افق روشن روابط ایرانِ پسابرجام و کشور خورشید تابان

آفتاب‌‌نیوز : امروز مقام های سیاسی کشورمان میزبان میهمانی از شرق آسیا هستند. «فومیو کیشیدا» وزیر امور خارجه ژاپن به همراه هیاتی اقتصادی وارد تهران شده تا برای دومین بار در دوره دولت یازدهم با مقام های سیاسی کشورمان دیدار و گفت و گو کند.

این سفر اما در فضایی متفاوت از سفر 2 سال پیش کیشیدا به تهران انجام می شود. روابط تهران-توکیو که پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 و تغییر رویکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران وارد دوره ی تازه یی شد. پس از توافق هسته یی ایران و کشورهای 1+5 گشایشی موثر را تجربه می کند که همراهی هیات های تجاری و اقتصادی ژاپن با وزیر خارجه در این سفر نمود آشکار آن است.

رفت و آمد مقام های سیاسی و اقتصادی ژاپن به ایران فصل تازه یی از روابط 2 کشور را نوید می دهد که در ارتباط با آن چند نکته لازم به یادآوری است.

1-برکنار از تحولات تاثیرگذار بر روابط تهران-توکیو که در ایران اتفاق افتاده (تغییر دولت و توافق هسته یی)، طی سال های آینده شاهد ژاپنی تازه خواهیم بود؛ ژاپنی که سال ها است از رکود بی سابقه ی اقتصادی رنج می برد و به دنبال استفاده از ابزارهای مختلف برای خروج از این شرایط است. در کنار تلاش رهبران جدید حزب لیبرال-دموکراتیک برای حضور گسترده تر در عرصه های بین المللی، بحث تغییر در اصل 9 و 10 قانون اساسی در فضای سیاسی این کشور یک دستور کار جدی است؛ اصلی که سال ها است مانع از گسترش نظامی ژاپن به مناطق پیرامونی و فراتر از آن شده و مانع هایی مثل ارسال سلاح و فروش آن به دیگر نقاط جهان را پدیدار ساخته است.

از این رو ژاپنی که به دنبال کنشگری جدی تر بویژه در عرصه های اقتصادی، سیاسی و امنیتی است، به راحتی از نقش ایران در منطقه ی حساس خاورمیانه و مزیت های گوناگون ارتباط با آن نخواهد گذشت. در این زمینه می توان این امر را محتمل دانست که در عرصه های بین المللی و سازمان های جهانی میان تهران و توکیو منافع و مواضع مشترک سیاسی –مانند مبارزه با تروریسم- نمودار شود.

2-برکنار از جنبه های سیاسی و امنیتی، مهمترین جنبه ی روابط ایران و ژاپن همکاری های اقتصادی است. ژاپن به طور سنتی روابط اقتصادی گسترده یی با کشورمان دارد و همیشه-بجز دوره ی تحریم ها- سهم قابل توجهی از بازار نفت و انرژی ایران را به خود اختصاص داده است.
حجم مبادلات تجاری ایران و ژاپن که در 2006 از مرز 3 میلیارد دلار گذشته بود، با تشدید تحریم های بین المللی علیه کشورمان و بدنبال آن خروج شرکت های ژاپنی از پروژه های کلان نفتی افت بی سابقه یی را تجربه و 2 کشور را از مزایای همکاری های اقتصادی محروم کرد.
ژاپن پیش از تحریم ها علیه ایران از مهمترین شرکای تجاری ایران بویژه در حوزه های نفت و انرژی بود. این کشور پس از چین، دومین واردکننده بزرگ نفت ایران به شمار می رفت و شرکت های ژاپنی در پروژه های نفتی ایران-همچون میدان نفتی آزادگان-حضوری پررنگ داشتند. امابه دلیل ماهیت روابط ژاپن با غرب بویژه آمریکا، این کشور از جمله نخستین کشورهایی بود که به حلقه ی تحریم های ضد ایرانی پیوست و به دنبال آن شرکت های ژاپنی به طور جدی از ایران خارج شدند.
توافق هسته یی در تیرماه 1394 و دورنمای لغو تحریم های بین المللی اما افق های روشنی را پیش روی روابط 2 کشور گشود. درست پس از توافق هسته یی و در 18 مرداد ماه بود که «دایشیرو یاماگیوا» معاون وزیر اقتصاد ژاپن و نمایندگان 21 شرکت بزرگ این کشور -که به گفته ی خودش نماینده «هزار شرکت» متقاضی سفر به ایران بودند- به تهران سفر و با مقام های اقتصادی کشورمان در خصوص زمینه های تازه ی همکاری رایزنی کردند.
این بار هم همراهی هیات های تجاری ژاپنی با وزیر امور خارجه شان در سفر به تهران، نشان از عزم جدی ژاپنی ها برای احیای جایگاه پیشین آنها در اقتصاد ایران دارد.

3- در روابط اقتصادی میان ایران و ژاپن حوزه ی نفت و انرژی حرف نخست را می زند. همراهی مقام های ارشد شرکت «شواشل» به عنوان یکی از بزرگترین شرکت های نفتی ژاپن با کیشیدا در این سفر، نشان از اهمیت این حوزه نزد ژاپن دارد.
ژاپن طی سال ها از بزرگترین خریداران نفت ایران بوده و در زمان حاضر هم چشم اندازهایی برای قرار گرفتن در زمره ی مهمترین مشتریان نفتی ایران در فضای پساتحریم که تولید نفت رشد چشمگیری خواهد داشت، وجود دارد. افزون بر این بحث سرمایه گذاری و حضور شرکت های ژاپنی در طرح های توسعه ی میدان های انرژی در بخش های مختلفی چون اکتشاف، پالایش، استخراج، صنایع پتروشیمی، انتقال فناوری و صنایع بالادستی نفت به طور جدی مطرح است.
ایران و ژاپن همچنین سابقه ی همکاری زیادی در بخش های پتروشیمی و صنایع تکمیلی مربوط به تولید محصولات نهایی دارند. این پیشینه می تواند زمینه های گسترش همکاری میان 2 طرف را فراهم آورد و باعث ایجاد ارزش افزوده ی تولیدات و محصولات نفتی و جلوگیری از خام فروشی شود.

4- ژاپنی ها همچنین خواهان احیای جایگاه خود در دیگر بخش های صنعتی و اقتصادی کشورمان هستند. آنها که سال ها از بازار بزرگ ایران برای صنایع خودروی خود بهره مند بودند حال یکی از مهمترین دستورکارهای اقتصادی خود را بر ایجاد زمینه های بازگشت به وضعیت قبلی متمرکز کرده اند. ایران همچنین سال ها یکی از مقاصد دریافت فناوریهای جدید چون فناوری های الکترونیکی بوده است و ژاپن اکنون نیز می تواند در این زمینه همکاری های خوبی با ایران داشته باشد. زمینه دیگر همکاری حمل و نقل و ترانزیت است. ژاپنی ها با توجه به برنامه های گسترش زیرساخت های حمل و نقل، خواهان حضوری پررنگ تر در این زمینه هستند و باتوجه به مزیت ها و توانمندی هایی که در حمل و نقل ریلی دارند، در تلاشند در طرح های توسعه یی ایران حاضر شوند.
گسترش روابط ایران و ژاپن با توجه به تحولات احتمالی پیش روی این کشور در سیاست خارجی و بین الملل و همچنین با توجه به توانمندی های اقتصادی آن می تواند مزایای بسیاری را در حوزه های سیاسی و اقتصادی نصیب کشورمان کند. این همکاری ها می تواند به حوزه های نرمی چون فرهنگی و هنری هم تسری پیدا کرده و روابط ما را با یکی از مهمترین کشورهای شرق آسیا حکیم کند. چنانکه کیشیدا در گفت و گوی اختصاصی خود با روزنامه ی ایران در آستانه ی سفرش به تهران گفته است: « اینجانب ایران را فقط کشور تأمین کننده نفت خام نمی دانم. ژاپن و ایران هر دو به عنوان کشورهای آسیایی از فرهنگی غنی و تاریخی طولانی برخوردارند و می توانند در زمینه های مختلف از جمله محیطی، پزشکی، فرهنگی، آموزش و پرورش، گردشگری، حمل و نقل، هنر، ورزش و غیره همکاری داشته باشند.»