دكترين اتمي سه جانبه
آفتاب‌‌نیوز : 
روابط ويژه چين و پاكستان
نخستين نيروگاه اتمي پاكستان در كراچي و توسط چيني ها ساخته شد. قرارداد ساخت نيروگاه اتمي دوم كه به نيروگاه «چشمه يك» معروف است در سال 1991 ميان پاكستان و چين امضا و در سال 2000 بهره برداري از اين نيروگاه 300 مگاواتي آغاز شد. قرارداد نيروگاه دوم در دوران نخست وزيري «ميرظفرالله خان جمالي» اولين نخست وزير ژنرال مشرف امضا شد. توان توليد برق نيروگاه دوم كه در 280 كيلومتري جنوب اسلام آباد احداث مي شود و در حاشيه رود ايندوس قرار دارد، 330 مگاوات اعلام شده و قرار است در سال 2011 به بهره برداري برسد.
چيني ها براي ساخت نيروگاه جديد، يك وام 350 ميليون دلاري به اسلام آباد اعطا خواهند كرد. موافقت پكن با اعطاي اين وام در جريان ديدار «شوكت عزيز» وزير دارايي پيشين و نخست وزير كنوني پاكستان با «جانگ خواجو» معاون كميسيون علوم و فنون و صنايع دفاع ملي چين در بهار 2004 (17 ارديبهشت 1383) اعلام شد. اين وام در دو بخش اعتباري 150 و 200 ميليون دلاري از سوي «اكزيم بانك» چين در اختيار طرف پاكستاني قرار خواهد گرفت.
از ديدگاه چيني ها، ساخت نيروگاه برق هسته اي چشمه، بخش مهمي از همكاري هاي اقتصادي چين و پاكستان به شمار مي آيد.
پاكستاني ها مدعي هستند كه رشد اقتصادي اين كشور در سال 2004 حدود 6 درصد و در سه سال آينده به 8 درصد خواهد رسيد. بنابراين تقاضا براي برق در اين كشور افزايش خواهد يافت و به همين دليل برنامه توسعه نيروگاه هاي اتمي بايد با سرعت بيشتري صورت گيرد، به ويژه آن كه پاكستان به دليل كمبود سوخت هاي فسيلي از جمله نفت و گاز، قادر به سرمايه گذاري جدي بر روي نيروگاه هاي حرارتي نيست.
هنگامي كه قرارداد نيروگاه دوم چشمه امضا شد، رسانه هاي جمعي به ويژه روزنامه ها كه از نفوذ قابل ملاحظه اي بر مخاطبان خود برخوردارند، در چارچوب يك اقدام ملي، حمايت مشترك، مستمر و همه جانبه اي را از سياست دولت در زمينه گسترش همكاري هاي هسته اي با چين به عمل آوردند.
روزنامه هاي معروف «جنگ» و «نواي وقت» ضمن تمجيد و تأييد اين همكاري ها، آن را مقدمه اي براي دستيابي پاكستان به فناوري ساخت اين نوع نيروگاه ها عنوان كردند.
روزنامه «جنگ» در سرمقاله خود نوشت پاكستان درصدد كسب فناوري بومي ساخت نيروگاه هاي اتمي است و براي رسيدن به اين هدف از همكاري شركت هاي چيني استفاده مي كند. «جنگ» كه پرتيراژترين روزنامه اردوزبان پاكستان است عنوان سرمقاله خود را «نيروگاه چشمه مظهر دوستي پاكستان و چين» انتخاب كرد و نوشت: امضاي موافقتنامه احداث دومين كوره نيروگاه اتمي در منطقه چشمه ايالت پنجاب، باعث دستيابي مهندسان و كارشناسان پاكستاني به دانش ساخت نيروگاه اتمي خواهد شد.
به اعتقاد «جنگ»، «چشمه2» به رشد اقتصاد و صنعت پاكستان كمك مي كند و كارشناسان اميدوارند به توانايي ساخت اين نوع كوره ها براي تأمين نيازهاي صلح آميز داخلي دست يابند.
روزنامه اردوزبان «نواي وقت» نيز ضمن ارائه مقايسه اي از همكاري هاي هسته اي چين و پاكستان با روابط آمريكا و پاكستان، از برخوردهاي دولت آمريكا انتقاد كرده و آمريكا را به مشكل سازي مداوم براي پاكستان علي رغم همكاري هاي گسترده اسلام آباد با واشينگتن متهم كرد.
با تكميل پروژه «چشمه 2» و آغاز بهره برداري از آن، مجموع برق توليدي توسط نيروگاه هاي هسته اي سه گانه پاكستان به 730 مگاوات خواهد رسيد، اگرچه براي تكميل اين پروژه، پاكستاني ها علاوه بر 250 ميليون دلار وام از چين به 350 ميليون دلار سرمايه گذاري ديگر در اين پروژه نياز دارند.
علاوه بر اين چيني ها طراح و مجري بزرگراه ساحلي «مكران» هستند كه مراكز هسته اي پاكستان در كراجي را به منطقه مهم آزمايش هاي هسته اي اين كشور يعني ايالت بلوچستان متصل مي كند. بزرگراه ساحلي مكران در ايالت بلوچستان، از يك سو شهر بندري «گوادر» را به شهرهاي مهمي شمالي تر از جمله كويته مركز اين ايالت و از سوي ديگر به بندر كراچي مركز ايالت سند متصل مي كند. اين پروژه كه قرار بوده در روزهاي نخست سال 2005 به بهره برداري برسد، در كنار همكاري هاي هسته اي و نظامي، نمادي از راهبردي بودن روابط چين و پاكستان به شمار مي رود. از طرف ديگر با اجراي اين پروژه توسط چيني ها، آسيب پذيري بنادر پاكستان در برابر آسيب هاي احتمالي وارده از طرف چين كاهش مي يابد.
