شبکه های اجتماعی، جهان اول کاربران اینترنت
شبکه‌های اجتماعی اینترنتی پایگاه یا مجموعه پایگاه‌هایی هستند که امکانی فراهم می‌آورد تا کاربران بتوانند علاقه‌مندی‌ها، افکار و فعالیت‌های خودشان را با دیگران به اشتراک بگذارند و دیگران هم این افکار و فعالیت‌ها را با آنان سهیم شوند.
آفتاب‌‌نیوز :
سرویس اجتماعی – محبوبه بیات - در عصر حاضر، فناوری های اطلاعات و ارتباطات نقشی برجسته در جامعه دارند. شالوده ارتباطات انسانی و روابط میان جوامع، به ویژه از طریق شبکه، بر مبنای ارتباطات خطوط تلفنی پایه‌گذاری شده است. شاید بتوان گفت که اختراع تلفن، نقطه عطف پیشرفت های ارتباطی جهان معاصر است. یکی از این وجوه ارتباطی در دهه‌های اخیر، شبکه‌های اجتماعی است که ابتدا از طریق رایانه و سپس بر روی گوشی‌های همراه ارتباط با دیگران را آسان کرده است. در حال حاضر از شبکه‌های اجتماعی به عنوان قوی‌ترین رسانه اجتماعی بر خط یاد می‌شود. نگاهی گذرا به تاریخچه و چگونگی شکل‌گیری این شبکه‌ها، می‌تواند به بررسی و جنبه‌های بحران زای این فرایند در جوامع بشری کمک کند.
مفهوم شبکه اجتماعی
در تئوری شبکه اجتماعی سنتی، یک شبکه اجتماعی به این صورت تعریف می شود که یک مجموعه ای از نهادهای اجتماعی که شامل مردم و سازمان ها که به‌وسیله مجموعه ای از روابط معنی دار اجتماعی به‌هم متصل اند و با هم در به اشتراک‌گذاشتن ارزش ها تعامل دارند. شکل سنتی خدمت شبکه اجتماعی بر انواع روابط هم‌چون دوستی ها و روابط چهره به چهره متمرکز است اما خدمات شبکه اجتماعی امروزه بیشتر بر جامعه مجازی آنلاین و ارتباطات کامپیوتر واسط متمرکز است.
شبکه‌های اجتماعی اینترنتی پایگاه یا مجموعه پایگاه‌هایی هستند که امکانی فراهم می‌آورد تا کاربران بتوانند علاقه‌مندی‌ها، افکار و فعالیت‌های خودشان را با دیگران به اشتراک بگذارند و دیگران هم این افکار و فعالیت‌ها را با آنان سهیم شوند. یک شبکه اجتماعی، مجموعه ای از سرویس های مبتنی بر وب است که این امکان را برای اشخاص فراهم می‌آورد که توصیفات عمومی یا خصوصی برای خود ایجاد کنند، یا با دیگر اعضای شبکه ارتباط برقرار کنند، منابع خود را با آنها به اشتراک بگذارند و از میان توصیفات عمومی دیگر افراد، برای یافتن اتصالات جدید استفاده کنند.
به‌طور کلی در تعریف شبکه های اجتماعی می توان گفت شبکه های اجتماعی سایت هایی هستند که از یک سایت ساده مانند موتور جستجوگر با اضافه شدن امکاناتی مانند چت و ایمیل و امکانات دیگر خاصیت اشتراک گذاری را به کاربران خود ارائه می دهند. شبکه های اجتماعی، محل گردهمایی صدها میلیون کاربر اینترنت است که بدون توجه به مرز، زبان، جنس و فرهنگ، به تعامل و تبادل اطلاعات می پردازند. در واقع شبکه های اجتماعی برای افزایش و تقویت تعاملات اجتماعی در فضای مجازی طراحی شده اند. به طور کلی از طریق اطلاعاتی که بر روی پروفایل افراد قرار می گیرد مانند عکس کاربر، اطلاعات شخصی و علایق (که همه اینها اطلاعاتی را در خصوص هویت فرد فراهم می آورد) برقراری ارتباط تسهیل می‌گردد.
مارشال مک‌لوهان استاد مرکز مطالعات رسانه‌ای تورنتو، مفهوم «دهکدهٔ جهانی» را بر اساس جملهٔ معروف «رسانه خود پیام است» مطرح کرد. او عصر حاضر را عصر رسانه ها نامیده است و معتقد بود که پیشرفت رسانه ها در آینده مشکل ساز خواهد شد. اساس تعریف وی برای دهکده جهانی، از میان رفتن مرزهای جغرافیایی در سایه سرعت انتقال رسانه ها و درهم آمیختن مرزهای بشری بود. شاید شرایط حال حاضر فضای مجازی، مصداق عینی پیش بینی های مک لوهان باشد. وی برای مرزهای ارتباطات بشری دو ویژگی قائل بود: زمان و مسافت که با ایجاد شبکه‌های اجتماعی این دو ویژگی برداشته شد.
