كودك من بيش فعال است يا فقط شيطان؟!

بيش فعالي چيست؟

اين اختلال يكي از اختلالات شايع و در عين حال با تشخيص سخت براي پزشكان است. اختلال بيش فعالي بيماري پيچيده اي است و اغلب تشخيص داده نمي شود. درباره كودكي كه با چنين اختلالي تشخيص داده مي شود ۳ علامت را نبايد از ياد ببريد كه شامل پرتحركي، كمبود توجه و تمركز و در نهايت اعمال تكانه اي (كارهاي ناگهاني و غيرقابل پيش بيني) است.

زماني كه پزشك بتواند جزئيات لازم را از والدين و مدرسه به دست آورد مي توان معيارهاي لازم را در نظر گرفت. علائم اختلال بيش فعالي ـ كم توجهي بايد در بيشتر از يك مكان ديده شود مثلاً خانه و مدرسه و البته اينكه براي چند ماه اين علائم بروز كند. داشتن ۶ علامت يا بيشتر از علائم اختلال كم توجهي يا بيش فعالي كه بايد دست كم ۶ ماه وجود داشته باشد تا بتوان گفت كودك بيش فعال است.

علائم بيش فعالي

تعدادي از علائم مربوط به بيش فعالي و اختلال توجه و تمركز شامل موارد زير است:
ـ كودك غالباً با دست هايش بازي مي كند و در جايش مي لولد.
ـ كودك معمولاً كلاس را ترك مي كند.
ـ غالباً مي دود يا مي پرد.
ـ اغلب بازي يا فعاليت هايش پر سروصداست.
ـ به نظر مي رسد كودك هميشه در حال حركت است.
ـ زياد صحبت مي كند.
ـ از توجه به جزئيات ناتوان است.
ـ اغلب قادر به پيگيري دستوران يا اتمام كارها نيست.
ـ اغلب وسايل خود را گم مي كند.

ممكن است كودك شما بيش فعال باشد

براي كودكي با اختلال بيش فعالي ـ كم توجهي انجام برخي رفتارها ممكن است سخت تر باشد. حال بهتر است اين سوال ها را از خودتان بپرسيد:
ـ آيا زماني كه از كودك تان مي خواهيد كاري انجام دهد مشكلي در شنيدن دارد؟
ـ آيا او نسبت به ديگر كودكان سريع تر هيجان زده مي شود؟
ـ آيا خانه شما در زمان غذا خوردن، به خواب رفتن، شستن دندان ها و ديگر كارها به ميدان جنگ بدل مي شود؟
ـ آيا معلم شما نسبت به رفتار كودك شما در مدرسه نگران است.
ـ و زود تمركزش را از دست مي دهد و فراموش كار است؟

اين بچه ها مغزشان متفاوت است

اختلال بيش فعالي ـ كم توجهي يك بيماري عصبي ـ رفتاري است با ۲ مولفه: بيش فعالي و بي توجهي يا نداشتن تمركز. برخي از اين كودكان به صورت واضح فعاليت زيادي دارند و برخي هم توانايي تمركز ندارند اما بيشتر آنها هر دو مشكل را با هم دارند. اين بچه ها مغز ماشين فراري را دارند اما با ترمز دوچرخه. ذهن آنها در حال مسابقه است اما نمي توانند در زمان لازم سرعت شان را كم كنند. اسكن هاي متعدد نشان مي دهد بخشي از مغز كودك دچار اختلال كه به كنترل رفتار كمك مي كند، موجب تمركز مي شود و آنچه نياز به انجام آن دارد را طبقه بندي مي كند، كمي كوچكتر است. علاوه بر اين انتقال دهنده هاي عصبي شيميايي مغز مانند سروتونين، دوپامين و نوراپي نفرين كه پيام را از يك قسمت مغز به قسمت ديگر مي فرستند در آنها دچار كمبود است بنابراين براي مثال اگر معلم يك آموزش ۵ مرحله اي به كودك بدهد، او ممكن است تنها بتواند ۲ مرحله اول را انجام دهد و توالي كارهاي بعدي را از دست بدهد.

دليل بيش فعالي معلوم نيست

بيشتر مطالعات نشان مي دهد اختلال بيش فعالي موروثي است. اما در سال هاي اخير تحقيقات از ارتباط اين اختلال با مواد سمي محيطي مانند بيس فنول A و فتالات (مهمترين مواد در توليد مواد آرايشي، پلاستيك، پرده حمام) و همين طور حشره كش ها خبر مي دهد. اين علم بسيار جديد است و تحقيقات همچنان بايد ادامه پيدا كند. كودكان نسبت به مواد سمي محيط حساس هستند و بايد نسبت به مواجهه آنها با اين مواد دقت شود. چندين دليل ديگر براي ابتلاي كودك به اختلال بيش فعالي مي توان در نظر گرفت كه از جمله مي توان به ژنتيك، آسيب كوچك مغزي در زمان تولد يا حتي استرس و نگراني دوران بارداري اشاره كرد.