بزرگراه 532 كيلومتري «گوادر» به «لياري» بيش از 10 ميليارد روپيه (هر 60 روپيه معادل يك دلار) هزينه داشته است و عمليات احداث آن چهار سال قبل شروع شده و پاكستان قصد دارد با تكميل طرح توسعه بندر گوادر كه در نزديكي بندر چابهار ايران قرار دارد، از اين مسير براي ترانزيت كالا به آسياي ميانه استفاده كند.
در چارچوب پروژه هاي هسته اي و ساير پروژه هاي مشترك، در مجموع نزديك به سه هزار مهندس و نيروي متخصص چيني در پاكستان مشغول به كار هستند و دولت چين به دليل تعرضات سال هاي اخير به آنان، نگران امنيت اين نيروها است و همواره خواهان تضمين امنيت آنان از سوي پاكستاني ها بوده است.
چندي پس از امضاي قرارداد نيروگاه «چشمه 2»، دو مهندس چيني در منطقه وزيرستان جنوبي پاكستان به گروگان گرفته شدند كه در جريان دخالت نيروهاي امنيتي براي آزادي آنان، يكي از دو گروگان چيني كشته شدند.
پاكستاني ها براي جلوگيري از تأثير اين حادثه بر همكاري هاي چين و پاكستان، «شجاعت حسين چوهدري» رئيس مجلس ملي خود را كه به ديدار «هو جين تائو» رئيس جمهور چين فرستادند تا از بروز اين حادثه ابراز تأسف كند و به چيني ها قول دهد كه دولت پاكستان تمامي تلاش خود را براي حفظ امنيت چيني ها به كار خواهد گرفت، اگرچه برخي محافل غيررسمي معتقد بودند كه سرويس هاي امنيتي پاكستان، تعرض به مهندسان چيني را با تلاش هاي هميشگي سرويس هاي امنيتي همسايه بزرگ خود براي ناامن كردن محيط امنيتي پاكستان در ارتباط دانسته اند.
با وجود تمامي مشكلات و فشارها از جمله فشارهاي آمريكا، پاكستاني ها مصمم هستند كه نيروگاه اتمي سوم خود را كامل و راه اندازي كنند. آمريكا بارها از چين خواسته است همكاري هاي هسته اي خود را با پاكستان متوقف كند اما هم پكن و هم اسلام آباد، ضمن رد همكاري هاي هسته اي نظامي، بر صلح آميز بودن همكاري هاي خويش اصرار دارند. مقامات پاكستاني مي گويند نيروگاه هاي هسته اي اين كشور تحت حفاظت ايمني آژانس بين المللي انرژي اتمي خواهند بود. با وجود اين نمي توان منكر تأثيرات منفي اين فشارها شد. فشارهاي مذكور باعث شد كه زمان امضاي قرارداد از ماه نوامبر 2003 و در جريان سفر مشرف به پكن به موعد ديگري، يعني 8 ماه بعد موكول شود.
حمله ديپلماتيك «ناتوار سينگ»
در دوران جنگ سرد، آمريكايي ها متحد پاكستان به شمار مي رفتند و روس ها متحد هند. اين وضعيت از سال 1947 كه شبه قاره هند تقسيم شد به تدريج شكل گرفت و هنگامي كه در دهه 50 قرن 20، آمريكايي ها طرح «سد نفوذ» به عنوان زنجيره اي در برابر خطر نفوذ كمونيسم را مطرح كردند، پاكستان در كنار رژيم هاي تركيه و ايران در چارچوب متحدان منطقه اي آمريكا قرار گرفتند و هندي ها نيز كه رقيب سنتي پاكستاني ها بودند به سمت همكاري هاي راهبردي با روسيه گام برداشتند و اولين انفجار اتمي خود را در سال 1974 انجام دادند. با اين وجود آمريكايي ها به دليل حفظ برتري نظامي اسرائيل در جهان اسلام و خاورميانه، به هيچ كشور عربي و اسلامي اجازه پيشرفت جدي در حوزه هسته اي ندادند.
پس از پايان جنگ سرد، آمريكا نه تنها بر پاكستان فشار وارد كرد تا معاهده منع جامع آزمايش هاي اتمي (C.T.B.T) را امضا كند بلكه حتي از فروش جنگنده هاي اف 16 پيش فروش شده به پاكستان جلوگيري كرد و در چارچوب «متمم پرسلر» به تحريم نظامي پاكستان مبادرت كرد. در مقابل، هندي ها فقط سه سال صبر كردند تا دوران نزديكي شتابانه روس ها به غرب با سرخوردگي پايان يابد و يوگني پريماكف به جاي آندري كوزيرف در رأس وزارت خارجه و سپس نخست وزيري قرار گيرد تا «نگاه به شرق» به سياست اصلي روس ها تبديل شود.
از سال 1994 روابط راهبردي و سنتي روس ها و هند احيا شد اما هند براي جلوگيري از احياي روابط سنتي پاكستان و آمريكا، سياست نزديكي به آمريكا را نيز در پيش گرفت. به گونه اي كه در سال 1998 سفير آمريكا در دهلي نو، روابط دهلي- واشنگتن را راهبردي خواند.
در اواخر دهه 90، هندي ها همچنين تلاش كردند با حل و فصل اختلافات خود با چين به ويژه در مورد اختلافات مرزي، مانع از بهره برداري پاكستاني ها از روابط ويژه با چين به عنوان اهرمي عليه هند شوند.