پیدایش و تحولات شبکه اجتماعی
اصطلاح شبکه‌های اجتماعی را برای نخستین بار چی‌ای‌بارنز در سال 1945 برای بررسی پیوندهای اجتماعی در روستایی در نروژ مطرح کرد. او این واژه را به گونه‌ای نظام مند برای نشان دادن الگوهایی از پیوندها، با گنجاندن مفاهیم مورد استفاده عموم مردم به صورت سنتی، مانند قبیله و خانواده، و مفاهیم جامعه شناسان مانند جنسیت و قومیت استفاده کرد.
شاید بتوان گفت ایجاد فضایی برای تعامل انسان‌ها به شکل برخط نخستین بار در سامانه تابلوی اعلانات صورت گرفت. در سال 1973 سامانه های تابلوی اعلانات رایانه‌ای شد و در شهر برکلی ایالت کالیفرنیا از پایانه های سخت افزاری مستقر در شهر سانفرانسیسکو برای تبادل اطلاعات استفاده شد.
با ظهور وب جهان گستر در دهه 1990 سایت‌های گوناگونی راه‌اندازی و اینترنت وارد عرصه زندگی اقشار مختلف جامعه شد. نخستین شبکه اجتماعی درسال 1995 ایجاد. در این سال شبکه اجتماعی همکلاسیها در راندی کنرادز راه‌اندازی کرد که به کاربران خود فقط اجازه می‌داد از احوال هم باخبر شوند.
نخستین سایتی را که می‌توان آن را یک شبکه اجتماعی مدرن شناخت، در سال 1997 به نام سیکس دگریز راه‌اندازی شد تا از این طریق به پرونده‌ها و فهرست دوستان خویش نیز دسترسی داشته باشند.
موج بعدی شبکه‌های اجتماعی زمانی آغاز شد که آدریان اسکات سایت رایزکام را در سال 2001 راه‌اندازی کرد تا به مردم در کارهای تجاری یاری رساند. در سال 2002 سایت فرانداستر راه‌اندازی شد. وجه تمایز این سایت با دیگر شبکه‌های اجتماعی در این بود که سایت‌های دیگر به معرفی و آشنایی غریبه‌ها با یکدیگر می‌پرداختند، اما این سایت سیاست خود را بر ملاقات دوستان با دوستان قرار داد.
مای اسپیس در سال 2003 برای رقابت با شبکه‌های اجتماعی دیگری نظیر فرانداستر شروع به کار کرد. هدف موسسان آن، جذب کاربران قهر کرده فرنداستر بود. در همین سال، شرکت گوگل پیشنهاد خریداری فرنداستر را مطرح کرد، اما این پیشنهاد از سوی آن شرکت پذیرفته نشد. بنابراین گوگل تلاش نمود سایتی رقیب را ایجاد کند که نتیجه آن اورکات بود. اورکات در ژانویه 2004 آغاز به کار کرد که بیشترین تعداد کاربر را در ایالات متحده و در سال‌های بعد برزیلی‌ها هم در این سایت عضو شدند.
در فوریه سال 2004 یکی از بزرگ ترین شبکه‌های اجتماعی یعنی فیس بوک راه‌اندازی شد. موسس این شبکه اجتماعی مارک زاکربرگ است. او فیس بوک را در خوابگاهش در دانشگاه هاروارد طراحی و این سایت را یک شبکه اجتماعی مخصوص دانشجویان دانشگاه هاروارد معرفی کرد. این سایت در کوتاه مدت خارج از محدوده دانشگاه مورد توجه دیگران قرار گرفت و میلیون‌ها نفر به عضویت آن درآمدند و یک شبکه اجتماعی بسیار گسترده و بانفوذ را بنیان نهادند.
امروزه سایت‌های متعددی در زمره مشهورترین شبکه‌های اجتماعی اند که از جمله، می‌توان به فیس بوک، مای اسپیس، لینکدین، اورکات، تگد، زینگ، ساوی ورد و های فایو اشاره کرد.
