اتحاد اقوام ایرانی در نوروز باستانی

ایرانیان با فرارسیدن نوروز باستانی، با کوله باری از فرهنگ و سنت هایی غنی به استقبال آن می روند و رویش دوباره طبیعت و موسم بهار را با هم جشن می گیرند؛ آیینی که اقوام مختلف در ایران با وجود تفاوت در باورها و رسم هایشان در برگزاری آن، همبستگی و وحدت ملی دارند.

آفتاب‌‌نیوز :

نوروز بزرگ ترین جشن ملی ایرانیان به شمار می رود که از نخستین روز فروردین آغاز می شود. فرهنگ عمید واژه عید را به معنای «هر روزی که در آن یادبودی از خوشی و شادی برای گروهی از مردم باشد» معنا می کند. همچنین برخی ریشه عید را در زبان پهلوی می دانند و معتقدند این کلمه از «یَسن» به معنای ستایش و پرستش گرفته شده است. بسیاری از عیدها و مراسم باستانی ایرانیان جنبه مذهبی دارد و عید نوروز نیز از این قاعده مستثنی نیست.

اقوام مختلف در ایران با برخورداری از فرهنگ های گوناگون هر کدام با رسم های ویژه خود به استقبال عید نوروز می روند. به عنوان نمونه در «تاسکوه ماسال تالش» سنت «ﺣﻠﺒــﺎ سازی» برگزار می شود که در آن، بانوان تالشی برای عید نوروز با شور و اشتیاق فراوان حلوایی خوشمزه با رنگ و عطری منحصر به فرد می پزند. همچنین رسم «روی آب پریدن» و «خشابندان» از دیگر رسم های قدیمی این سرزمین است.

این جشن باستانی در طول هزاران سال، دگرگونی های زیادی را تجربه کرده، اما هرگز بر پیکره اصلی نوروز خدشه وارد نشده است. نگاهی هرچند اجمالی بر این رنگین کمان قومی نشان می دهد که همزمان با وجود انبوهی از فرهنگ های متفاوت نوروزی، وحدتی نهادینه در این آیین باستانی وجود دارد. در این جشن فراوانی قومی، مذهبی و فرهنگی باعث نشده است تا همگرایی و وحدت ملی کمرنگ شود، بلکه هر یک از خرده فرهنگ ها به شکل بخشی از فرهنگ اصلی باستانی ایران زمین را شکل می دهند. از این رو می توان نوروز را میراثی دانست که میان اقوام مختلف کارکردی وحدت آفرین دارد.

رسم های نوروزی با توجه به بسترهای گوناگون جغرافیایی کشور متفاوت اند. افزون بر آن، شرایط فرهنگی و معنوی هر منطقه ای نیز در شکل گیری و بازتولید این سنت ها بی تاثیر نیست. میراث های زیادی از ایران باستان به یادگار مانده است اما هیچ کدام از آن ها به فراگیری و ماندگاری جشن نوروز نیست، جشنی که در روز نخست فروردین آغاز و در سیزدهم این ماه به پایان می رسد. در طول این مدت، رسم هایی همچون خانه تکانی، حضور بر سر مزار رفتگان، چیدن سفره نوروزی، دید و بازدیدهای سال نو و برپایی مراسم سیزده بدر از مهمترین رسم های مشترک در میان بسیاری از قومیت های ایران زمین به شمار می رود.

«محمد اسماعیل شفیعی فومنی» به مناسبت فرا رسیدن نوروز در گفت وگو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره نکته های مشترک میان اقوام ایرانی در برگزاری این جشن گفت: آنچه که میان تمام اقوام ایرانی مشترک محسوب می شود، شاخص های فرهنگی و نمادهایی به شمار می رود که در باور این مردم وجود دارد و برپایه آن، نقطه های اشتراکی و فرهنگی ایجاد می شود. قومیت های گوناگون هر کدام به فراخور محدوده جغرافیایی خود بخشی از شاخص های نوروز را حفظ کرده اند اما بسیاری از نمادهای نوروز میان همگان یکسان است.

این استاد دانشگاه درباره فلسفه نوروز تصریح کرد: شاهنامه در روایتی می نویسد که جمشید دستور داد تا تختی بسازند که با آن به آسمان پرواز کند زمانی که به دماوند رسید چون در بخش تکیه گاه تخت وی نگین و الماس کار کرده بودند تلالو این جواهرها به قدری زیاد شد که گویی دو خورشید در آسمان می تابد. در حکایت دیگر می گویند، چون که در تاج جمشید نگین و الماس کار شده بود و بر اثر تابش خورشید و بازتاب نور آن بر چهره وی گویی دو خورشید در آسمان می درخشیده است. بنابراین آن روز را نوروز نام نهادند. بنابراین نوروز به تنهایی معنایی ندارد و برای داشتن شناخت کامل از این سنت باستانی باید مساله نماد شناسی آیین مهر، مهربانی؛ مهرجانی یا مهرورزی را به صورت کامل مورد بررسی قرار گیرد. این نمایانگر دیدگاه اندیشمندانه ایرانیان است که خردمندی را پاس می داشتند و به همین دلیل، مهر آغاز فراگیری علم و دانش و مبارزه سه جانبه فکر، اندیشه و انسان علیه جهل و نادانی به شمار می رود. این نماد هنوز هم در کشورمان وجود دارد و ایرانیان روز نخست مهرماه را برای آغاز تحصیل انتخاب کرده اند. مبارزه با جهل تا شب یلدا ادامه می یابد. شبی که به تدریج روزها بلند تر از شب می شود. بنابراین به دلیل پیروزی سپاهیان روز که همان مهرجانان باشد علیه تیرگی این شب را جشن می گیرند. پس از یلدا به تدریج دامنه سیطره شب کوتاه می شود تا به نوروز که نماد تعادل است برسد. بنابراین رسیدن به نوروز در جریان یک مبارزه انجام می شود. در این رویارویی تمام اقوام و خردورزان شرکت دارند.

محمد اسماعیل شفیعی فومنی در مورد آیین های فرهنگی مربوط به نوروز افزود: نخستین چیزی که در نوروز مطرح می شود سفره هفت سین است. بیشترین بخش این سفره را گیاهان تشکیل داده اند چون در آیین مهر از گوشت کمترین استفاده می شود. در اسلام نیز به پرهیز از زیاده روی در مصرف گوشت تاکید شده است به گونه ای که امام علی (ع) نیز در این مورد گفت: «شکم خود را گورستان حیوانات نکنید.» در این سنت گیاهان مظهر مهربانی هستند که به سمت آسمان و منبع آفرینش حرکت می کنند. بنابراین سفره هفت سین را روی زمین می اندازند و آنچه که بر روی آن می چینند مجموعه ای از نمادهای مهرورزی هستند.

وی با اشاره به فلسفه وجودی اجزاء تشکیل دهنده سفره هفت سین گفت: تخم مرغ نماد زمین است، آن را رنگ می زنند تا برکت و خیر را در سال آینده برای زمین آرزو کنند. از طرفی درون تخم مرغ نطفه قرار دارد که به طور ذاتی آماده زایش است. سبزه نماد محبت خدا محسوب می شود. در گذشته اعتقاد بر این بود که زمین خون خورشید (نور و گرما) را دریافت می کند و دانه با جذب آن می روید تا در سال جدید در قالب گیاه به انسان ها هدیه دهد. سبزه «سبز+ ه» معنای روییدن از زمین به سمت آسمان را در ذهن تداعی می کند. انسان ها نیز زمانی که می خواهند کمال را آرزو کنند ناخودآگاه دست خود را به سمت آسمان می برند.

سنجد را نماد درخت خورشید می گویند و بنابراین میوه آن نیز میوه خورشید قلمداد می شود. سیب مظهر پاکی، نجابت و خلوص و سکه مظهر و نماد دولت است به این معنی که شوکت، عزت و توانمندی در سال تازه همراه خانواده باشد. سیر خاصیت بهداشتی دارد. سماغ نیز نماد سلامت به شمار می رود.

