از گِل مرداب انزلی تا کوبیسم و پیکاسو!
به گزارش ایسنا، جلیل ضیاءپور، نقاش، پژوهشگر و استاد دانشگاه، یکی از هنرمندان نوگرا و پیش‌رو هنرهای تجسمی ایران است. فعالیت او در زمینه‌ی نوگرایی در هنر معاصر و مخالفت با کهنه‌پرستی و روش‌های تقلیدی از هنرمندان دوره‌های گذشته باعث شد به او لقب «پدر نقاشی مدرن ایران» را بدهند.
این هنرمند در پنجم اردیبهشت‌ماه سال 1299 در بندرانزلی متولد شد. علاقه‌اش به هنر از کودکی شکل گرفته بود و در آن دوره با گِل مرداب انزلی مجسمه می‌ساخت. موسیقی را هم دوست داشت و برای فراگیری آن به هنرستان موسیقی تهران رفت، اما شرایط هنرستان طوری بود که نتوانست این علاقه‌اش را دنبال کند و به دنبال آموزش هنرهای سنتی در مدرسه صنایع مستظرفه قدیمه رفت.
او با ورود به دانشکده‌ی هنرهای زیبا، بورسیه فرانسه را گرفت و برای ادامه تحصیل در رشته هنرهای تجسمی وارد دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس شد. پس از بازگشت به ایران همراه چند هنرمند پیش‌رو دیگر، فعالیت خود را در زمینه هنر مدرن آغاز کرد و با راه‌اندازی مجله «خروس جنگی» به طرح عرصه‌های هنر نو در ادبیات، تئاتر، موسیقی و نقاشی پرداخت. او هدف این انجمن را «مبارزه در برابر کهنه پرستی و سنت‌گرایی به دور از واقعیات زمانه» بیان کرده بود.
این مجله و نشریه دیگر ضیاءپور با عنوان «کویر» بعدها با فشار مخالفان او توقیف شدند. حجم‌گرایی یا «کوبیسم» یکی از سبک‌های هنری است که در فاصله سال‌های ۱۹۰۷ تا ۱۹۰۸ به‌عنوان سبکی جدی در نقاشی و تا حد محدودتری در تندیس‌گری ظهور کرد، که از نقاط عطف هنر غرب به‌شمار می‌آید. به‌جز ژرژ براک و پابلو پیکاسو که از آن‌ها به‌عنوان آفرینندگان این سبک یاد شده، خوان گریس، بخصوص پس از این دو و در قالب «کوبیسم ترکیبی» به خلق آثاری پرداخت.
ضیاءپور در سال 1328 نظریه‌اش را درباره‌ی هنر تجسمی (نقاشی) به نام «لغو نظریه‌های مکاتب گذشته و معاصر - از پریمیتیو تا سوررئالیسم» عرضه کرد. او یکی از منتقدان جدی مقلدان شیوه‌های گذشته، مدرنیست‌های بی‌ریشه برگشته از خارج، واپس‌گرایان توده‌ای و پی‌گیران روش کهنه اروپایی بود.
آثار جلیل ضیاءپور به‌دلیل داشتن مضامین اصیل ایرانی، ساده‌سازی در فیگورها، پایبندی به سطوح سنتی همراه خطوط هندسی کوبیسم، آگاهی بر ترکیب‌بندی و به‌طور کلی شیوه خاص نقاشی، معروف است. او سال‌ها به فعالیت‌های پژوهشی در زمینه مردم‌شناسی، بررسی و شناخت زبان، فرهنگ عامه، پوشاک و نقش‌های زینتی مناطق گوناگون ایران پرداخت و تألیفاتش در این زمینه به‌عنوان مرجع در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار گرفت.
او در 32سالگی از سوی اداره کل هنرهای زیبای کشور دعوت به کار شد و به فعالیت‌های فرهنگی - هنری، مشاغل و مأموریت‌های متعددی مانند بنیان‌گذاری هنرستان‌های هنرهای تجسمی دخترانه و پسرانه تهران و دانشکده هنرهای تزیینی، ریاست موزه مردم‌شناسی و … پرداخت.
تدریس در دانشکده هنرهای تزیینی و دراماتیک، دانشگاه هنر اسلامی، تربیت مدرس، الزهرا (س) و هنرستان‌های تهران از دیگر فعالیت‌های این هنرمند بود. از ضیاءپور تألیفات متعددی در زمینه هنر و مردم‌شناسی باقی‌مانده که از آن‌ها می‌توان به «هنر پیکرتراشی در ایران زمین»، «تاریخ هنر عمومی شرق، خاورمیانه و اروپا»، «نقوش زینتی در ایران زمین از کهن‌ترین زمان»، «پنجاه سال هنر تجسمی ایران معاصر (از زمان کمال‌الملک تاکنون)» و «تاریخ مختصر هنر ایران و جهان» اشاره کرد.
او در جایی گفته است: «زیبایی نقاشی، از زیبایی‌های سایر هنرهای زیبا جداست، باید آن را جداگانه شناخت.» ضیاءپور همچنین معتقد بود: «بی‌توجهی به نوگرایی و نو‌آوری هنری (خلاقیت‌های هنری)، در واقع کوشایی در فلج‌سازی تدریجی آن‌ها از راه بی‌اعتنایی است.»
«قیام کاوه آهنگر»، «سه شطرنج‌باز شرقی»، «طبیعت بیجان»، «مسجد سپهسالار»، «زن کرد قوچان»، «دختر ترکمن»، «دختر لر»، «چادرنشینان»، «دنیای درون» و «پرواز در ناشناخته‌ها» برخی از آثار این هنرمند هستند.
جلیل ضیاءپور 30 آذرماه سال 1378 براثر نارسایی قلبی در بیمارستان توس تهران درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد.