لینکدین یکی از شبکه‌های اجتماعی است که وجه تمایز آن با شبکه‌های معروفی نظیر مای اسپیس و فیس بوک در ارائه خدمات تجاری است. هدف اصلی این سایت کسب درآمد و توسعه فعالیت‌های تجاری است.
شبکه های اجتماعی در ایران
در بین سال‌های 1384 و 1385، مفهوم شبکه‌های اجتماعی به طور گسترده با حضور اورکات در میان کاربران ایرانی رواج یافت. در همان زمان شایعاتی مبنی بر دسترسی گوگول بر اطلاعات شخصی و ارتباطات خصوصی افراد مطرح شد. لذا کاربران ایرانی به تدریج سراغ شبکه‌های اجتماعی با میزان محبوبیت کمتر و حتی شبکه‌های اجتماعی ایرانی تغییر مسیر دادند.
شبکه اجتماعی کلوب در دی ماه 1383 براساس نیازهای کاربران ایرانی راه‌اندازی شد تا بتوانند بستری مناسب را برای تبادل اطلاعات، آشنا شدن با همکاران و دوستان قدیمی و نظایر آن، برای ایرانیان و فارسی زبانان جهان به وجود آورد.
شبکه مجازی نخبگان ایران یک شبکه اجتماعی قدرتمند «وب محور» است که کاربران آن را پژوهشگران و نخبگان علمی کشور تشکیل می‌دهند. در این شبکه تمامی گروه‌ها، از جمله کارمندان، همکاران، و انجمن‌ها قادرند با ایجاد و تشکیل یک شبکه اختصاصی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و به کمک فناوری آر.اس.اس می‌توانند تازه‌های سایت را پیگیری کنند.
جامعه مجازی دانشگاهیان ایران نیز یکی دیگر از این شبکه‌هاست. هدف اصلی این شبکه ایجاد بستری برای ارتباط هر چه بهتر و نزدیک‌تر دانشجویان، دانش آموختان و متخصصان دانشگاه های ایران و نیز ایجاد ارتباط میان موسسات مجموعه ها و گروه‌های خدمات رسانی و انجمن‌های علمی کشور است.
شبکه اجتماعی پژوهشگران (انجمن) به وسیله پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران برای فعالیت و اجتماع نخبگان جامعه، پژوهشگران و نوآوران راه‌اندازی شده است. البته این یک شبکه اجتماعی علمی است و کاربری آن با شبکه‌های اجتماعی عمومی فرق دارد.
از دیگر شبکه‌های اجتماعی معروف در ایران می‌توان به شبکه اجتماعی متخصصان ایران، شبکه کتاب خوانان حرفه‌ای و شبکه اجتماعی آشیون اشاره کرد. بنیان گذاران شبکه اجتماعی متخصصان ایران هدف از راه‌اندازی این شبکه را ایجاد محیطی حرفه‌ای، هم افزا و خالی از تنش برای ارتباط میان متخصصان ایرانی معرفی کرده‌اند. شبکه کتاب خوانان حرفه‌ای که به وسیله نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سال 1390 راه‌اندازی شده است که با محوریت کتاب و کتاب خوابی در ایران به شمار می‌رود. افراد با عضویت در شبکه اجتماعی آشیون نیز می‌توانند افزون بر یافتن دوستان جدید به مطالعه مطالب فرهنگی، علمی و هنری که به وسیله سایر کاربران گردآوری شده است، بپردازند.
کارکردهای شبکه اجتماعی
شبکه‌های اجتماعی از نظر عملکرد، به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند: ملاقات، دوست‌یابی، موضوعی خاص، و دانشگاهی/تجاری. پژوهشگران عقیده دارند که امکان اشتراک دانش و تعامل بین افراد در تمامی انواع شبکه اجتماعی وجود دارد، ولی به طور بالقوه قابلیت اشتراک دانش در سایت‌های دوست‌یابی، موضوعی خاص، و دانشگاهی/تجاری به ویژه در دو مورد اخیر بیشتر است. بنابراین ایجاد شبکه های اجتماعی موضوعی و دانشگاهی/ تجاری ممکن است زمینه لازم را برای تبادل هر چه بیشتر دانش در جامعه به ویژه در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی فراهم سازد.
شبکه‌های اجتماعی را از حیث اهمیت و کارکردهای آنها نیز می‌توان در دو سطح فردی و جمعی مورد توجه قرار داد. در سطح فردی، شبکه روابط فرد، ابزار مهمی برای سنجش میزان حمایت روحی و روانی دیگران از اوست. معمولاً شبکه پیرامونی فرد را دوستان و خویشاوندان او تشکیل می‌دهند و به زندگی او معنا می‌بخشند، هنجاری رفتاری او را تنظیم می کنند و از او در برابر جهان پیرامونش محافظت می کنند. شبکه های اجتماعی همچنین می‌توانند نقش مهمی در رفع نیازهای فیزیکی، روانی، اجتماعی و اقتصادی افراد داشته باشند. افزون بر آن، اعضای شبکه می توانند کاستی ها و ناتوانی های فردی و خانوادگی را تا حد زیادی برطرف سازند.
