شبی در بزرگداشت «زبان و ادبیات اردو»؛
وقتی ادبیات از سیاست پیشی می‌گیرد
شب «زبان و ادبیات اردو» عنوان صد و هفتاد و سومین شب از شب های مجله بخارا بود که با همکاری سفارت هند و پاکستان، بنیاد فرهنگی ملت، دایره العمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و گنجینه پژوهشی ایرج افشار عصر دیروز شنبه 26 مهر برگزار شد.
آفتاب‌‌نیوز :
آفتاب- ترانه مسکوب: در این شب که سفیران هند و پاکستان پس از پنجاه سال کنار یکدیگر نشستند، «علی دهباشی» مراسم را آغاز کرد و با خوش آمدگویی به سفیران این دو کشور، استادان و دانشجویان دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، بخش زبان و ادبیات اردو، و دوستداران فرهنگ و تمدن شبه قاره، از سفیر هند خواست تا این نشست را آغاز کند اما سفیر هند، آقای دی.پی.سری واستوا جای خود را به سفیر پاکستان داد تا آغازگر این نشست باشد.
و «نورمحمد جادمانی»؛ سفیر پاکستان در ایران چنین گفت:
«قبل از هر چیز تشکر میکنم که سفیر محترم هند جای خود را به من دادند. و بعد هم از آقای علی دهباشی، مدیر مجله بخارا برای دعوتی که از من و آقای ممتاز عباسی کردند، تشکر میکنم. و تشکر میکنم از اساتید محترم که تقریباٌ بیست و سه سال است که زبان اردو در دانشگاه تهران تدریس می‌شود و تقریباٌ شش سال است که این رشته را در سطح فوق لیسانس هم شروع کردهاند.»
سفیر پاکستان در ادامه افزود: «من به خاطر این اینجا آمدهام که زبان اردو زبان ملی پاکستان است.اردو یکی از بزرگترین زبان های دنیا به حساب می آید و طبق آماری که یونسکو داده بعد از زبان چینی و انگلیسی سومین زبان دنیا است و از جهت تکلم اگر بخواهیم حساب کنیم دومین زبان دنیا است چون در شبه قاره هند و پاکستان و در کشورهای دیگر بیش از هشتصد میلیون نفر به این زبان تکلم می کنند. از شهرهای خاوردور تا خاورمیانه و از بازارهای متعدد اروپایی و شهرهای آفریقای جنوبی و آمریکا مقبولیت برابر و یکسانی دارد. در هر جا که به این زبان تکلم و گفتگو می‌کنند مردم آن را میفهمند و زبانی است جاندار و گویا.
زبان اردو از قرن شانزدهم میلادی یکی از زبانهایی است که به آن تکلم می‌کنند و این یک امر مسلم است که در توصیف و گسترش این زبان، زبان فارسی دخیل بوده است. و زبان اردو از نظر ساخت و قواعد زبان در زبانهایی که در شبه قاره به آن تکلم می‌کنند، سهم زبادی دارد. این زبان از نظر لغت و آواشناسی نیز یکی از زبان‌های بزرگ و مورد قبول در دنیا به حساب می‌آید.
اردو زبانی است زنده و از نظر ساخت زبانی بینالمللی است. در ساخت این زبان زبان‌های بسیاری شراکت دارند. در حقیقت زبان اردو انجمنی است از زبان‌های بینالمللی که در آن زبان‌های بسیاری به طور یکسان دخیل هستند. در اردو الفاظ و لغتهایی از زبان ترکی، عربی، فارسی، پرتغالی، ایتالیایی، چینی، انگلیسی، یونانی، سانسکریت و زبان‌های محلی شبه قاره و زبان هندی وجود دارند.»
سپس «دی.وی سری واستوا»؛ سفیر هند در ایران ، از زبان اردو سخن گفت: «من اهل شهر لکهنو هستم و زبان اردو زبان شهر من است. آقای جادمانی گفتند که زبان اردو زبان ملی پاکستان است و حرف درستی است ولی اردو زبان ما هندیان نیز هست. اردو یکی از شش زبان رسمی در هند است و از شهر من سرچشمه گرفته است. شهر لکهنو رابطهای طولانی و نزدیک با ایران دارد، اکثر مردم این شهر شیعه هستند و امیر آن اهل نیشابور، شهر عمر خیام، بوده است.
گرچه تحصیلات من به زبان اردو بود، اما من زبان اردو را در خانه یاد گرفتم. من در مدرسه زبان اردو را آموختم و پدر و مادرم نیز به این زبان مسلط بودند و من هم به این زبان تسلط کامل دارم. من به مدت 15 سال در پاکستان مأموریت داشتم و در کراچی بودم و همین باعث شد که بیشتر به زبان اردو حرف بزنم و دوستان فراوانی در کراچی دارم، به همان اندازۀ لکهنو.»
سفیر هند در ادامه افزود: «همانطور که گفتم الفبای زبان اردو شبیه به زبان فارسی است. اما به نظر من گرامر زبان اردو با زبان هندی مشترک است و خیلی از کلمات هم با زبان هندی مشترک است. دو مکتب ادبی در هند بوده، یکی مکتب دهلی و دیگری مکتب لکهنو.عاملی که باعث شهرت زبان اردو شده، اشعار آن است. و موجب افتخار ماست که زبان اردو ، زبان مشترک هند و پاکستان است.»
«علی بیات» سخنران بعدی این نشست بود که با موضوع «زبان اردو، از کی و چگونه؟» سخن گفت.
«محمد حسین آزاد، اردو را «دختر زیبای فارسی» خوانده بود. این ادعا تا چه حد درست و تا چه حد اشتباه است؟ اما در ذهن و فکر بسیاری جای گرفته است. به نظر می‌رسد اگر به دلیل وجود واژه‌های بی‌شمار فارسی در اردو، فارسی نقش مادر را برای زبان اردو دارد، بنابراین باید یک نتیجه ناصواب دیگر هم گرفت و گفت که فارسی هم دختر زیبای عربی است و از سویی امروزه با توجه به یورش واژه‌های انگلیسی به زبان اردو باید گفت که این زبان یک مادر دیگر هم برای خویش برگزیده و آن زبان انگلیسی است. از سوی دیگر عموماً حتی در برخی کتاب‌ها و محافل اردو زبان هم هر جا که بحث درباره‌ی زبان اردو پیش می‌آید، بلافاصله از مفهوم کلمه‌ی "اردو" بحث آغاز می‌شود که این هم خود، باب دیگری در انحراف از اصل ماجرا یعنی چیستی این زبان می‌گشاید. چون زمانی که قرار است در مورد ماهیت کسی یا چیزی بحث کنیم، در اغلب موارد نام نمی‌تواند، گویای ماهیت و ساختار آن شخص یا شیء باشد. در برابر آن ادعا واین انحراف، به نظر می‌رسد بهترین راه شناخت و معرفی این زبان، در کنار بحث زبان‌شناختی، یک نگرش تاریخی به سیر وجودی آن است که می‌تواند اصل وجود زبان اردو را روشن کند. بنابراین در این مجال با توجه به منابع متقن در زبان اردو، به تبیین چهره‌ی واقعی این زبان پرداخته خواهد شد. لازم به توضیح است که بنده در بحث زبان‌شناسی به دلیل عدم مهارت به هیچ وجه ورود پیدا نخواهم کرد. الّا این که در برشمردن زبان‌های رایج در خطه‌ی هندوستان بزرگ در روزگاران پیشین از آن یاری بگیرم.»