با وجود اين روابط هسته اي پاكستان و چين در دهه 90 با سرعت فوق العاده اي پيگيري شد كه احداث نيروگاه هاي اتمي چشمه يك و دو را مي توان نماد آن به شمار آورد. چنين روابط گسترده اي باعث شد كه پاكستان در سال 1997 در مقابل آزمايش اتمي هند، براي اولين بار به آزمايش اتمي مبادرت ورزد و خود را به عنوان يك قدرت اتمي مطرح كند. اين وضعيت هندي ها را به جاي انفعال به سمت پذيرش مكانيزم هاي مديريت هسته اي مشترك با پاكستان و از طرف ديگر به سوي گسترش روابط با چين حركت دادند.
حمله ديپلماتيك هندي ها به روابط هسته اي چين و پاكستان ماه گذشته و با طرح دكترين سه جانبه اتمي وارد مرحله تازه اي شد. ناتوارسينگ وزير خارجه هند در اواخر آبان 83 (نوامبر 2003) ضمن ارائه پيشنهاد دكترين سه جانبه خود، خواستار استحكام روابط با كشورهاي چين و پاكستان براساس اصول پنجگانه «پنج شيل» شد.
وزير امور خارجه هند در همايشي به مناسبت پنجاهمين سالگرد اعلام اصول پنج شيل در دهلي، طرح خود را ارائه كرد.
روح حاكم بر طرح وي، برجسته كردن روابط هسته اي چين و هند به عنوان دو قدرت بزرگ منطقه و اعطاي نقشي حاشيه اي به كشور سوم يعني پاكستان بود. ناتوار سينگ گفت: دو كشور هند و چين به عنوان دو تمدن باستاني و بزرگترين كشورهاي در حال توسعه نسبت به تحكيم اصول «پنج شيل» مسئوليت خطيري را برعهده دارند. اصول «پنج شيل» سياست خارجي تدوين شده توسط جواهر لعل نهرو نخست وزير فقيد هند است كه مفاد آن را احترام متقابل به حاكميت و تماميت ارضي، عدم تجاوز، جنگ و مداخله در امور داخلي، برابري و مساوات و همزيستي مسالمت آميز تشكيل مي دهد.
ناتوار سينگ كه يكي از دو مؤلف كتاب «پنج شيل با چين» است معتقد است هميشه در گسترش و تحكيم روابط پايدار و همكاري سودمند با چين پيش قدم بوده است. به اعتقاد وي اگر قرار است قرن بيست و يكم قرن آسيا باشد هند و چين بايد نقش حياتي در تحقق اين امر ايفا كنند ضمن اين كه تحولات به وجود آمده در آسياي جنوبي، حاكي از اهميت اعتبار و ارتباط اصول پنجاه ساله پنج شيل با عصر حاضر است.
محتواي سخنان و پيشنهاد ناتوار سينگ نشان مي دهد كه هند خواهان محوري شدن نقش هند و چين در اين دكترين سه جانبه و ارائه نقش محدود به پاكستاني ها است. لذا او بعد از تشريح مفصل ايده همكاري چين و هند به عنوان دو قدرت هسته اي، اشاره اي مختصر به روابط با پاكستان و جايگاه پاكستان در اين دكترين نمود.
او گفت: اصول پنج گانه همكاري و همزيستي مسالمت آميز «پنج شيل» مي تواند در چارچوب بهبود روابط با پاكستان نيز به كار گرفته شود و پايان يافتن جو آشوب و تروريسم عنصر مهمي در ايجاد اعتماد با پاكستان است و تعهد به معاهده پنج شيل مي تواند مناسب ترين راه گسترش و تحكيم روابط با پاكستان باشد. او به يك مثال تاريخي براي تأييد طرح پيشنهادي خود اشاره مي كند و معتقد است: نهرو اولين نخست وزير هند هنگام ارائه طرح پنج شيل به مجلس گفت اعتقاد راسخ دارم كه برقراري روابط با پاكستان براساس اصول پنج شيل، كابوس ترس، وحشت و شك را از بين مي برد.
با اين حال واكنش چيني ها و پاكستاني ها محتاطانه بود. چيني ها كه طبق اصل حاكم بر سياست خارجي خود، هرگز وارد بلوك بندي ها و اتحادها و ائتلاف ها نمي شوند، پيشنهاد ناتورا سينگ را با سكوت مورد بي اعتنايي قرار دادند. در پاكستان نيز فقط در سطح سخنگوي وزارت خارجه موضع گيري شد و مسعودخان گفت كه اسلام آباد پيشنهاد دهلي را بررسي مي كند ولي هيچ گاه خبر ديگري از بررسي اين پيشنهاد نشد. او گفت كه پيشنهاد هندي ها جديد است و نياز به مذاكره و رايزني دارد و احتمال دارد كه در نشست هاي آتي كارشناسان دو كشور بررسي شود.
موضع محتاطانه پاكستاني ها و چيني ها نشان داد كه اسلام آباد و پكن حاضر به پذيرش ريسك به خطر انداختن روابط دوجانبه هسته اي خود و پذيرش يك شريك سوم و نامطمئن نيستند. البته پاكستاني ها همزمان با برخورد سرد با پيشنهاد ناتوار سينگ، مذاكرات دوجانبه هسته اي با هند را رها نكرده اند، زيرا پس از آزمايش هاي اتمي سال 1997 خود را به عنوان يك بازيگر هسته اي به طرف مقابل تحميل كرده اند و هند مجبور است با پاكستان به عنوان يك قدرت هسته اي نيز وارد مذاكره شود.
در همين چارچوب مذاكرات هسته اي دوجانبه هند و پاكستان در آخرين روز بهار 2003 برگزار شد. طرفين در اين مذاكرات ضمن توافق براي تعليق آزمايش هاي هسته اي خود، موافقت كردند در شرايط ويژه و فوق العاده مجاز به از سرگيري اين آزمايش ها باشند.
در پايان مذاكرات دو روزه كارشناسان اتمي پاكستان و هند در دهلي نو، طرفين همچنين موافقت كردند كه دو خط تلفن ميان وزارتخانه هاي دفاع و خارجه دو كشور ايجاد شود تا هنگام بحران به كاهش تنش هسته اي احتمالي كمك كند و مانع افزايش سطح تنش و تبديل شدن آن به يك جنگ هسته اي و ويرانگر شود. برقراري اين دو خط تلفن درواقع الگوبرداري از «خط سرخ» موجود بين سران شوروي و آمريكا در دوران جنگ سرد بود كه پس از بحران موشكي 1962 كوبا بين كرملين و كاخ سفيد برقرار شد.
مقامات هسته اي هند و پاكستان همچنين اعلام كرده اند كه تلاش خواهند كرد راه هايي براي آگاهي درباره آزمايش هاي موشكي به همديگر پيدا كنند و بر پايه «توافقنامه لاهور» مباحث دوجانبه بيشتري در آينده داشته باشند.
توافقات مذكور نشان داد كه پاكستاني ها به طور كامل خواهان رد كردن پيشنهادات هسته اي هند نيستند و به تدريج نوعي «مديريت هسته اي» بين دو كشور براي جلوگيري از وقوع بحران هاي غيرقابل كنترل را پذيرفته اند.
بر پايه توافقنامه لاهور كه در سال 1999 (1378) در لاهور مركز ايالت پنجاب پاكستان توسط نخست وزيران وقت هند و پاكستان امضا شد، طرفين توافق كردند از استفاده غيرقانوني سلاح هاي اتمي جلوگيري كرده و همديگر را درباره اتفاق هسته اي بين دو كشور باخبر سازند و نوعي نظام مبادله اطلاعات هسته اي را پذيرفتند.
آن گونه كه مقامات پاكستاني و هند مي گويند آنها درصدد هستند، علي رغم اختلافات سنتي و ديرپا بين دو كشور، با اين نوع گفت وگوها به مردم دو كشور و جامعه جهاني اطمينان دهند كه در جنوب آسيا يك محيط باثبات و صلح آميز در حال شكل گيري است.
به طور متقابل، پاكستاني ها ضمن ادامه مذاكرات دوجانبه هسته اي با هند، از هيچ اقدامي براي حمله ديپلماتيك به رقيب هسته اي خود كوتاهي نمي كنند. آنها در همين چارچوب در اواسط اوت 2003 (شهريور 83) به طور غيررسمي ايده پيوستن ايران و چين به سارك (اتحاديه همكاري اقتصادي منطقه جنوب آسيا) را مطرح كردند. ايده مذكور با چراغ سبز ژنرال مشرف در روزنامه اردوزبان «نواي وقت» چاپ و منتشر شد.
اين پيشنهاد به صراحت متوجه هدف مهم و راهبردي كاهش نفوذ هند در معادلات جنوب آسيا بود، زيرا به اعتقاد پيشنهاددهندگان طرح، اگر ايران و چين به سارك بپيوندند، عدم تعادل قدرت در منطقه جنوب آسيا تا حدي از ميان مي رود.
***
در پشت پرده اين حملات ديپلماتيك متقابل دو قدرت هسته اي جنوب آسيا، پاكستاني ها بر ادامه همكاري هاي هسته اي ويژه با چين اصرار دارند و حتي فشارهاي سنگين و ديپلماتيك آمريكا بر پكن و اسلام آباد باعث توقف اين روابط نشده است. در پاكستان يك اصل تغييرناپذير در راهبرد هسته اي كشور وجود دارد و آن حفظ چين به عنوان شريك اول هسته اي تا هنگام دستيابي به يك جايگزين مطمئن است. از آنجا كه در كوتاه مدت و ميان مدت، چشم اندازي در تغيير متحد و شريك اول هسته اي پاكستان ديده نمي شود، پاكستاني ها نه تنها هيچ ريسكي را در به خطر انداختن روابط هسته اي با پكن نمي پذيرند، عرف سياسي در اسلام آباد بر اين قرار گرفته است كه روساي جمهور، نخست وزير و وزراي خارجه جديد، در اولين يا يكي از نخستين سفرهاي خارجي خود راهي پكن مي شوند و در اين سفرها بر همكاري هاي هسته اي و نظامي به عنوان مهمترين محور روابط دوجانبه تأكيد مي كنند.
طبق اين قاعده شوكت عزيز نخست وزير جديد پاكستاني ها كه در مقام وزير دارايي نيز به پكن سفر كرده بود، در 5 دسامبر 2004 (آذر 1383) بلافاصله پس از عهده دار شدن مقام نخست وزيري راهي پكن شد و در مدت اقامت خود در چين، با همتاي چيني خود «ون جيابائو» و ديگر رهبران عالي رتبه چين ملاقات و مذاكره كرد و «بائو» را براي ديداري مشابه از اسلام آباد دعوت كرد.
پاكستاني ها نشان داده اند كه حتي در شرايطي كه روابطي راهبردي و رو به گسترش با آمريكا برقرار كرده اند، در مورد همكاري هاي هسته اي با چين حاضر به پذيرش كوچكترين عقب نشيني نيستند. نيروگاه چشمه 2 را بايد نمادي از اين راهبرد هسته اي دانست.
روابط ويژه چين و پاكستان
نخستين نيروگاه اتمي پاكستان در كراچي و توسط چيني ها ساخته شد. قرارداد ساخت نيروگاه اتمي دوم كه به نيروگاه «چشمه يك» معروف است در سال 1991 ميان پاكستان و چين امضا و در سال 2000 بهره برداري از اين نيروگاه 300 مگاواتي آغاز شد. قرارداد نيروگاه دوم در دوران نخست وزيري «ميرظفرالله خان جمالي» اولين نخست وزير ژنرال مشرف امضا شد. توان توليد برق نيروگاه دوم كه در 280 كيلومتري جنوب اسلام آباد احداث مي شود و در حاشيه رود ايندوس قرار دارد، 330 مگاوات اعلام شده و قرار است در سال 2011 به بهره برداري برسد.
چيني ها براي ساخت نيروگاه جديد، يك وام 350 ميليون دلاري به اسلام آباد اعطا خواهند كرد. موافقت پكن با اعطاي اين وام در جريان ديدار «شوكت عزيز» وزير دارايي پيشين و نخست وزير كنوني پاكستان با «جانگ خواجو» معاون كميسيون علوم و فنون و صنايع دفاع ملي چين در بهار 2004 (17 ارديبهشت 1383) اعلام شد. اين وام در دو بخش اعتباري 150 و 200 ميليون دلاري از سوي «اكزيم بانك» چين در اختيار طرف پاكستاني قرار خواهد گرفت.
از ديدگاه چيني ها، ساخت نيروگاه برق هسته اي چشمه، بخش مهمي از همكاري هاي اقتصادي چين و پاكستان به شمار مي آيد.
پاكستاني ها مدعي هستند كه رشد اقتصادي اين كشور در سال 2004 حدود 6 درصد و در سه سال آينده به 8 درصد خواهد رسيد. بنابراين تقاضا براي برق در اين كشور افزايش خواهد يافت و به همين دليل برنامه توسعه نيروگاه هاي اتمي بايد با سرعت بيشتري صورت گيرد، به ويژه آن كه پاكستان به دليل كمبود سوخت هاي فسيلي از جمله نفت و گاز، قادر به سرمايه گذاري جدي بر روي نيروگاه هاي حرارتي نيست.
هنگامي كه قرارداد نيروگاه دوم چشمه امضا شد، رسانه هاي جمعي به ويژه روزنامه ها كه از نفوذ قابل ملاحظه اي بر مخاطبان خود برخوردارند، در چارچوب يك اقدام ملي، حمايت مشترك، مستمر و همه جانبه اي را از سياست دولت در زمينه گسترش همكاري هاي هسته اي با چين به عمل آوردند.
روزنامه هاي معروف «جنگ» و «نواي وقت» ضمن تمجيد و تأييد اين همكاري ها، آن را مقدمه اي براي دستيابي پاكستان به فناوري ساخت اين نوع نيروگاه ها عنوان كردند.
روزنامه «جنگ» در سرمقاله خود نوشت پاكستان درصدد كسب فناوري بومي ساخت نيروگاه هاي اتمي است و براي رسيدن به اين هدف از همكاري شركت هاي چيني استفاده مي كند. «جنگ» كه پرتيراژترين روزنامه اردوزبان پاكستان است عنوان سرمقاله خود را «نيروگاه چشمه مظهر دوستي پاكستان و چين» انتخاب كرد و نوشت: امضاي موافقتنامه احداث دومين كوره نيروگاه اتمي در منطقه چشمه ايالت پنجاب، باعث دستيابي مهندسان و كارشناسان پاكستاني به دانش ساخت نيروگاه اتمي خواهد شد.
به اعتقاد «جنگ»، «چشمه2» به رشد اقتصاد و صنعت پاكستان كمك مي كند و كارشناسان اميدوارند به توانايي ساخت اين نوع كوره ها براي تأمين نيازهاي صلح آميز داخلي دست يابند.
روزنامه اردوزبان «نواي وقت» نيز ضمن ارائه مقايسه اي از همكاري هاي هسته اي چين و پاكستان با روابط آمريكا و پاكستان، از برخوردهاي دولت آمريكا انتقاد كرده و آمريكا را به مشكل سازي مداوم براي پاكستان علي رغم همكاري هاي گسترده اسلام آباد با واشينگتن متهم كرد.
با تكميل پروژه «چشمه 2» و آغاز بهره برداري از آن، مجموع برق توليدي توسط نيروگاه هاي هسته اي سه گانه پاكستان به 730 مگاوات خواهد رسيد، اگرچه براي تكميل اين پروژه، پاكستاني ها علاوه بر 250 ميليون دلار وام از چين به 350 ميليون دلار سرمايه گذاري ديگر در اين پروژه نياز دارند.
علاوه بر اين چيني ها طراح و مجري بزرگراه ساحلي «مكران» هستند كه مراكز هسته اي پاكستان در كراجي را به منطقه مهم آزمايش هاي هسته اي اين كشور يعني ايالت بلوچستان متصل مي كند. بزرگراه ساحلي مكران در ايالت بلوچستان، از يك سو شهر بندري «گوادر» را به شهرهاي مهمي شمالي تر از جمله كويته مركز اين ايالت و از سوي ديگر به بندر كراچي مركز ايالت سند متصل مي كند. اين پروژه كه قرار بوده در روزهاي نخست سال 2005 به بهره برداري برسد، در كنار همكاري هاي هسته اي و نظامي، نمادي از راهبردي بودن روابط چين و پاكستان به شمار مي رود. از طرف ديگر با اجراي اين پروژه توسط چيني ها، آسيب پذيري بنادر پاكستان در برابر آسيب هاي احتمالي وارده از طرف چين كاهش مي يابد.
بزرگراه 532 كيلومتري «گوادر» به «لياري» بيش از 10 ميليارد روپيه (هر 60 روپيه معادل يك دلار) هزينه داشته است و عمليات احداث آن چهار سال قبل شروع شده و پاكستان قصد دارد با تكميل طرح توسعه بندر گوادر كه در نزديكي بندر چابهار ايران قرار دارد، از اين مسير براي ترانزيت كالا به آسياي ميانه استفاده كند.
در چارچوب پروژه هاي هسته اي و ساير پروژه هاي مشترك، در مجموع نزديك به سه هزار مهندس و نيروي متخصص چيني در پاكستان مشغول به كار هستند و دولت چين به دليل تعرضات سال هاي اخير به آنان، نگران امنيت اين نيروها است و همواره خواهان تضمين امنيت آنان از سوي پاكستاني ها بوده است.
چندي پس از امضاي قرارداد نيروگاه «چشمه 2»، دو مهندس چيني در منطقه وزيرستان جنوبي پاكستان به گروگان گرفته شدند كه در جريان دخالت نيروهاي امنيتي براي آزادي آنان، يكي از دو گروگان چيني كشته شدند.
پاكستاني ها براي جلوگيري از تأثير اين حادثه بر همكاري هاي چين و پاكستان، «شجاعت حسين چوهدري» رئيس مجلس ملي خود را كه به ديدار «هو جين تائو» رئيس جمهور چين فرستادند تا از بروز اين حادثه ابراز تأسف كند و به چيني ها قول دهد كه دولت پاكستان تمامي تلاش خود را براي حفظ امنيت چيني ها به كار خواهد گرفت، اگرچه برخي محافل غيررسمي معتقد بودند كه سرويس هاي امنيتي پاكستان، تعرض به مهندسان چيني را با تلاش هاي هميشگي سرويس هاي امنيتي همسايه بزرگ خود براي ناامن كردن محيط امنيتي پاكستان در ارتباط دانسته اند.
با وجود تمامي مشكلات و فشارها از جمله فشارهاي آمريكا، پاكستاني ها مصمم هستند كه نيروگاه اتمي سوم خود را كامل و راه اندازي كنند. آمريكا بارها از چين خواسته است همكاري هاي هسته اي خود را با پاكستان متوقف كند اما هم پكن و هم اسلام آباد، ضمن رد همكاري هاي هسته اي نظامي، بر صلح آميز بودن همكاري هاي خويش اصرار دارند. مقامات پاكستاني مي گويند نيروگاه هاي هسته اي اين كشور تحت حفاظت ايمني آژانس بين المللي انرژي اتمي خواهند بود. با وجود اين نمي توان منكر تأثيرات منفي اين فشارها شد. فشارهاي مذكور باعث شد كه زمان امضاي قرارداد از ماه نوامبر 2003 و در جريان سفر مشرف به پكن به موعد ديگري، يعني 8 ماه بعد موكول شود.
حمله ديپلماتيك «ناتوار سينگ»
در دوران جنگ سرد، آمريكايي ها متحد پاكستان به شمار مي رفتند و روس ها متحد هند. اين وضعيت از سال 1947 كه شبه قاره هند تقسيم شد به تدريج شكل گرفت و هنگامي كه در دهه 50 قرن 20، آمريكايي ها طرح «سد نفوذ» به عنوان زنجيره اي در برابر خطر نفوذ كمونيسم را مطرح كردند، پاكستان در كنار رژيم هاي تركيه و ايران در چارچوب متحدان منطقه اي آمريكا قرار گرفتند و هندي ها نيز كه رقيب سنتي پاكستاني ها بودند به سمت همكاري هاي راهبردي با روسيه گام برداشتند و اولين انفجار اتمي خود را در سال 1974 انجام دادند. با اين وجود آمريكايي ها به دليل حفظ برتري نظامي اسرائيل در جهان اسلام و خاورميانه، به هيچ كشور عربي و اسلامي اجازه پيشرفت جدي در حوزه هسته اي ندادند.
پس از پايان جنگ سرد، آمريكا نه تنها بر پاكستان فشار وارد كرد تا معاهده منع جامع آزمايش هاي اتمي (C.T.B.T) را امضا كند بلكه حتي از فروش جنگنده هاي اف 16 پيش فروش شده به پاكستان جلوگيري كرد و در چارچوب «متمم پرسلر» به تحريم نظامي پاكستان مبادرت كرد. در مقابل، هندي ها فقط سه سال صبر كردند تا دوران نزديكي شتابانه روس ها به غرب با سرخوردگي پايان يابد و يوگني پريماكف به جاي آندري كوزيرف در رأس وزارت خارجه و سپس نخست وزيري قرار گيرد تا «نگاه به شرق» به سياست اصلي روس ها تبديل شود.
از سال 1994 روابط راهبردي و سنتي روس ها و هند احيا شد اما هند براي جلوگيري از احياي روابط سنتي پاكستان و آمريكا، سياست نزديكي به آمريكا را نيز در پيش گرفت. به گونه اي كه در سال 1998 سفير آمريكا در دهلي نو، روابط دهلي- واشنگتن را راهبردي خواند.
در اواخر دهه 90، هندي ها همچنين تلاش كردند با حل و فصل اختلافات خود با چين به ويژه در مورد اختلافات مرزي، مانع از بهره برداري پاكستاني ها از روابط ويژه با چين به عنوان اهرمي عليه هند شوند.
با وجود اين روابط هسته اي پاكستان و چين در دهه 90 با سرعت فوق العاده اي پيگيري شد كه احداث نيروگاه هاي اتمي چشمه يك و دو را مي توان نماد آن به شمار آورد. چنين روابط گسترده اي باعث شد كه پاكستان در سال 1997 در مقابل آزمايش اتمي هند، براي اولين بار به آزمايش اتمي مبادرت ورزد و خود را به عنوان يك قدرت اتمي مطرح كند. اين وضعيت هندي ها را به جاي انفعال به سمت پذيرش مكانيزم هاي مديريت هسته اي مشترك با پاكستان و از طرف ديگر به سوي گسترش روابط با چين حركت دادند.
حمله ديپلماتيك هندي ها به روابط هسته اي چين و پاكستان ماه گذشته و با طرح دكترين سه جانبه اتمي وارد مرحله تازه اي شد. ناتوارسينگ وزير خارجه هند در اواخر آبان 83 (نوامبر 2003) ضمن ارائه پيشنهاد دكترين سه جانبه خود، خواستار استحكام روابط با كشورهاي چين و پاكستان براساس اصول پنجگانه «پنج شيل» شد.
وزير امور خارجه هند در همايشي به مناسبت پنجاهمين سالگرد اعلام اصول پنج شيل در دهلي، طرح خود را ارائه كرد.
روح حاكم بر طرح وي، برجسته كردن روابط هسته اي چين و هند به عنوان دو قدرت بزرگ منطقه و اعطاي نقشي حاشيه اي به كشور سوم يعني پاكستان بود. ناتوار سينگ گفت: دو كشور هند و چين به عنوان دو تمدن باستاني و بزرگترين كشورهاي در حال توسعه نسبت به تحكيم اصول «پنج شيل» مسئوليت خطيري را برعهده دارند. اصول «پنج شيل» سياست خارجي تدوين شده توسط جواهر لعل نهرو نخست وزير فقيد هند است كه مفاد آن را احترام متقابل به حاكميت و تماميت ارضي، عدم تجاوز، جنگ و مداخله در امور داخلي، برابري و مساوات و همزيستي مسالمت آميز تشكيل مي دهد.
ناتوار سينگ كه يكي از دو مؤلف كتاب «پنج شيل با چين» است معتقد است هميشه در گسترش و تحكيم روابط پايدار و همكاري سودمند با چين پيش قدم بوده است. به اعتقاد وي اگر قرار است قرن بيست و يكم قرن آسيا باشد هند و چين بايد نقش حياتي در تحقق اين امر ايفا كنند ضمن اين كه تحولات به وجود آمده در آسياي جنوبي، حاكي از اهميت اعتبار و ارتباط اصول پنجاه ساله پنج شيل با عصر حاضر است.
محتواي سخنان و پيشنهاد ناتوار سينگ نشان مي دهد كه هند خواهان محوري شدن نقش هند و چين در اين دكترين سه جانبه و ارائه نقش محدود به پاكستاني ها است. لذا او بعد از تشريح مفصل ايده همكاري چين و هند به عنوان دو قدرت هسته اي، اشاره اي مختصر به روابط با پاكستان و جايگاه پاكستان در اين دكترين نمود.
او گفت: اصول پنج گانه همكاري و همزيستي مسالمت آميز «پنج شيل» مي تواند در چارچوب بهبود روابط با پاكستان نيز به كار گرفته شود و پايان يافتن جو آشوب و تروريسم عنصر مهمي در ايجاد اعتماد با پاكستان است و تعهد به معاهده پنج شيل مي تواند مناسب ترين راه گسترش و تحكيم روابط با پاكستان باشد. او به يك مثال تاريخي براي تأييد طرح پيشنهادي خود اشاره مي كند و معتقد است: نهرو اولين نخست وزير هند هنگام ارائه طرح پنج شيل به مجلس گفت اعتقاد راسخ دارم كه برقراري روابط با پاكستان براساس اصول پنج شيل، كابوس ترس، وحشت و شك را از بين مي برد.
با اين حال واكنش چيني ها و پاكستاني ها محتاطانه بود. چيني ها كه طبق اصل حاكم بر سياست خارجي خود، هرگز وارد بلوك بندي ها و اتحادها و ائتلاف ها نمي شوند، پيشنهاد ناتورا سينگ را با سكوت مورد بي اعتنايي قرار دادند. در پاكستان نيز فقط در سطح سخنگوي وزارت خارجه موضع گيري شد و مسعودخان گفت كه اسلام آباد پيشنهاد دهلي را بررسي مي كند ولي هيچ گاه خبر ديگري از بررسي اين پيشنهاد نشد. او گفت كه پيشنهاد هندي ها جديد است و نياز به مذاكره و رايزني دارد و احتمال دارد كه در نشست هاي آتي كارشناسان دو كشور بررسي شود.
موضع محتاطانه پاكستاني ها و چيني ها نشان داد كه اسلام آباد و پكن حاضر به پذيرش ريسك به خطر انداختن روابط دوجانبه هسته اي خود و پذيرش يك شريك سوم و نامطمئن نيستند. البته پاكستاني ها همزمان با برخورد سرد با پيشنهاد ناتوار سينگ، مذاكرات دوجانبه هسته اي با هند را رها نكرده اند، زيرا پس از آزمايش هاي اتمي سال 1997 خود را به عنوان يك بازيگر هسته اي به طرف مقابل تحميل كرده اند و هند مجبور است با پاكستان به عنوان يك قدرت هسته اي نيز وارد مذاكره شود.
