نقش ایران در اجلاس شانگهای

آفتاب‌‌نیوز : نظر شما در مورد حضور ایران در اجلاس سازمان همکاری های اقتصادی شانگهای چیست؟
به طور قطع، حضور ایران در سازمان همکاری اقتصادی شانگهای در هر سطحی مفید است. به این دلیل که سازمان شانگهای یک سازمان منطقه ای مهم است که می تواند به یک سازمان بین المللی جدی تبدیل شود. همچنان که موضع گیری سازمان شانگهای در اجلاس سران که تابستان 84 در قزاقستان برگزار شد؛ نشان داد که در سطح بین المللی نیز می خواهد نقش ایفاء کند. بنابراین، با توجه به فشارهایی که روی ایران است؛ عضویت در سازمانی که دو کشور قدرتمند چین و روسیه در آن عضویت دارند، می تواند مفید باشد. 

حضور ایران چه تأثیری روی سازمان شانگهای می گذارد؟
سازمان همکاری اقتصادی شانگهای در یک سطحی می تواند این آینده را در پیش روی داشته باشد که نسبت به بالانس قدرت در دنیا کمک کند و هژمونی آمریکا را در منطقه تعدیل کند. 

همین طور ایران می تواند با حضور در این سازمان؛ پتانسیل رقابت را در منطقه، در سطحی به همکاری تبدیل کند. در واقع ایران با همکاری چین و روسیه می تواند بسیاری از زمینه های همکاری منطقه ای را در حوزه های انرژی، تجارت و ترانزیت کالا که تا به حال به خاطر خلاء قدرت در سازمان های منطقه ای دیگر عملی نشده است، به واقعیت تبدیل کند. 

همکاری ایران و سازمان شانگهای چه منافع متقابلی را برای هر دو طرف در بردارد؟
البته ایران و سازمان همکاری شانگهای می توانند منافع متقابلی با هم داشته باشند با حضور ایران، هند و پاکستان در این سازمان، سطح فعالیت سازمان شانگهای بسیار رشد خواهد کرد و به موضوعات بسیار کلان تر و جدی تر بین المللی خواهد پرداخت.
از طرفی حضور ایران می تواند پتانسیل این سازمان را در حوزه های مختلف افزایش دهد. 

با حضور ایران، افزایش این پتانسیل در کدام حوزه ها مقدور است؟
ابتدا روسیه و چین را به خلیج فارس متصل می کند و به هر حال به شاهراه های عمده بین المللی در حوزه اوراسیای جنوبی و همچنین به یک مجموعه بزرگی از ذخایر و منابع متصل می کند. 

در مرحله دوم حضور ایران می تواند این سازمان را به جهان اسلام متصل کند و تاثیرات مثبت و تجربیات خودش را در حوزه تعامل با مسلمان ها در اختیار روسیه و چین قرار دهد. 

به هر حال ایران به عنوان یک کشور بزرگ منطقه ای و کشوری قدرتمند در خاورمیانه، مجموعه حوزه خاورمیانه را به سازمان همکاری اقتصادی شانگهای در حوزه آسیای مرکزی وصل می کند. 

بنابراین سطوح مختلفی برای فعالیت این سازمان قابل تعریف است. هم به گسترش فعالیت بین اعضا در حوزه های مختلف کمک خواهد کرد و هم به گسترش نقش آن در منطقه و حوزه بین الملل کمک خواهد کرد.
ضمن اینکه به هر حال زمینه های رقابت برای فعالیت در منطقه را فراهم خواهد کرد. 

در حالی که شما حضور ایران در سازمان شانگهای را حلقه اتصال منطقه خاورمیانه با حوزه آسیای مرکزی می دانید، نقش آمریکا را در اینجا چگونه ارزیابی می کنید؟
آمریکا دو حوزه عمده تعریف کرده است که عبارتند از: 1- آسیای مرکزی بزرگ و 2- خارومیانه بزرگ. 

در واقع سازمان همکاری اقتصادی شانگهای در آسیای مرکزی بزرگ نفوذ دارد و اگر ایران به شانگهای بپیوندد هر دو حوزه را پوشش خواهد داد. 

سیاست های آمریکا در این منطقه نیز که به منظور پر کردن خلاء قدرت و به شکلی کمک به توسعه آسیای مرکزی است اما معنای دیگر آن به این مفهوم است که نقش آمریکا باید در این منطقه تعریف شود و نمونه آن نیز روند دموکراتیزه شدن است که باید در آینده طی شود. 

با توجه به نقش آمریکا در این حوزه؛ چه موانعی بر سر راه توسعه همکاری های اقتصادی شانگهای وجود دارد؟
موانع عمده برای توسعه سازمان شانگهای عبارتند از: 1- اهداف اصلی تأسیس شانگهای با اهداف مشخصی در مورد مبارزه با تولید و انتقال مواد مخدر،‌ تعیین مرزهای فی مابین و همین طور مبارزه با تروریسم است. 

این سه هدف عمده اعلام شده،‌ هدف های بسیار محدود و مشخصی است. در حالی که سازمان شانگهای به مسائل عمده تری هم پرداخته است. ولی باز تعریفی از آن اهدافش ارائه نشده است. یعنی سازمان شانگهای در حال حاضر به یک بازتعریف نیاز دارد. 

2- این سازمان هنوز به شکل یک نهاد سازمان یافته کامل برای ورود به عرصه های کلان تبدیل نشده و باید یک نوع بازسازی و تقویت سازی در آن اتفاق بیافتد.
به زودی نیز برای سازمان همکاری اقتصادی شانگهای یک دبیرکل گذاشته خواهد شد که خود این امر می تواند یک تحول جدی برای این سازمان باشد. 

3- مانع دیگر در مورد ملاحظاتی است که هر یک از اعضای شانگهای به خصوص چین و روسیه؛ در تنظیم روابطشان با آمریکا و اروپا دارند. زیرا از یک سو سطح مبادلات آنها با اروپا و آمریکا در حدی است که برای آنها ملاحظه و احتیاط ایجاد می کند و از سوی دیگر این دو کشور نسبت به اینکه سازمان شانگهای را تبدیل به سازمانی در مقابل ناتو و هژمونی آمریکا کنند که عرض اندام کند؛ از اهمیت خاصی برخوردار است. 

و به عنوان آخرین سئوال؛ شما در اجلاس سالیانه انستیتوی تحقیقات استراتژیک و سیاست جمهوری قزاقستان که هفته پیش برگزار شد، شرکت داشتید. نتایج مباحث امنیتی منطقه در آن اجلاس چگونه به بحث و بررسی گذاشته شد؟
در آن اجلاس بیشتر به بحث همکاری های منطقه و امنیت در آن پرداخته شد بیشتر از همه نیز به تغییر شرایط در منطقه در طول یک سال گذشته اشاره شد که مباحث امنیت و تأثیر قدرت های بزرگ در تأمین امنیت منطقه را لحاظ می کردند. 

در مجموع آنها بر این نظر اعتقاد دارند که آمریکا نسبت به گذشته، خیلی تضعیف شده است. مثال عمده آن نیز بحث ازبکستان است که یک چرخش اساسی در سیاست خارجی خود صورت داده و با گسترش روابط خود به روسیه روی آورده است. به همین منظور روابط ازبکستان با آمریکا تیره شده و پایگاه آمریکا در این کشور نیز تعطیل شده است. 

از دیگر مباحث مطرح شده در این اجلاس نیز می توان بر دو نکته حضور ایران، هند، پاکستان و افغانستان در حوزه آسیای مرکزی به عنوان مجموعه ای منظم که باید از همکاری های منطقه ای و تکیه کردن بر نیازهای متقابل برخوردار باشند، اشاره کرد. 

ضمن اینکه اجلاس آینده شانگهای که در همین پنجشنبه برگزار خواهد شد، از دیگر نکات مهم این اجلاس بود که به اهمیت حضور ایران و هند به عنوان عضو ناظر و همچنین آینده این سازمان و دورنمای آن که در ابتدای گفت‌وگو به آن اشاره کردم، پرداخته شد.