محمد اسماعیل شفیعی فومنی با تقسیم کردن سفره به دو بخش آسمانی و زمینی تاکید کرد: در قسمت آسمانی سفره آینه، قرآن، نان، شمع، آب و ماهی قرار دارد. آینه نماد قلب انسان است. قرآن مظهر عهد و پیمان به شمار می رود. نان نشانه خورشید و شمع نشان از روح انسان دارد. زمانی که شمع روشن می شود شعله آن ایستاده می سوزد که این ایستادگی روح در زمان رویارویی با مشکلات را نمایان می سازد. همانند شمع که باد شعله آن را به هر سمت می کشاند اما او همچنان ایستادگی می کند. در بخش زمینی سفره سیر، سرکه، سکه، سماق، سنجد، سبزه و سیب قرار می گیرد. بنابراین سفره هفت سین مجموعه ای از سمبل های آسمانی و زمینی است.

این استاد دانشگاه در تشریح رسوم نوروزی اقوام ایرانی از شمال کشور، گفت: رسم نوروز خوانی یا «تکم و تکم چی» بیشتر مربوط به بخش شمالی کشور است اما در سایر شهرها نیز به شکل های گوناگون اجرا می شود. به عنوان نمونه در شهرهای کویری مثل مشهد از آن به عنوان «چاوش خوانی» نام می برند. در شمال این «تکم و تکم چی ها» یا «یالان و یالان چی ها» مژده نوروز را به مردم می دادند. در داستان های فارسی نیز به این رسم پرداخته اند و در اردبیل نیز این آیین وجود دارد به این ترتیب که شخصی سوار اسب یا قاطر می شود در حالی که در دست خود عروسکی از خروس دارد و با تقلید صدای خروس فرا رسیدن بهار را مژده می دهد. همسایه ها نیز برای تشکر به وی تخم مرغ، برنج پخته می دهند.

وی در بیان رسوم قوم کرد در برگزاری مراسم نوروز توضیح داد: اقوام کرد در مراسم نوروزی بازی هایی را خلق کرده اند. آنها برای پنج روز میر نوروزی انتخاب می کنند تا در این مدت فرمانروایی کند. در حقیقت این بازی کنایه ای از کوتاه بودن عمر قدرت دارد، چرا که در منطقه کردستان حاکمان بسیار ظالم وجود داشته اند و این بازی هشدار می داد که دوره پادشاهی و حکمرانی گذرا است.

محمد اسماعیل شفیعی فومنی درباره آئین نوروزی ساکنان میناب در هرمزگان بیان داشت: مردم میناب اعتقاد دارند که زمین روی شاخ گاو است. برپایه این دیدگاه مردم میناب شاخ گاوهایشان را با «گلک» یا گل رنگین رنگ آمیزی می کنند و آن را در بخش ورودی خانه نصب می کنند. مینابی ها معتقدند گاو از نگه داشتن زمین بر روی شاخ خویش خسته می شود بنابراین زمین را بر روی شاخ دیگرش می اندازد. زمانی که لحظه تحویل سال جدید فرا می رسد، مردم شهر میناب با نصب این شاخ های رنگی، انتظار ایجاد رنگین کمان را در آسمان دارند.

وی در مورد آیین نوروزی شهرهای مذهبی همچون مشهد و قم تصریح کرد: زیارت اماکن متبرکه جایگاه ویژه ای در آیین نوروزی این شهرها دارد. در شهرهای مذهبی قرآن در هفت سین اهمیت بسیار زیادی دارد. با اندیشه ای در طبیعت درمی یابیم که نمی توان هیچ یک از نشانه های خداوند را انکار کرد. مردم در شهرهای مذهبی و حتی بیشتر شهرهای کشور در لحظه سال تحویل قرآن می خوانند و با تلاوت آیه هایی از آن عهد خویش را با پروردگار محکم می کنند.

