نظرفائزه هاشمی در مورد حقوق شهروندی

گفت‌وگو با فائزه هاشمی در دفتر نشر معارف انقلاب انجام شد. او گرچه دختر رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و یکی از ارکان انقلاب است اما شش ماه از سال گذشته را در زندان سپری کرده و امروز که روبه‌روی ما می‌نشیند به گفته خودش «تجربه ارزشمندی» دارد که توانسته «عمق مسائل» را درک کند؛ با زندانی‌ها بسیاری گفت‌وگو کرده و پای داستان هر کدام آنها نشسته است؛ امروز فکر می‌کند که با آن تجربه وظیفه‌اش سنگین‌تر شده است. به غیر از تحصیلات دانشگاهی او که دکترای حقوق بشر است و سابقه نمایندگی مرد در مجلس، همین تجربه زندان و ارتباطی که با زندانیان و خانواده‌های آنها داشته باعث شد که برای گفت‌وگو درباره «منشور حقوق شهروندی» به سراغ او برویم. فائزه هاشمی با نگاه مثبت به این اقدام دولت روحانی نگاه می‌کند و معتقد است این منشور نوعی هم قسم شدن دولتی‌ها برای اولیت دادن به مساله حقوق شهروندان است.

یکی از شعار‌های انتخاباتی آقای روحانی تهیه منشور حقوق شهروندی بود که در آستانه صدروزگی دولت پیش‌نویس اولیه آن تهیه شد و در سایت ریاست جمهوری قرار گرفت. با توجه به اینکه تحصیلات شما مرتبط با مساله حقوق بشر است، ارزیابی شما در خصوص این منشور و نیاز ج امعه ما به تعریف واضح از حقوق شهروندی چیست؟
با توجه به مروری که بر منشور حقوق شهروندی داشتم، به نظرم حدوداً همان قوانین کشور مثل قانون اساسی و سایر قوانین در موضوع حقوق بشر است. گرچه برخی عنوان می‌کنند که دولت در این زمینه کار نمایشی و تبلیغاتی انجام داده اما من اینطور فکر نمی‌کنم و به نظرم یکی از اهداف دولت تعیین اولویت و اهمیت این موضوع برای اعضای کابینه و سایر مدیران دولت دولتی می‌تواند باشد. در واقع این منشور یک نوع برنامه‌ریزی و راهبرد و نقشه‌ راه‌ برای خود دولت است؛ نوعی هم قسم شدن برای اجرای برخی از اصول قانون اساسی که مغفول یا معطل مانده یا در دوره‌ای کمتر به آنها توجه شده است. ممکن است تهیه این منشور برای مردم هم این پیام را داشته باشد که بنا داریم به وعده‌ها عمل کنیم.

در واقع شما تأکید دارید این منشور برای خود دولت تهیه شده تا در مسیری حرکت کند حقوق شهروندی رعایت شود. در چنین شرایطی به نظر شما حقوق شهروندان آنگونه که انتظار دارند، تأمین می‌شود؟
تحلیل شخصی من این است که انتظار نیست که صد‌ردصد مطالبات محقق شود. بخشی از این بند‌ها که در منشور آمده نیاز به هماهنگی با سایر قوا و دستگاه‌های مختلف دارد و چون این اصول همان قوانین کشور هستند و چیز جدیدی نیست به‌‌صورت منطقی و قانونی دلیلی برای هماهنگ نبودن سایر ارگان‌ها با دولت و مقاومت در مقابل اجرای این مواد نباید وجود داشته باشد. چراکه وظیفه و مسئولیت همه است که در اجرای این اصول و موارد وارد عمل شوند. اما اجرای بخش‌هایی در حیطه اختیارات دولت است که اگر کابینه و سایر مدیران با هم هماهنگ باشند، برنامه‌ریزی کنند و منشور جدی گرفته شود بخشی از موضوعات آن توسط خود دولت قابل اجرا است.

