5 پاسخ به منتقدان برجام

آفتاب‌‌نیوز : به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، دومین دور از مناظره های انتخاباتی ریاست جمهوری جمعه پانزدهم اردیبهشت ماه انجام گرفت که یکی از مسائل مطرح شده در آن در حوزه سیاست خارجی، برجام و دستاوردهای حاصل از آن بود.
نامزدهای ریاست جمهوری بر این که برجام به عنوان تعهد و سندی ملی لازم الاجرا است و دولت بعدی نیز باید به آن متعهد باقی بماند، متفق القول بودند اما نگاه آنها به این توافق، مفاد و پیامدهای آن متفاوت بود؛ برخی بر اهمیت این توافق تاکید داشتند و شماری نیز آن را یکسویه و به نفع غرب می پنداشتند.
در تحلیل مواضع نامزدهای انتخاباتی در ارتباط با برجام چند پرسش کلیدی مطرح است:

** توافق هسته ای در چه شرایطی انجام گرفت؟
برای بررسی بهتر این موضوع که برجام ایران را از چه نقطه ای به نقطه دیگر رساند، ضروری است تا شرایط پیش از توافق با پس از آن مورد مقایسه قرار گیرد.
پیش از دولت یازدهم شاهد اجماعی جهانی علیه ایران بودیم تا جایی که نه تنها تحریم های یکجانبه آمریکا جای خود را به تحریم های چندجانبه علیه کشورمان داد بلکه قدرت های بزرگ یکپارچه برچیده شدن کامل تاسیسات هسته ای ایران را خواستار شدند.
علاوه بر آن، صدور قطعنامه های ششگانه شورای امنیت و قرار گرفتن ایران در زیر فصل هفتم منشور ملل متحد با عنوان «اقدام در موارد تهدید علیه صلح، نقض صلح و اعمال تجاوز»، جایگاه ایران را در وضعیت نامناسبی قرار داده بود که برون رفت از آن شرایط بسیار دشوار به نظر می رسید. ضمن آن که در کنار تحریم های شورای امنیت، شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز 12 قطعنامه علیه کشورمان تصویب کرده بود تا با تنگ تر کردن حلقه انزوای ایران، جمهوری اسلامی را زیر فشار جامعه جهانی قرار می داد.

** مخالفان برجام پیش و پس از توافق چه رویکردی را در پیش گرفته اند؟
گفت وگوهای هسته ای از همان روزهای نخست با مخالفت و کارشکنی برخی مخالفان دولت مواجه شد تا به روش های گوناگون آن را زیر سوال ببرند. از نصب تابلوها و بیلبوردها گرفته تا برگزاری همایش ها و حتی تهدید دیپلمات ها به دفن کردن زیر سیمان و بتون. این در حالی است که در سایه تدبیر نظام و همگامی مسوولان عالی رتبه کشور این سند از امضای آنها و همچنین تصویب مجلس شورای اسلامی، شورای عالی امنیت ملی و غیره گذشت و به سند و تعهدی ملی تبدیل شد.
بدون شک نقد سازنده به بهبود وضعیت می انجامد و تخریب و تهدید با اهداف شخصی، حزبی و جناحی نتیجه ای جز آسیب زدن به منافع ملی در پی ندارد.
درک همین موضوع باعث شده بود تا بیشترین تلاش ها برای بی نتیجه گذاشتن مذاکرات را «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی انجام دهد. وی حتی بدون هماهنگی با «باراک اوباما» رییس جمهوری وقت آمریکا عازم این کشور شد تا با تحریک اعضای کنگره مانع از فرجام یابی برجام شود؛ تلاش هایی که راه به جایی نبرد. این موضوع نشان می داد که توافق هسته ای چقدر می تواند برای جمهوری اسلامی نتیجه بخش و برای دشمنان ایران آسیب زا باشد.
هنوز هم برخی مخالفان برجام با بی اعتنایی به دستاوردهای آشکار این توافق و آینده روشن آن، برجام را زیر سوال می برند بی آن که بگویند چه طرح و برنامه ای خود برای آن دارند و اگر به جای دولت یازدهم بودند چه راهکاری را در پیش می گرفتند.

** آیا با برجام تحریم ها برداشته نشد؟
برخی از نامزدهای انتخاباتی برجام را برای ایران بی حاصل ارزیابی کردند که به رفع تحریم ها منجر نشده است.
در این ارتباط لازم به بیان است که اولا بر پایه این سند لغو تحریم های هسته ای برداشته شده اما سایر تحریم ها که به اتهام نقض حقوق بشر و حمایت ایران از تروریسم متوجه کشورمان بود، همچنان پابرجاست.
برپایه برجام، لغو یکجای تحریم های اقتصادی و مالی در حوزه های بانکی، مالی، نفتی، گازی، پتروشیمی، تجاری، بیمه، حمل و نقل وضع شده از سوی شورای امنیت، اتحادیه ی اروپا و آمریکا که به بهانه برنامه هسته ای ایران وضع شده بودند کلید خورد که از جمله می توان به لغو تحریم 800 شخص حقیقی و حقوقی همانند بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، کشتیرانی جمهوری اسلامی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفت کش و شرکت های تابعه، ایران ایر و بسیاری از دیگر نهادها، بانک ها و موسسات کشورمان از فهرست تحریم های اروپا و آمریکا اشاره کرد.
در کنار این موارد، لغو تحریم هایی در ارتباط با تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته های مرتبط با انرژی هسته ای، ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری مرتفع و امکان بازسازی ناوگان هوایی کشور و ارتقای ایمنی پروازها و آزاد سازی ده ها میلیارد دلار از درآمدهای مسدود شده ایران از دیگر موارد لغو تحریم ها بود.
بنابراین، پس از اعلام رسمی اجرای برجام، افق جدیدی پیش روی جمهوری اسلامی ایران نمایان شده که بارزترین آن گشایش در حوزه تعاملات تجاری و اقتصادی است. افزایش تولید و صادرات انرژی تا رسیدن به وضعیت دوره پیش از تحریم ها، توسعه حمل ونقل، رفع موانع ارتباطات بیمه ای، ارزی و بانکی با جهان و همچنین امضای صدها سند میلیاردی تنها چند مورد از دستاوردهایی است که در پسابرجام اتفاق افتاده است.
به صورت مصداقی افزایش صادرات نفت ایران از 700 هزار بشکه به حدود 2.5 میلیون بشکه در روز و امضای توافق های تجاری و اقتصادی از کشورهای همسایه گرفته تا اروپا و آمریکای لاتین به همین دلیل انجام گرفت.
این موضوع را نیز نباید از نظر دور داشت، زمانی که دو سال برای امضای سندی صرف می شود ، بسترسازی برای استفاده از آن نیز امری زمانبر است چرا که طی دهه گذشته بسیاری از مراودات و مناسبات ایران با جهان به طور کامل قطع شده بود. اینکه برخی نامزدها معتقدند نتیجه برجام در زندگی مردم احساس نشده به همین موضوع زمانبر بودن ثمرچینی از توافق مربوط است.
موانع بانکی و سطح پایین همکاری های بانکی را نیز می توان در این راستا (زمانبر بودن) تفسیر کرد. به عنوان نمونه همکاری های بانکی به رغم رفع تحریم های این حوزه نیاز به زمان و هماهنگی دارد. همان طور که چند روز پیش در تهران چهارمین همایش تجاری و بانکی ایران و اروپا‍ برگزار شد تا دو طرف با هدف توسعه همکاری های بانکی و تجاری با یکدیگر مذاکره کنند.
بنابراین محدود کردن دستاوردهای برجام به ارتباط با یک بانک دست چندم متوسط در ترکیه نمی تواند گویای واقعیت های حاصله از این توافق باشد.

** آیا دانش هسته ای در ایران تعطیل شده است؟
برخی نامزدهای انتخاباتی بیان داشتند که پس از برجام، دانش هسته ای هم نداریم و بسیاری از تاسیسات را تعطیل کرده ایم و دانشمندان را بیکار کرده ایم.
باید یه این مساله توجه داشت که به رغم اصرار یک دهه ای غرب برای باقی نگذاشتن حتی یک پیچ و مهره از تاسیسات هسته ای ایران، برجام به معنای اعتراف غرب به پذیرش برنامه صلح آمیز هسته ای ایران است. به دنبال برجام، ایران موفق شد اراده خود مبنی بر حق برخورداری از انرژی صلح آمیز هسته ای و مهمتر از آن تداوم غنی سازی در خاک ایران را بدون تعطیلی مرکزی هسته ای به طرف غربی تحمیل کند و در ردیف هشت کشور غنی سازی کننده قرار گیرد. پیشتر، غرب با هرگونه غنی سازی اورانیوم در خاک ایران و ادامه فعالیت های هسته ای کشورمان به شدت مخالف بود.
بر پایه برجام، همچنین ایران قادر خواهد بود برنامه تحقیق و توسعه (R & D) خود را روی سانتریفیوژهای پیشرفته ادامه و مراحل آغاز و تکمیل فرایند تحقیق و توسعه ی سانتریفیوژهای IR-4، IR-5 ،IR-6 و IR-8 را در طول دوره ی زمانی 10 ساله ی «برنامه ی جامع اقدام مشترک» به انجام رساند. البته همان طور که اشاره شد، موانع اعمال شده بر ایران خود محدودیت زمانی دارد و در پایان بازه ی مشخص شده وضعیت به حالت عادی باز می گردد.
علاوه بر آن، ایران می تواند در بازار هسته ای جهانی با دیگر کشورها همکاری نزدیکی داشته باشد. همکاری قدرت های بزرگ برای بازسازی راکتور آب سنگین و مبادلات هسته ای ایران با روسیه، آمریکا و ... را می توان در این راستا تحلیل کرد.

** آیا غرب به برجام پایبند نبوده است؟
برخی نامزدهای انتخاباتی در این مناظره مدعی شدند که طرف های مقابل هیچکدام به تعهدات خود در برجام عمل نکرده اند.
در پاسخ باید گفت نخست این که هرگز تیم هسته ای ایران در مذاکرات به طرف غربی اعتماد نکرد و همواره مذاکرات را به عنوان نبرد در جبهه دیپلماتیک می دانست. از این رو برای کسب کوچکترین امتیاز هم که شده بارها مذاکرات را بدون نتیجه رها کردند تا در دور بعدی بر آن تاکید کنند. در غیر این صورت بی تردید مذاکرات 22 ماه به طول نمی انجامید.
دوم این که، پایبند نبودن طرف غربی به تعهدات برجامی امر صحیحی نیست و تنها آمریکا است که به قول معروف همانند قبل دبه می کند از این رو اجرای برجام با آن سرعتی که انتظار می رفت پیش نرفته است.
تصور کنید پس از روی کار آمدن «دونالد ترامپ» رییس جمهوری جدید آمریکا اگر دیگر اعضای گروه 1+5 با او اجازه می دادند و در عهدشکنی با واشنگتن همراهی می کردند چه بر سر توافق هسته ای می آمد؟
از همان ابتدای ورود ترامپ به کاخ سفید، وی با هجمه ای از سوی سران قدرت های بزرگ مواجه شد و به رغم میل باطنی و وعده انتخاباتی مبنی بر پاره کردن برجام، هرگز نتوانسته است به این موضوع ورود کند. این است که گفته می شود برجام دست دشمنان ایران را در مقابل ایران بسته و آنها را در انزوا فرو برده است.