محمد اسماعیل شفیعی فومنی با اشاره به رسوم مردم حیطه سیستان بیان داشت: سیستانی ها اعتقاد دارند همان گونه که تمام طبیعت از بهار بهره می برند گوسفندان نیز باید از آن استفاده کنند. گوسفند در معناشناسی به معنی موجود مهرورز یا الهی است پس گوسفند را در نهرها می شویند و سپس پشم و پیشانی گوسفندان را رنگ می زنند و به بهار چرانی می برند و سپس آن را قربانی می کنند. نذر کردن و قربانی دادن به معنی عهد بستن با خداوند به شمار می رود. بسیاری از مردم به مناسبت های گوناگون مانند خرید خانه یا ماشین گوسفند نذر می کنند و با مالیدن بخشی از خون گوسفند به پلاک ماشین یا سر در خانه با خدا عهد می بندند. بنابراین مالیدن رنگ به پیشانی گوسفندان و یا مالیدن خون گوسفند به وسیله یا پیشانی شخصی که برای وی نذر شده است به معنی عهد بستن با خداوند در راه خیر و برکت محسوب می شود. مردم شهر سیستان شب های نزدیک به سال نو را بیدار می مانند، تا نشان دهند که آماده اند تا با آغاز فصل گرما با کشت و کار، از زمین حاصلخیز محصول بگیرند.

مردم سیستان در رسمی دیگر به کوه می روند. گویی طبیعت کوه آنها را به آسمان نزدیک تر می کند. بنابراین مردم به بلندای کوه رفته و دست های خویش را به طرف آسمان می برند. در امر نمادشناسی خداوند را در آسمان در نظر می گیرند چون بارش تمام خیرها و نیکی ها همچون برف، باران و تابش خورشید از آسمان است. این رسم از زمان شاهنامه در این شهر وجود دارد.

محمد اسماعیل شفیعی فومنی در ارتباط با رسم مردم در شمال شرقی کشور گفت: در ترکمن صحرا که در شمال شرقی ایران قرار دارد زیباترین رسم بافتن نخ سیاه و سفید به یکدیگر است. در این بافت اسپند، نظر چشم، منجوق، ملیله و نمک استفاده می شود. این کاردستی را به سر در خانه آویزان می کنند و اعتقاد دارند علاوه بر اینکه موجب خیر و برکت می شود از چشم نظر نیز جلوگیری می کند.

این مدرس دانشگاه همچنین در توصیف رسم شهرهای شرقی افزود: مردم شهرهای شرقی کشور در روزهای عید به کوه می روند و با «دُهُل خوانی» و «صبح خوانی» یکدیگر را دعوت می کنند که به انتظار طلوع خورشید در سال جدید باشند. مردم این شهرها مانند قطار و به هم پیوسته به سمت کوه می روند، در منطقه های مرکزی بیابانی نیز کمابیش این رسم دیده می شود. در میان این اقوام شعر و شاعری رواج زیادی دارد.

وی با اشاره به رسوم مردم قوچان در خراسان رضوی تصریح کرد: قوچانی ها 20 روز قبل از بهار به دشت و صحرا می روند و دانه می کارند و سپس سنگی را برای نشانه روی قسمتی که دانه کاشته اند می گذارند؛ دو هفته پس از بهار به سراغ سنگ رفته و اگر ببینند که زیر آن حشره ای زندگی می کند یا گیاهی روییده است آن را به فال نیک می گیرند و آن زمین را آماده کشت و کار در آن سال می دانند.

محمد اسماعیل شفیعی فومنی در پایان سخنان خود با تاکید بر لزوم توجه به معانی رسوم اقوام گوناگون یاد آور شد: نسل جدید و دانشجویان باید تمام تلاش خود را برای حفظ این نمادها انجام دهند. ضروری است مردم جامعه این باور را داشته باشند که آداب و رسوم عید در گذشته های بسیار دور و عقاید پیشینیان ریشه داشته است و به این مسائل نباید بی توجهی کرد.

منبع: ایرنا

گزارش خطا

لینک کوتاه: https://aftabnews.ir/001Uue