«فرزانه اعظم لطفی» سخنران بعدی بود که مضمون سخنرانیاش سوامی بهوپت رای بیرگی مولانای روم هندوستان نام داشت:
«نفوذ قالب شعریِ «مثنوی» در فرهنگ ادبیات شبه قاره و زبان و ادبیات اردو چندان دور از فهم نمی باشد چرا که با گسترش و نفوذ زبان و فرهنگ ایرانی در هندوستان زبان فارسی به زبان نوشتاری ،ادبی ،رسمی ،و سیاسی در کشمیر و دکن در آمد.
سده شانزدهم میلادی به زمان فرمانروایی جلاالدین محمد اکبر شاه، عصر طلایی روابط هندو – اسلامی است و دوره ادبی و فلسفی پر تلاشی آغازمی شود. در این زمان گروه هایی از مترجمان با حقیقت و صادق تشکیل می شود که برجسته ترین شخصیت های وقت در آن شرکت داشتند، مانند، وزیر و مورخ ،عبد القادر بداویونی ابن عبدالطیف الحسینی که به نقیب خان هم معروف است، محمد تانشیری و ملا شیری ترجمه مهابهارتا، رامایانا، بهگوت گیتا، اتهرواودا، لیلاوتی، پانچاتنترا و آثاری دیگر در این دوره انجام گرفت. فیضی، ملک الشعرای دربار اکبر شاه، برادرش ابوالفضل در زمره پژوهشگران وقت به شمار می رفتند.
روحیه پژوهندگی و تقریب فرهنگ هندی اسلامی که برانگیزاننده اکبر شاه بود، به زمان فرمانروایی جانشینش جهانگیرشاه افول کرد، اما به دوران نوه جهانگیر، شاهزاده داراشکوه، آخرین جلوه های خود را نشان داد. این شاهزاده همچون نیای خود علاقه ای شدید نسبت به آیین هندو (هندوییسم) و مذهب تطبیقی از خود نشان می داد و اعتقاد داشت که اختلاف های میان دو آیین هندو اسلام ،در سطح عرفانی فقط جنبه لفظی دارد، برخلاف اکبرشاه که جنبه سیاسی مسئله، انگیزه اصلیش را تشکیل می داد.
غیاث الدین بلبلن از جمله نحستین پادشاهان مسلمان دهلی بود که از سعدی شیرازی به هند دعوت کرد و به او وعده داده بود تا خانقاهی برایش بسازد اما سعدی دعوت وی را به علت کهولت پیری و فرسودگی نپدیرفت اسکندر لودهی در اعتلای زبان فارسی در هندوستان سعی بلیغ نمود مولف تاریخ فرشته می نویسد: وی هندوان را ناچار به آموختن و نوشتن زبان فارسی کرد.
مسعود سعد سلمان به عنوان اولین شاعر مسلمان در دوره غزنوی سه دیوان به زبان های هندی –فارسی و عربی به جای می گذارد.
زمانی در دوره سکندر لودهی طبقه ای هندوان به نام کایسته گرایش خاصی به زبان فارسی یافتند در زمان سلطنت مغولان در در بار نقش بارزی داشتند.»
«وفا یزدان منش» سخنران بعدی بود که با موضوع «نهضت علی‌گر فقط یه نهضت سیاسی و مذهبی نبود...» سخنرانی کرد:
«شب اردو» ست! از هر زاویه به «اردو» بنگریم، وسعت نامتناهی را پیش رو داریم. بنابراین انتخاب موضوع خود مستلزم اندیشه عمیق است. هرگز در یک نشست نمی‌توان زبان وادبیات اردو را چه از جنبه کلاسیک و چه از جنبه نوگرایی معرفی کرد. آنچه در اینجا حائز اهمیت است تاکید بر اهمیت زبان وادبیات اردوست؛ زبان و ادبیات مسلمانان شبه قاره هند و نیز مسلمانانی که به طور پراکنده در سراسر دنیا حضور دارند. زبان به جای خود می‌تواند مشترکات فرهنگی دو ملت را بازنمایی کند و ادبیات! ادبیات هر زبان نیز آیینه تفکرفرهنگی، مذهبی، اجتماعی و سیاسی هر ملتی است. به توفیق الهی در جمهور اسلامی ایران تحقیق و پژوهش بر ادبیات اردو از دهه اخیر آغاز شده و در چند سال اخیر با جدیت روز افزون در حال انجام است. دلیل بارز آن هم توسعه علمی و آکادمی در گروه اردو دانشگاه تهران توسط متخصصینی است که در این رشته تحصیلات عالیه را داشته اند و خواهند داشت.
حالا دیگر می‌توان علم و دانشی که در راستای مطالعات شبه‌قاره هند درعلومی چون مذهبی، تاریخی، سیاسی و اجتماعی پیش از این وجود داشته با افزودن جنبه ادبیات آن را تکمیل کرد. رویکرد ادبیاتی سبب روشن کردن مبهمات و ارائه اطلاعاتی جدید می‌شود. اهل ادب در ایران غالب دهلوی را به‌عنوان فارسی گویی در شبه‌قاره هند می‌دانند که سبک هندی را در آن سرزمین رواج داد اما هرگز ندانسته بودند که وی شعر اردو به‌ویژه غزل اردو را ارتقا داد و همین غالب بانی نامه‌نگاری ادبی اردوست. کلام فارسی اقبال راشناختند ولی چگونه می¬توان بدون شناخت کلام اردوی اقبال، تفکر وی را بدانند! میر تقی میر، میرزا رفیع سودای دهلوی را می‌شناسند فقط از جهت فارسی گویی آنها ولی ندانستندکه چگونه مانند این شعرا چگونه با بهره‌گیری از زبان و فرهنگ فارسی شعر اردو را متحول کردند. نام شبلی نعمانی را با اطمینان شنیده‌اند ولی از وجهه ادبی وی نمیدانند! ابوالکلام آزاد رجال سیاسی است؛ آری ولی اندیشه‌های سیاسی خود را همین فرد چگونه در ادبیات اردو به‌کار برد؛ سرسید احمد خان که شخصیت جنجال برانگیز نه تنها در شبه‌قاره هند بلکه در کشورهای دیگر از جمله ایران بوده و نگرش‌های متفاوت در مورد تفکر اسلامی و سیاسی وی از ابتدا تاکنون در تاریخ ثبت شده است؛ این نگرش‌ها زمانی نتیجه منتطقی را اتخاذ می‌کنند که بدانند وی ادبیات را چگونه به‌عنوان ابزار تفکر خود به‌کار برد. الطاف حسین حالی آیا فقط از این جهت مهم است که زندگی سعدی شیرازی را به‌قلم درآورد! آیا می‌دانسته‌اند که همین فرد با نگارش حیات سعدی اولین زندگی نامه ادبی را در اردو بنیان نهاد!
زبان اردو به‌عنوان زبان مسلمان‌های شبه قاره هند از تقریبا قرن یازدهم میلادی با شکل‌گیری تدریجی به سوی تکامل پیش رفته و تا قرن هیجدهم میلادی هویت خود را می‌یابد. آنچه در تاریخ ادبیات اردو به‌عنوان «نهضت» تا اواخر قرن هیجدهم موجودند اغلب مربوط به نهضت زبانی هستند. مانند نهضت ریخته گویی، نهضت ایهام‌گویی، نهضت اصلاح زبان و غیره. با شروع قرن نوزدهم «فورت ویلیام کالج» ترجمه متون تاریخی، ادب داستانی، مذهبی از زبانهایی چون فارسی، عربی و هندی به زبان اردو را آغاز می‌کند. به این سبب که ترجمه این متون از نوع آزاد بوده و داستان با فضای شبه قاره آمیخته می‌شود، به‌نوعی آثار خلاقانه شناخته می¬شوند. فورت ویلیام کالج در ادبیات اردو نقش نهضت را ایفا کرده است که می¬توان آن را نهضت ترجمه و یا نهضتی مهم برای شروع داستان‌نویسی اردو برشمرد. با جنگ سراسری مسلمانان شبه‌قاره‌هند روشنفکران و تحصیل‌کرده‌های مسلمان شبه‌قاره هند برای پیشرفت فرهنگی و فکری مسلمانها شیوه‌ای نو رقم زدند. نهضت‌های سیاسی و مذهبی با تشدید در فعالیت‌های خود و نیز راه‌اندازی جنبش‌های جدید راهکارها را آزمودند. در بین این نهضت‌ها، نهضت علی‌گر از اهمیت بسزایی برخودار است. اگرچه پایه این نهضت پایه مذهبی وسیاسی است و در تمدن‌های دیگر این نهضت را از همین حیث بیشترمی‌شناسند ولی در ادبیات اردو آنچه از نهضت علی‌گر در ذهن‌ها تداعی می-شود، رهبری ادبیات اردو و آغاز گر نثر ادبی منسجم اردوست. سر سید احمد خان بانی این نهضت که مورد مخالفت قشرهای مختلفی نیز قرار گرفته‌است؛ برای به‌قول خود وی بیداری مسلمانها بسیار نوشت. شالوده نوشته‌های وی مذهب و سیاست است. اما وی در زمانی که نثر ادبی اردو محدود به داستان‌های تخیلی و تذکره‌ها بود؛ ادبیات را به‌عنوان ابزاری برای تحقق بخشیدن به هدف خود به‌کار برد واز آنجا که خود شخصیت ادبی نداشت؛ افرادی را به خلق متون ادبی گماشت که با نظریات وی به‌نوعی هماهنگ بودند. مولوی نذیر احمد، شبلی نعمانی، الطاف حسین حالی، عبدالحلیم شرراز آن جمله ادیبانی هستند که طی دوران وابستگی به‌نهضت علی‌گر با هدف اصلاح مسلمانان‌ها، چندین گونه نثر ادبی اردو را خلق کردند و باعث ارتقای چشمگیر ادبیات اردو شدند. اگرچه اکثر این رجال به‌علت اختلاف نظرهایی که با سرسید احمد خان پیدا کردند در زمره مخالفین وی قرار گرفتند ولی نام آنها از این نهضت البته با رویکرد ادبی خارج نمی‌شود.
تشکیل نهضت علی گر
سرسید در بازگشت از لندن به بَنارَس، اطلاعیه ای با عنوان «تدابیر فی ترقی تعلیم مسلمانان» به اردو و انگلیسی در جاهای مختلف مانند نشریه علی‌گر ، دفاتر دولتی، مدارس، دانشکده‌ها و دفاتر شهرداری منتشر کرد. در این اطلاعیه پرسش‌های مبنی بر دلیل عدم راه‌یابی مسلمانان به دانشگاه‌ها برای تحصیل؛ عدم پیشرفت مسلمانان در علومی که روزی صاحب نام بودند؛ آمده بود و از مسلمانان خواسته بود که طی یک مقاله پاسخ‌های خود را اعلام کنند. بدین منظور کمیته‌ای از تحصیل کرده‌ها تشکیل داد و متذکر شد به بهترین نوشته‌هایی که علت افت تحصیلی مسلمانها را بازگوکنند مورد تشویق قرار می‌گیرند. برای تهیه نقدینه مربوط به آن نیز شروع به‌جمع آوری اعانه کرد و برای تشویق دراین امر تبصره‌ای آورد که کسانی که بیشترین کمک مالی را دارند عضو کمیته می شوند.
در پایان شب زبان و ادبیات اردو، آرش آریان نوازنده تنبور و سرپرست گروه موسیقی آوای زمین به همراه درشن سینگ، نوازنده طبلا اشعاری از غالب دهلوی و دیگر شعرای اردو را نواختند و خواندند.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید