داستان رؤیا، زنی که نخواست قربانی بماند

آفتاب‌‌نیوز : روزنامه وقایع اتفاقیه نوشت: در روزهای گذشته کلیپی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که به‌صورت مستند، حاشیه و متن یک نمونه خشونت خانگی را به تصویر کشید. زنی جوان، 365 عکس سلفی از زندگی مشترکش در یک زاویه واحد گرفته بود و در قالب یک کلیپ یک‌دقیقه و سی‌ثانیه‌ای منتشر کرد تا ابعاد خشونت خانگی را نشان دهد. او در انتهای این کلیپ با در دست داشتن پلاکاردی به‌نمایندگی از قربانیان خشونت علیه زنان، به شاهدان ساکت خشونت، هشدار می‌دهد: «نمی‌دانم تا فردا زنده می‌مانم یا نه، امروز به من کمک کنید.»

هشداری که او می‌دهد، شاید زنان و کودکان آسیب‌دیده بسیاری را مجاب کند تا در مقابل انواع خشونت‌های آشکار و پنهان خانگی سکوت نکنند. صدایشان را از پستوی حیا و شرم بی‌موردی که ناشی از درونی‌شدن سال‌ها سلطه‌‌پذیری‌ است، رها کنند و به‌جای مدارا با نفرتی که لحظه‌لحظه مثل خوره شاهرگ‌های حیات اجتماعی‌شان را می‌خورد و روابط و مسئولیت‌های اجتماعی‌شان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، به مقابله با علل و عوامل خشونت‌آمیز برخیزند.

روایت زندگی رؤیا، ممکن است روزانه برای ده‌ها زن خشونت‌دیده دیگری که در کنج خانه‌ها زیر مشت و لگد کبود می‌شوند و می‌شکنند، تکرار شود؛ اما قطعا برای کسانی‌که تجربه آزار جنسی خانگی را به‌عنوان یکی از انواع خشونت داشته‌اند، این روایت به‌گونه‌ای دیگر تداعی می‌شود.

تصمیم‌گیری آدم‌ها در این شرایط، تأثیر بسیاری در زندگی آینده آنها و همنوعانشان دارد. بسیاری از آنها ممکن است با دیدن و شنیدن روایت زندگی همین آدم‌ها هرگز خانه را ترک نکنند. چه اینکه، می‌دانند فرار از خانه در جوامعی که کیفیت ارائه خدمات و حمایت‌های اجتماعی در آنها مطلوب نیست، نه‌تنها راه‌حل نیست بلکه با حذف فیزیکی خود از محیط خشونت‌آمیز، علاوه بر درگیر شدن با آسیب‌های اجتماعی مختلف، عامل خشونت را نیز بدون معرفی به مراجع قضائی به حال خود می‌گذارند تا چرخه بازتولید خشونت، تقویت شود.

رؤ‌یا از زندگی در خانه‌ای فرار کرده که به گفته خودش، در آن فجیع‌ترین نوع خشونت را تجربه کرده و پس از آن با قرار گرفتن در مسیری که شاید مقصدش برای او مشخص نبوده با انواع آسیب‌های اجتماعی از جمله اعتیاد، دزدی و تن‌فروشی درگیر شده است.

در این میان، آنچه تأثیر عوامل اجتماعی را در ادامه‌دار شدن روند آسیب‌پذیری رؤیا آشکار می‌کند، شیوه برخورداری از حمایت‌های اجتماعی است. پس از ترک خانه و بی‌خانمانی، با وجود برخورداری از برخی حمایت‌های اجتماعی، به‌دلیل مقطعی و ادامه‌دار نبودن ارائه خدمات در نیمه‌راه رها شده و با بازگشت دوباره به محیط بیماری که انتظارش را می‌کشیده، مجددا درگیر اعتیاد شده است. این درحالی است که اگر روند برخورداری از خدمات اجتماعی توسط نهادهای دولتی و غیردولتی از انسجام و تداوم تعریف‌شده‌ای برخوردار باشد ریسک بازگشت فرد به محیط آسیب‌زا تا حدود زیادی کاهش می‌یابد.

مطالعات نشان می‌دهد، برخورداری از حمایت‌های اجتماعی از جمله مهم‌ترین و تأثیرگذارترین عوامل در کاهش آسیب‌های اجتماعی است. دو عامل فوریت در امدادرسانی به افراد آسیب‌دیده و ادامه‌دار شدن درمان توسط واحدهای مختلف خدمات اجتماعی، اهمیت بسیاری در کاهش استرس، انزوا و تنهایی فرد خشونت‌دیده دارند. مواردی چون، احساس تعلق، احساس امنیت و امن بودن، کاهش استرس، انزوا و تنهایی، افزایش احساس معنا و هدف داشتن در زندگی، افزایش امید و مثبت‌اندیشی نسبت به آینده، شانس فرار از دنیایی کوچک و نگرانی‌های ناشی از آن می‌تواند بر احساس شرم، خجالت و پنهان‌شدن در اثر برخورداری از حمایت‌های اجتماعی مطلوب، تقلیل پیدا کند.

لازم به توضیح نیست که خشونت خانگی به‌دلیل ماهیت و شیوه‌های مختلف اعمال آن، تنها مختص جوامع در حال توسعه چون ایران نیست اما شیوه برخورد با انواع خشونت خانگی در بسیاری از جوامع توسعه‌یافته متفاوت است. بخشی از این برخوردها ناشی از اتخاذ تدابیر قانونی و قضائی برای منع خشونت علیه زنان است و بخش دیگری از آن که البته روند قانون‌گذاری را نیز تسهیل می‌کند، آموزش‌های مدنی وآگاهی‌رسانی به قربانیان خشونت است. یکی از راهکارها، بهره‌گیری از تجارب زندگی همین افراد خشونت‌دیده است. آنها در جلسات، مصاحبه‌ها و گردهمایی‌های مختلف، تجربیات خود را از شیوه برخورداری یا عدم برخورداری از حمایت‌های اجتماعی با دیگران به اشتراک می‌گذارند تا به این طریق، ضمن کمک به دولتمردان و سیاستگذاران در تدوین قوانین حمایتی، دیگرانی را که در معرض انواع خشونت‌های خانگی هستند نسبت‌به تبعات فراگیر اجتماعی آن آگاه کنند.

در کشور ما به‌دلیل برخی محدودیت‌های بعضا زایل‌شده فرهنگی، صحبت کردن پیرامون مسائلی از جمله خشونت خانگی، همچنان یک تابوست و به این شکل افرادی که مورد خشونت قرار می‌گیرند تا زمانی‌که اقدام به افشای رنجی که بر آنها رفته است، نکنند در قالب یک قربانی ادامه حیات می‌دهند. این درحالی است که بسیاری از روان‌درمانگران و مددکاران اجتماعی باور دارند برای توانمندسازی فرد خشونت‌دیده و بازگشت او به جامعه باید تدابیر حمایتی و قانونی اتخاذ شود تا با احیای دوباره فرصت‌های از دست رفته، فرد خشونت‌دیده برای همیشه یک قربانی طردشده باقی نماند و ضمن توانمندسازی، زمینه‌های بازگشت او به چرخه حیات طبیعی و اجتماعی، به‌تدریج فراهم شود.