در سطح جمعی، روابط اجتماعی در ابعاد مختلف معرفتی (راهنمایی، مشاوره و آموزش)، مادی (کمک اقتصادی)، عاطفی (همدردی) و منزلتی (اعاده کرامت انسانی) با کاهش میزان محرومیت های اجتماعی، یأس، استثمار و انفعال رابطه دارند. بدیهی است موفقیت جامعه به برقراری روابط اجتماعی و تداوم آنها به عنوان یک وظیفه و عادت اجتماعی منوط است. گسترش روابط در جامعه باعث افزایش مساعدت ها و همکاری های دو یا چند جانبه، ایجاد تعهدات مشترک و در نتیجه شادابی و نشاط جامعه می‌شود.
پیامدهای مثبت شبکه های اجتماعی
امروزه شبکه های اجتماعی به یک مهارت جدید و مهم برای همه و حتی برای کسانی که حتی درک بسیار بالایی از فناوری ندارند، تبدیل شده است. در سال های اخیر دسترسی میلیون ها کاربر در سراسر جهان به شبکه های اجتماعی باعث شده است تا این شبکه ها درکانون توجه جوامع مدرن و افراد زیادی قرار گیرند و از محبویت قابل توجهی به خصوص در میان نسل جوان برخوردار شوند. شناخت صحیح از این شبکه ها باعث می شود تا کاربران بیش از پیش بتوانند از این ابزارها استفاده مفید و موثر داشته باشند. نفوذ و گسترش این شبکه ها در زندگی کاربران به حدی است که عملاً شبکه ها را به بخشی از زندگی روزانه آنها تبدیل کرده است. با وجود این، شبکه‌های اجتماعی به دلیل برخی از امکانات و قابلیت‌ها دارای پیامدهای مثبتی در جوامع بشری بوده اند که در این زمینه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
الف) انتشار سریع و آزادانه اطلاعات: معمولاً اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی سریع و بدون سانسور منتشر می‌شوند. هر چند امکان انتشار اطلاعات مخدوش و نادرست نیز در این شبکه‌ها بیش از رسانه‌های اجتماعی دیگر است، با وجود این، در این شبکه‌ها امکان مقایسه و تحلیل اطلاعات برای مخاطبان وجود دارد.
ب) امکان آشنایی با جوامع و و فرهنگ های مختلف: وجود زبان های مختلف در این شبکه‌ها، امکان حضور افراد از سراسر جهان را فراهم می کند که می توانند فرهنگ حاکم بر جامعه خود را در معرض دید عموم قرار دهد.
ج) شکل‌گیری و تقویت خرد جمعی: نیروی تفکر کاربران شبکه اجتماعی به یاری تعاملات اجتماعی و بهره گیری از ابزارهای اینترنتی با یکدیگر ترکیب و همراه می شود و نیروی عظیمی با قدرت پردازشی بالا را پدید می‌آورد.
د) ارتباط مجازی مستمر با دوستان و آشنایان: افراد در این شبکه‌ها می‌توانند دوستان و آشنایانی را که مدت زیادی است از آنها خبر ندارند یا از آنها بسیار دورند، در فضای مجازی بیابند و ارتباط با آنان را از سر بگیرند لذا حضور در شبکه‌های اجتماعی احتمال مشارکت‌ها و کنش‌های اجتماعی را در بین افراد افزایش می دهد.
هـ) تبلغ ارزش های انسانی و اخلاقی: یکی از قابلیت‌های مهم در این گونه شبکه‌ها مورد غفلت واقع شده، تدارک فضایی به منظور تبلیغ و اشاعه ارزش‌های انسانی و اخلاقی است که در صورت تبلیغ صحیح ارزش های اخلاقی و انسانی ،کاربران را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
و) یکپارچه سازی امکانات اینترنتی: امروزه با عضویت در یکی از شبکه های اجتماعی می‌توانید از امکاناتی از قبیل ایجاد پرونده های شخصی، ساخت وبلاگ ها، اتاق های گفت و گو، بارگذاری فایل ها و نظایر آن بهره جست.
د) افزایش سرعت در فراگرد آموزش: بسیاری از کاربران به صورت خودجوش به انتقال دانسته های تخصصی و عمومی خویش به دیگران اقدام می کنند که در توسعه آموزش های عمومی و تخصصی نقش موثری دارد.
پیامدهای منفی شبکه‌های اجتماعی
بدیهی است که در کنار پیامدهای مثبت، نکات منفی و گاهاً نگران کننده نیز در این حوزه وجود دارند که ذیلاً اشاره ای می‌گردد:
الف) شکل‌گیری سریع شایعات و اخبار کذب: به علت عدم امکان شناسایی هویت واقعی اعضا و نیز عدم امکان کنترل محتوای تولید شده به وسیله کاربران شبکه‌های اجتماعی، یکی از مهم ترین پیامدهای منفی این شبکه‌ها، شکل‌گیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذبی خواهد بود که به وسیله برخی از کاربران این شبکه‌ها و با اهداف خاص و غالباً سیاسی منتشر می‌شود.
ب) تبلیغات ضد دینی و القای شبهات: گاه پس از بررسی و ریشه‌یابی مشخص می‌گردد که هدف اصلی نقش آفرینان و مجریان برخی از این شبکه‌ها، دین زدایی و حمله به مقدسات بوده است. طبیعی است که در چنین فضایی و با امکانات موجود، برخی افراد سودجو بخواهند به دنبال اغراض ضد دینی و سیاسی خود باشند و از آن به شکل مطلوب خویش بهره برداری کنند.
ج) نفش محرمانگی شخصی: از آنجا که کاربران می توانند اطلاعات شخصی خود را از جمله تصاویر و فیلم‌های کوتاه در این شبکه‌ها قرار دهند، لذا شبکه های اجتماعی یک مکان خصوصی نیستند، احتمال نقش محرمانگی شخصی افراد در این شبکه‌ها وجود دارد.
د) تاثیرات منفی رفتاری: فرد با عضویت در هر شبکه اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطی می‌شود که شامل برخورد، اصطلاحات، رفتار، الگوی شخصیتی و نظایر آن است. بدون تردید میزان تأثیرپذیری فرد از این محیط امکان ندارد صفر مطلق باشد. پس هر شبکه اجتماعی هویت مطلوب خود را ترویج می‌کند.
در پایان باید اذعان کرد، شبکه های اجتماعی این روزها در کانون توجه کاربران اینترنت قرار گرفته و به بخش جدایی ناپذیر زندگی بیشتر کاربران خود تبدیل شده اند به گونه ای که تعداد افراد استفاده کننده از شبکه های اجتماعی در سراسر جهان هر روز بیشتر می‌شود.
شبکه های اجتماعی عرصه وسیعی از اطلاعات و نمودهای مختلف معنایی را ایجاد می کند. افراد در مواجهه با این فضا و تکثر منابع در ساخت هویت، دچار تعلیق (به معنی معلق بودن و سردرگمی) می‌شوند. از بین رفتن زمان، مکان و نقش بیشتر فضا در دنیای مجازی تجلی آشکاری دارد. افراد در مواجهه با این فضای دوم، بنیان های هویت خود را متزلزل می بینند و دچار تردید و اضطراب می شوند. این شبکه ها تأثیر عمیقی بر جنبه‌های اجتماعی کاربران در جوامع گوناگون گذاشته اند. از این رو امروزه والدین در بسیاری از کشورهای جهان نگرانی‌های جدی درباره تاثیرات شبکه های اجتماعی بر فرزندان خویش دارند این نگرانی‌ها شامل تنهایی، امنیت، سلامت روان شناختی، توسعه اجتماعی و عملکرد تحصیلی کودکان و نوجوانان است.
بدیهی است استفاده از شبکه های اجتماعی، به مرور زمان طرز فکر و روابط فرد را متحول می‌کند باید در نظر داشت که شبکه های اجتماعی گاهاً فضایی آکنده از غیر واقعیت جاری است! افراد می توانند با هویت مجازی و چه بسا هویت جعلی عضو شوند و فعالیت نمایند. لذا کاربران باید سعی کنند در تاثیرپذیری از فرهنگ ارتباطاتی این شبکه‌ها، هویت ارتباطی خود را در ارتباط با دیگران دچار تزلزل نکنند.
• حریری، نجلا و امیرمهدی عنبری (1391)
• علیمرادی، مصطفی (1389)
• نوکاریزی، محسن و نارمنجی، سید مهدی (1392)
• (Boyd, D. M., & Ellison, N. B. (2007
• (McLuhan, Marshall (1964
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید