميلادى برمى گردد و اين امر همواره باعث نگرانى سران كاخ سفيد شده است، ولى حمايت دولت چين براى دستيابى ايران به فناورى صلح آميز هسته اى توانسته بستر هر چه بيشتر نگاه نوين ايران به شرق از جمله چين را فراهم سازد.افزايش فشارهاى ايالات متحده با تمركز بر حقوق بين الملل و رژيم هاى بين المللى مانند ان پى تى و استفاده از شكار سياسى روابط اروپا و ايران و گفت وگوهاى هسته اى بين آنان، و ديگرى احتمال ارجاع پرونده هسته اى ايران به شوراى امنيت از سوى ديگر باعث شده است تا دو كشور بيش از پيش به يكديگر نزديك شوند. ايران اميدوار است با وارد كردن وزنه چين و روسيه در شوراى امنيت از تصويب قطعنامه احتمالى تحريم بر ضد ايران جلوگيرى كند. قرارداد عظيم امضا شده ميان دو كشور در زمينه انتقال نفت و گاز ايران به چين مى تواند با توجه به وابستگى اقتصاد رو به رشد چين به انرژى زمينه هاى گسترش روابط سياسى را فراهم سازد. 

با توجه به پارامترهاى حداكثرى _ ايجابى موضع پكن در قبال ايران و پارامتر حداقلى _ سلبى اين كشور در قضيه هسته اى بايستى روابط اقتصادى در پيشتازى سياسى آن را تحليل كرد. كشور چين هم اكنون به دومين مصرف كننده نفت در جهان تبديل شده است. براساس گزارشى كه اخيراً وزارت دفاع آمريكا به كنگره اين كشور ارسال كرده چين تا سال ۲۰۲۵ ميلادى روزانه ۸/۱۲ ميليون بشكه نفت مصرف خواهد كرد. اين رقم در حال حاضر اندكى بيش از شش ميليون بشكه در روز است. ايالات متحده نيز كه با گسترش روابط چين با ايران در زمينه هاى انرژى مخالفت مى كند چند پارامتر را براى خود تامل برانگيز مى داند: 

۱  _ گسترش روابط پكن _ تهران حتى در زمينه هاى اقتصادى باعث نفوذ اين كشور در منطقه خليج فارس و خصوصاً عراق خواهد شد. 

۲ _ تسلط آمريكا بر منطقه ساختارشكن خاورميانه يكى از اهداف بازدارنده در قبال چين و سياست انقباضى كاخ سفيد در زمينه انرژى عليه چين محسوب مى شود.

 ۳   _ بسط روابط چين با ايران مستلزم تشكيل مثلث همكارى هاى ميان پكن _ مسكو _ تهران است كه مى تواند نفوذ فزاينده آمريكا در منطقه آينده ساز آسياى ميانه را محدود كند.پس با اين پارامترها معلوم مى شود كه صرف نظر از چالش هاى هسته اى ايران با غرب و موضع چين در قبال اين مسئله اين دو كشور بهره هاى زيادى از تعامل با يكديگر مى برند. 

جمهورى اسلامى ايران نيز با توجه به توسعه اقتصادى و امنيت ملى _ منطقه اى بين المللى خويش بايد يك راهبرد اساسى را با كشور چين تنظيم كرده و مديريت گفت وگو و آميزش ميان دو تمدن را با يك رويكرد سيستمى نهادينه سازد و با هماهنگ سازى و فرصت شناسى در منطقه آسياى شرقى آن را بسترسازى كند. در نتيجه موضع چين در قبال مسئله هسته اى ايران رابطه تنگاتنگى با امنيت منطقه اى چين خواهد داشت و دستگاه ديپلماسى بايد با عملكردهاى مفيد موضوع هسته اى را تا آستانه شوراى امنيت نكشاند چرا كه با توجه به اقتصاد سياسى حاكم بر نظام بين الملل و امنيت اقتصادى چين بعيد است وزنه پكن مفيد حاصل آيد. بنابراين با سپرى كردن چالش هسته اى، ايران در آينده اى نزديك شاهد زايش ابرقدرتى جديد از دل جهان تك قطبى به نام چين خواهد بود.