در همين چارچوب مذاكرات هسته اي دوجانبه هند و پاكستان در آخرين روز بهار 2003 برگزار شد. طرفين در اين مذاكرات ضمن توافق براي تعليق آزمايش هاي هسته اي خود، موافقت كردند در شرايط ويژه و فوق العاده مجاز به از سرگيري اين آزمايش ها باشند.
در پايان مذاكرات دو روزه كارشناسان اتمي پاكستان و هند در دهلي نو، طرفين همچنين موافقت كردند كه دو خط تلفن ميان وزارتخانه هاي دفاع و خارجه دو كشور ايجاد شود تا هنگام بحران به كاهش تنش هسته اي احتمالي كمك كند و مانع افزايش سطح تنش و تبديل شدن آن به يك جنگ هسته اي و ويرانگر شود. برقراري اين دو خط تلفن درواقع الگوبرداري از «خط سرخ» موجود بين سران شوروي و آمريكا در دوران جنگ سرد بود كه پس از بحران موشكي 1962 كوبا بين كرملين و كاخ سفيد برقرار شد.
مقامات هسته اي هند و پاكستان همچنين اعلام كرده اند كه تلاش خواهند كرد راه هايي براي آگاهي درباره آزمايش هاي موشكي به همديگر پيدا كنند و بر پايه «توافقنامه لاهور» مباحث دوجانبه بيشتري در آينده داشته باشند.
توافقات مذكور نشان داد كه پاكستاني ها به طور كامل خواهان رد كردن پيشنهادات هسته اي هند نيستند و به تدريج نوعي «مديريت هسته اي» بين دو كشور براي جلوگيري از وقوع بحران هاي غيرقابل كنترل را پذيرفته اند.
بر پايه توافقنامه لاهور كه در سال 1999 (1378) در لاهور مركز ايالت پنجاب پاكستان توسط نخست وزيران وقت هند و پاكستان امضا شد، طرفين توافق كردند از استفاده غيرقانوني سلاح هاي اتمي جلوگيري كرده و همديگر را درباره اتفاق هسته اي بين دو كشور باخبر سازند و نوعي نظام مبادله اطلاعات هسته اي را پذيرفتند.
آن گونه كه مقامات پاكستاني و هند مي گويند آنها درصدد هستند، علي رغم اختلافات سنتي و ديرپا بين دو كشور، با اين نوع گفت وگوها به مردم دو كشور و جامعه جهاني اطمينان دهند كه در جنوب آسيا يك محيط باثبات و صلح آميز در حال شكل گيري است.
به طور متقابل، پاكستاني ها ضمن ادامه مذاكرات دوجانبه هسته اي با هند، از هيچ اقدامي براي حمله ديپلماتيك به رقيب هسته اي خود كوتاهي نمي كنند. آنها در همين چارچوب در اواسط اوت 2003 (شهريور 83) به طور غيررسمي ايده پيوستن ايران و چين به سارك (اتحاديه همكاري اقتصادي منطقه جنوب آسيا) را مطرح كردند. ايده مذكور با چراغ سبز ژنرال مشرف در روزنامه اردوزبان «نواي وقت» چاپ و منتشر شد.
اين پيشنهاد به صراحت متوجه هدف مهم و راهبردي كاهش نفوذ هند در معادلات جنوب آسيا بود، زيرا به اعتقاد پيشنهاددهندگان طرح، اگر ايران و چين به سارك بپيوندند، عدم تعادل قدرت در منطقه جنوب آسيا تا حدي از ميان مي رود.
***
در پشت پرده اين حملات ديپلماتيك متقابل دو قدرت هسته اي جنوب آسيا، پاكستاني ها بر ادامه همكاري هاي هسته اي ويژه با چين اصرار دارند و حتي فشارهاي سنگين و ديپلماتيك آمريكا بر پكن و اسلام آباد باعث توقف اين روابط نشده است. در پاكستان يك اصل تغييرناپذير در راهبرد هسته اي كشور وجود دارد و آن حفظ چين به عنوان شريك اول هسته اي تا هنگام دستيابي به يك جايگزين مطمئن است. از آنجا كه در كوتاه مدت و ميان مدت، چشم اندازي در تغيير متحد و شريك اول هسته اي پاكستان ديده نمي شود، پاكستاني ها نه تنها هيچ ريسكي را در به خطر انداختن روابط هسته اي با پكن نمي پذيرند، عرف سياسي در اسلام آباد بر اين قرار گرفته است كه روساي جمهور، نخست وزير و وزراي خارجه جديد، در اولين يا يكي از نخستين سفرهاي خارجي خود راهي پكن مي شوند و در اين سفرها بر همكاري هاي هسته اي و نظامي به عنوان مهمترين محور روابط دوجانبه تأكيد مي كنند.
طبق اين قاعده شوكت عزيز نخست وزير جديد پاكستاني ها كه در مقام وزير دارايي نيز به پكن سفر كرده بود، در 5 دسامبر 2004 (آذر 1383) بلافاصله پس از عهده دار شدن مقام نخست وزيري راهي پكن شد و در مدت اقامت خود در چين، با همتاي چيني خود «ون جيابائو» و ديگر رهبران عالي رتبه چين ملاقات و مذاكره كرد و «بائو» را براي ديداري مشابه از اسلام آباد دعوت كرد.
پاكستاني ها نشان داده اند كه حتي در شرايطي كه روابطي راهبردي و رو به گسترش با آمريكا برقرار كرده اند، در مورد همكاري هاي هسته اي با چين حاضر به پذيرش كوچكترين عقب نشيني نيستند. نيروگاه چشمه 2 را بايد نمادي از اين راهبرد هسته اي دانست. گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید