مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس از بیماری‌های مربوط به مغز و اعصاب است. در این مقاله علل بیماری ام اس و تغذیه مناسب آن را مرور می‌کنیم. مصرف برخی از ویتامین‌ها در بهبود ام اس موثر است.
ام اس نوعی بیماری مزمن عصبی است که جزء دسته بیماری‌های اتوایمنی یا خود حساسیتی است که در آن میلین (غلافی که سلول‌های عصبی در مغز و نخاع را پوشانده است) مورد حمله قرار می‌گیرد و با از بین رفتن میلین علائم زخم‌مانندی شبیه پلاک در مناطق آسیب‌دیده تشکیل می‌شود.
این پلاک‌ها در زمان انتقال ایمپالس عصبی مانند نوعی مدار کوتاه عمل کرده و با تداخل در کار اعصاب مانع عملکرد نرمال سیستم اعصاب می‌شود.
وجه تسمیه این بیماری از دو کلمه مولتیپل به معنای متعدد و اسکلروزیس به معنای اسکار یا جای زخم آمده است و از آنجایی که این بیماری بخش‌های متعدد و گسترده‌ای از اعصاب و مغز را تحت تاثیر قرار داده و بافت اسکلروز یا اسکاری در این محل‌های جایگزین میلین می‌شود به این نام خوانده می‌شود.
مولتیپل اسکلروزیس امروزه یکی از شایع‌ترین اپیدمی‌هایی است که به سرعت رو به فزونی گذاشته است و در حال گسترش می‌باشد.
به طوری که در طی سال‌های 1920 تا 1980 در سویتزرلند حدودا 6 برابر افزایش داشته است. چنین افزایشی به طور موازی در سایر کشورها نیز مشاهده شده است.
به طوری که امروزه بالغ بر 1500000 آمریکایی به این بیماری ظاهرا لاعلاج مبتلا هستند و پیش‌بینی می‌شود بالغ بر دو میلیون نفر در جهان از این بیماری رنج می‌برند.
از علائم این بیماری ضعف، لرزش، خستگی، اختلالات بینایی، گاها اختلال در تکلم، پرش پا، رعشه در اندام‌ها به‌ویژه پاها و افتادن مداوم اشیا از دست می‌باشد که این علائم می‌تواند به صورت خفیف باقی بماند بدین معنی که فرد به طور دوره‌ای دچار این علائم شده و سپس بهبود یابد و یا اینکه فرد را زمینگیر نماید. اما با گذشت زمان و افزایش سن فرد این بیماری پیشرفت می‌کند.
چه عواملی باعث ابتلا به ام‌اس می‌شود؟
ام اس و نور آفتاب و ویتامین د
گرچه پزشکان به طور کامل عامل یا عوامل دخیل در این بیماری را نمی‌شناسند اما به پیشرفت‌هایی در این زمینه دست یافته‌اند.
از جمله اینکه بررسی‌های متعدد نشان می‌دهد که این بیماری در زنان حدودا دو برابر شایع‌تر از مردان است.
از طرفی تحقیقات اپیدمیولوژیک نشان داده که مکان زندگی، عوامل محیطی و رژیمی می‌تواند در این بیماری موثر باشد.
اما تحقیقات معدودی در زمینه تایید نقش وراثت در ابتلا به بیماری وجود دارد.
هر چند احتمال ابتلای اعضای خانواده فرد مبتلا به ام‌اس دور از ذهن نمی‌باشد اما این مساله احتمالا به دلیل یکسان بودن عوامل مستعدکننده ابتلا از نظر محیطی است نه زمینه ارثی مشترک.
دانشمندان عقیده دارند افرادی که از نواحی استوایی به شمال یا جنوب مهاجرت می‌کنند به علت اینکه ساعات در معرض نور خورشید بودن در آنان به طور فاحشی کاهش می‌یابد احتمال ابتلای بیشتری به این بیماری دارند که این امر احتمالا به ویتامین د مربوط می‌شود.
فرضیه دانشمندان بدین صورت است که تماس با نور خوشید ویتامین د موجود در بدن را به فرم فعال درمی‌آورد.
در حقیقت نور خورشید کاتالیزه‌کننده این واکنش شیمیایی است و ویتامین فعال شده واکنش‌های اتوایمن (خود ایمنی) که منجر به ام‌اس می‌شود را مهار می‌کند.
زیرا این ویتامین نوعی تنظیم‌کننده انتخابی سیستم ایمنی است. این ویتامین باعث افزایش سطح دو ترکیب ضدالتهابی اینترلوکین 4 و فاکتور رشد تغییر شکل یافته بتا 1 شده که باعث مهار پیشرفت ام‌اس می‌شوند.
این امر در جمعیت‌های انسانی به اثبات رسیده است چرا که بیماران مبتلا به ام اس 3 تا 7 برابر سریع‌تر از سایر افراد توده استخوانی خود را از دست داده 10 برابر بیش از سایرین شکستگی‌های استخوانی (که از علایم کمبود ویتامین د است) را تجربه می‌کنند.
تماس کوتاه با آفتاب مثلا به طور متوسط 30-15 دقیقه در روز سنتز ویتامین د فعال را تحریک می‌کند. بنابراین افرادی که در آب وهوای آفتابی کار می‌کنند ممکن است روزانه بیش از 10000 واحد ویتامین د تولید کنند.
اما افرادی که در معرض نور خورشید به اندازه کافی نیستند لازم است از مکمل آن زیر نظر پزشک استفاده نمایند. مقدار مصرف باید به حدی باشد که ویتامین د موجود در خون 100 نانومول در لیتر برسد.
از طرفی هر چه تماس با نور مرئی بیشتر باشد آزادسازی کاروتنوئیدهایی از قبیل آلفا کاروتن که نوعی آنتی‌اکسیدان است در چشم بیشتر شده و از عوارض چشمی ناشی از ام‌اس کاسته و التهابات ناشی از آلرژی را نیز ملایم‌تر می‌سازد.
ام اس و اسیدهای چرب ضروری
یکی از عوامل دخیل در ام‌اس می‌تواند مصرف امگا3 نوعی اسید چرب ضروری که در ماهی یافت می‌شود باشد.
در ژاپن و نواحی اطراف ساحل نروژ که مصرف ماهی بالا است شیوع ام‌اس پایین‌تر است که احتمالا مربوط به مصرف غذاهای دریایی است.
اسید چرب امگا3 باعث بلوکه شدن ایکوزانوییدهای التهابی و افزایش ایکوزانوئیدهای التهابی و افزایش ایکوزانوئیدهای غیرالتهابی که از خانواده عوامل شبه‌هورمونی می‌باشد می‌شود.
ماهی‌های آب سرد از جمله سالمون و مک رل غنی از دو اسید چرب ضروری از خانواده امگا3 به نام‌های ایکوزاپنتانوئیک اسید و دوکوزاهگزانوئیک اسید هستند که دارای خصوصیات ضدالتهابی اثبات‌شده‌ای هستند.
گامالینولئیک اسید که در روغن دانه گل گاوزبان و روغن پامچال و نیز زیتون وجود دارد اثرات ضدالتهابی امگا3 را افزایش می‌دهد.
ام اس و ویتامین ب 12
یکی دیگر از فاکتورهای موثر در ام‌اس کمبود ویتامین ب12 است. در زمان‌های گذشته کمبود این ویتامین نادر به نظر می‌رسید اما امروزه با بالا رفتن دقت آزمایشات بیوشیمیایی ثابت شده که کمبود این ویتامین نسبتا شایع است.
گرچه ام‌اس امروزه هنوز به عنوان اختلالی ناشی از کمبود ب12 مطرح نمی‌شود اما تحقیقات نشان می‌دهد مصرف مقادیر بالای ویتامین ب12 ممکن است بعضی از علایم این بیماری از جمله اختلالات بینایی و شنوایی را بهبود بخشد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بهتر است در صورت استفاده از مکمل ب12 این مکمل به صورت قرص زیرزبانی مصرف شود.
زیرا جذب این ویتامین نیازمند وجود فاکتور داخلی مترشحه از معده می‌باشد. فاکتور داخلی با اتصال به ب12 منجر به جذب آن در روده می‌شود.
بدون وجود این فاکتور مقادیر بالایی از ویتامین ب12 جهت جذب از طریق انتشار ساده لازم است.
در صورت مصرف قرص زیرزبانی، قرص با حل شدن زیر زبان وارد مویرگ‌های موجود در زیر زبان شده و بدون نیاز به فاکتور داخلی وارد سیستم جریان خون می‌شود.
البته روش تزریقی نیز در بعضی از بیماران می‌تواند مفید باشد.
توصیه می‌شود در این روش‌ها از هیدروکسی کوبالامین که فرمی از ب12 است استفاده شود زیرا قدرت جذب بالاتری نسبت به سیانوکوبالامین دارد.
ام اس و اسید فولیک
بررسی‌های متعدد نشان می‌دهد که زنان باردار مبتلا به ام‌اس در دوران بارداری به طور موقت بهبود می‌یابند که احتمالا مربوط به مصرف اسید فولیک در این دوران است.
بررسی‌های متعدد این امر را تایید کرده است.
فرضیه متانول
به موجب این فرضیه میلین به طور مداوم در تماس با فرم آلدئید که یکی از محصولات جانبی متانول است مورد آسیب قرار می‌گیرد.
بر اساس این فرضیه شکستن ناقص متانول الکل طبیعی موجود در میوه‌های پکتینی منجر به آزادسازی فرمالدئید در خون می‌شود.
مصرف بی رویه این مواد غذایی و یا نقص در آنزیم الک دهیدرژناز که منجر به متابولیسم ناقص متانول می‌شود باعث ایجاد فرم آلدئید می‌شود.
از سویی دیگر این آنزیم برای شکستن فروکتوز که قند میوه و شیرین‌کننده‌های مصنوعی و شکر است لازم است.
بنابراین مصرف بی‌رویه این مواد قندی باعث مهار شدن این آنزیم می‌شود.
بدین جهت به افراد مبتلا توصیه می‌شود که مقادیر کمی از میوه‌های حاوی پکتین مانند سیب، آلو، انگور فرنگی قرمز و سیاه و قره‌قاط استفاده کنند و در مقابل مصرف میوه‌های کم پکتین مانند توت‌فرنگی، زغال‌اخته، هلو، زردآلو و آلبالو را جانشین نمایند.
البته توصیه‌های دیگری از جمله کاهش مصرف لبنیات مخصوصا ماست نیز به دلیل داشتن ماهیت سرد و یا کاشه مصرف غلات به دلیل کاهش جذب ویتامین د نیز وجود دارد اما هنوز به طور کامل به اثبات نرسیده‌اند.
بنابراین به طور کلی توصیه می‌شود که از یک رژیم طبیعی و مکمل‌های خاص که ممکن است در درمان ام‌اس مفید باشند استفاده شود.
در ضمن به دلیل مصرف کورتیکواستروئیدها در درمان این بیماری توصیه می‌شود رژیم غذایی از نظر سدیم دریافتی محدودیت داشته باشد.
از سوی دیگر این داروها منجر به عدم تحمل گلوکز و کاتابولیسم پروتئین و کمبود پتاسیم، روی و کلسیم می‌شود که لازم است در تنظیم برنامه غذایی و مکمل‌ها به آن توجه شود.
در مرحله مزمن نیز جهت جلوگیری از عوارضی از قبیل عفونت ادراری توصیه به مصرف مایعات فراوان و جهت جلوگیری از یبوست مصرف فیبر توصیه می‌شود.