چطور تشخيص بدهيم

در اختلال بيش فعالي ـ كم توجهي معدل سني مي تواند از ۲ يا ۳ سالگي باشد. در ۲ سالگي پزشكان به دنبال يافتن علائم هستند و هر چه زودتر اين نقص تشخيص داده شود زودتر مي توان مداخله كرد. اما در اغلب موارد تا زماني كه كودك به سن مدرسه نرسيده كه نياز به توجه و نشستن طولاني مدت داشته باشد، اين اختلال قابل تشخيص نيست. بچه هاي باهوشي كه نشانه هاي ضعيفي دارند، ممكن است سال ها علائم را داشته باشند تا دوره آموزشي مدرسه كه بايد برنامه منظم، چند منظوره و مديريت زمان انجام دهند و اينجاست كه دچار مشكل مي شوند.

دختران فرق دارند

پسران سه برابر دختران در معرض اين اختلال هستند و به طور معمول دختران ۵ سال بعد از پسران تشخيص داده مي شوند. دختران بي نظم و ساكت كمتر به چشم مي آيند حتي اگر اختلال شان به اندازه پسران باشد. بي توجهي و ناديده گرفتن موضوعات پيرامون از علائم اختلال در دختران مبتلا به بيش فعالي است. در پسران به جاي آن انجام و بروز حركات و رفتارهاي متفاوت و غيرمنطقي بدون انگيزه قبلي و برنامه عاري از فكر انتظار مي رود. در دوران دبستان دختراني با اختلال بيش فعالي، كودكاني كم دقت يا بي دقت هستند، همچنين در آموختن مهارت هاي آموزشي و حل مسائل ضعيف بوده و به جزئيات و موضوعات محيط پيرامون خود توجه ندارند، كمتر توجه مي كنند و با تمام كردن كارها مشكل دارند اما آنها معمولاً پرخاشگر نيستند. دختران قرار نيست كيف مدرسه شان را در زمين بازي جا بگذارند يا دفتر مشق شان كثيف باشد.

تشخيص سخت است

هيچ آزمايشي وجود ندارد كه با انجام آن بتوان گفت كودك دچار بيش فعالي است. اما اغلب پزشكان با تاريخچه خانوادگي، جزئيات پرسش هايي كه انجام مي دهند و بررسي رفتار كودكان و ميزان اهميت آن براساس سن و سال او سعي مي كنند تشخيص صحيح را داشته باشند. با صحبت كردن با كودك، والدين و معلمان و اگر لازم باشد مادربزرگ و پدربزرگ و اقوام پزشكان مي توانند تعيين كنند علائم با توجه به سن كودك متناسب است يا مشكل جدي وجود دارد. آنها بايد عواملي مانند عصبانيت، اختلال يادگيري، افسردگي، طلاق يا بيماري يكي از اعضاي خانواده را هم در نظر بگيرند.

درمان دارويي براي كدام بچه ها لازم است؟

دارو درماني به همراه روان درماني و تغييراتي كه در زندگي روزانه كودك ايجاد مي شود مي تواند شرايط را بهبود دهد. داروها زماني كه با رفتار درماني همراه شوند مي توانند پرخاشگري و بي توجهي كودك را به ميران زيادي بهبود دهند. دارو درماني زماني پيشنهاد مي شود كه تعداد علائم كودك براساس سنش مشخص شود و تنها زماني از دارو استفاده مي شود كه كودك واقعاً نياز داشته باشد. در كودكاني كه علائم متوسط تا شديد اين اختلال را دارند دارو درماني كمك كننده است. در علائم خفيف تر معمولاً از مشاوره درماني استفاده مي شود. اما دارويي كه براي يك كودك كارساز بوده است نمي تواند براي ديگري هم همان نتيجه را داشته باشد. به همين دليل پزشكان نظارت زيادي بر كودك دارند تا بتوانند تركيب مناسب را پيدا كنند. مشخص نيست چرا اما كودكاني كه در يك سن خاص دارويي را تحمل نمي كنند ممكن است چند سال بعد به خوبي به همان دارو جواب دهند.

منبع: سيب سبز