به نظر شما ضمانت اجرای منشور حقوق شهروندی توسط دولت چه می‌تواند باشد؟ به‌هرحال ما نهاد‌های موازی در این مساله کم نداریم؛ نهاد‌هایی که بخشی از زیر پا گذاشته شدن حقوق شهروندی به آنها برمی‌گردد، چطور خواست دولت می‌تواند به تنهایی کفایت کند؟
بله، ما گروه‌های موازی داریم، نهاد‌هایی که شاید بخشی از آنها با اجرای منشور حقوق شهروندی موافق نباشند. هماهنگونه که توضیح دادم چطور نهاد و ارگان‌هایی از کشور می‌تواند با اجرای قانون و قانومند بودن مخالفت کنند. اگر چنین مخالفتی از سوی نهادی با منشور صورت بگیرد در واقع خودشان را زیر سؤال برده‌اند. آقای روحانی اقدامی فراتر از قانون نمی‌خواهد انجام دهد. بند‌هایی از این منشور در برگیرنده قوانینی است که اجرا نشده و یا ناقص اجرا شده و دولت اکنون قصد دارد با برنامه‌ریزی آنها را اجرایی کند و با توجه به مطالبات مردم در اولویت کاری خود قرار دهد. گرچه در قانون اساسی ما ضمانت‌هایی برای اجرای حقوق شهروندی همچون رسیدگی‌های قوه قضائیه نظارت مجلس و... پیش‌بینی شده است اما به نظر من نقطه قوت این منشور فصل سوم آن در خصوص نظارت بر اجرای منشور حقوق شهروندی است. اینکه چگونه باید منشور اجرایی شود. دولت با تدوین فصل سوم در واقع تا حدودی تلاش کرده ضمانت اجرای کار را تعریف کند. ضمن اینکه معاونت حقوقی مسئول پیگری مساله شده، تکلیف هر وزارتخانه در منشور مشخص است و کمیسیونی به عنوان مرکزی برای پیگیری حقوق شهروندی پیش‌بینی کرده‌اند.

چه لزومی دارد که دولت قوانینی که پیش از این وجود داشته را در یک منشور بگنجاند؟
این اقدام به دلیل اولویت دادن به این موضوع است. وقتی این قوانین را در یک منشور می‌گذاریم و دوباره مطرح می‌کنیم در واقع به اعضای خود هشدار می‌دهیم این مسائل برای ما اولویت دارد. در واقع به نوعی اولویت کاری دولت را برای آنها مشخص می‌کنیم. به این معنا که حقوق شهروندی آنقدر برای مااهمیت دارد که برایش منشور نوشته و به آن توجه ویژه می‌کنیم و به مردمی که به آقای روحانی رأی داده‌اند همین پیام را می‌دهیم که اولویت ما توجه به حقوق کلیه شهروندان و آنهاست.
برخی از گروه‌ها در خارج از کشور تلاش‌هایی را در راستای اعمال حقوق بشر در کشور از طرق مختلف از جمله اتحادیه اروپا به کار می‌گیرند؛ چقدر شما به تاثر این تلاش‌ها برای تأمین حقوق شهروندی درون کشور اعتقاد دارید و آن را تأثیر‌گذار می‌دانید؟
ایرانیانی که خارج از کشور هستند برخی با حسن‌نیت و برخی با سوء‌نیت با استفاده از امکاناتی که دارند برای موضوع حقوق بشر تلاش می‌کنند اما مطمئناً آن اتفاقی که درون کشور صورت بگیرد. تأثیر‌گذار‌تر است کاری که در خارج از کشور صورت می‌گیرد به منتقدان فرصت بهانه‌جویی می‌دهد که اقدامات را دخالت خارجی‌ها در امور داخلی کشو بنامند اما اقدامی که در داخل کشور برای حقوق شهروندی صورت بگیرد حتماً ماندگار‌تر و اثر‌بخش‌تر است. ترجیح من همیشه این بوده که شرایطی فراهم شود تا منتقدین بتوانند در داخل کشور با استفاده از امکانات داخلی و با توجه به اصول قانون اساسی نسبت به اصلاح کشور خود بدون تحمل شدن تنش و درگیری و خطر تلاش کنند و به نتیجه برسند.