پرونده ایران در ساختمانی در شهر وین
فعالیت آژانس در ایران با سفر محمد البرادعی مدیر کل آژانس به همراه تیمی از بازرسان اتمی در سال 2003 (1382) به تهران آغاز شد و با گزارشهایی در مورد این فعالیت ها که آخرین مورد آن اوایل ماه جاری توسط البرادعی ارائه شد، ادامه یافت.
در جلسه اخیر شورای حکام آژانس نیز مساله هسته ای ایران از جمله مهمترین مسائل مورد بحث بود.ایران همواره اعلام کرده به تعهدات خود به آژانس و پیمان ان پی تی پایبند است و همکاری های لازم با بازرسان آژانس را انجام داده است.مقامات ایران آژانس بین المللی انرژی اتمی را تنها مرجع رسمی مناسب و مشروع برای بررسی پرونده هسته ای کشورمان می دانند.
از بلیکس تا البرادعی
آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) در سال 1957 با هدف گسترش استفاده صلح آمیز از انرژی اتمی و جلوگیری از کاربرد این انرژی برای اهداف نظامی تاسیس شد. شاید بتوان مقدمه تاسیس این سازمان را سخنرانی معروف آیزنهاور رئیس جمهوری وقت آمریکا در سال1953 در مجمع عمومی سازمان ملل متحد دانست. او در این سخنرانی با عنوان «اتم برای صلح» ایده ایجاد یک سازمان بین المللی با هدف نظارت بر استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای در سطح جهان را مطرح کرد.
آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان سازمانی مستقل و تحت حمایت سازمان ملل متحد فعالیت می کند. البته آژانس تحت کنترل مستقیم سازمان ملل نیست ولی عملکرد خود را به شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل گزارش می دهد.
آژانس بین المللی انرژی اتمی که فعالیت خود را به عنوان یک سازمان فرادولتی و برای همکاری های علمی و تکنولوژیک در زمینه گسترش فناوری صلح آمیز هسته ای آغاز کرده بود از سال 1986 و در واکنش به فاجعه انفجار نیروگاه اتمی چرنوبیل تلاشهای خود برای حفظ امنیت جهان در مقابل فجایع هسته ای را افزایش داد.
با توجه به گسترش سلاح های اتمی از دهه 1990 آژانس وظیفه بازرسی و تحقیق از موارد مشکوک به انحراف از پیمان منع اشاعه تسلیحات اتمی (ان پی تی) را به طور جدی تری در پیش گرفت.
این سازمان از سال 1981 تا 1997 به ریاست هانس بلیکس اداره می شد. بلیکس به دلیل ریاست بر تیم تحقیقاتی آمریکا در مورد مسأله سلاحهای کشتار جمعی عراق در سالهای 2003 – 2002 چهره شناخته شده ای است.
محمد البرادعی،از کشور مصر، مدیرکل فعلی آژانس از سال 1997 ریاست این سازمان را بر عهده گرفت و براساس رای چهل و نهمین مجمع عمومی آژانس این تا سال 2009 در این سمت ابقا شد.
ساختار و کارکرد آژانس
طبق اساسنامه آژانس، این سازمان از سه بخش اصلی شامل شورای حکام، مجمع عمومی و دبیرخانه تشکیل شده است. شورای حکام که یکی از دو بخش مسئول سیاستگذاری آژانس است، 35 عضو دارد که برای یک دوره یک ساله انتخاب می شوند.
از این 35 عضو، 13 کشور از بین پیشرفته ترین کشور ها در زمینه تکنولوژی هسته ای، توسط شورای حکام انتخاب می شوند و 22 عضو دیگر را مجمع عمومی و با رعایت تنوع و پراکندگی جغرافیایی انتخاب می کند.
شورای حکام آژانس پنج بار در سال تشکیل جلسه می دهد و در آن سیاست های اصلی آژانس برسی و تعیین می شود.
ریاست این شورا در حال حاضر برعهده یوکیا آمانو از کشور ژاپن است.
مجمع عمومی، دیگر بخش موثر در سیاستهای آژانس است که البته اهمیت آن کمتر از شورای حکام است. این مجمع هر سال در ماه سپتامبر با حضور نمایندگان همه 139 کشور عضو، تشکیل جلسه می دهد.
در این جلسات عملکرد سالانه آژانس بررسی شده و بودجه ارائه شده توسط شورای حکام تصویب می شود. تصمیم گیری در مورد نامزد های ریاست آژانس نیز بر عهده این مجمع است.
سومین بخش اصلی آژانس، دبیرخانه آن است.بیش از 2200 دانشمند و متخصص در رشته های مختلف و از 90 کشور جهان در این بخش همکاری می کنند. آژانس بین المللی انرژی اتمی و مدیر کل فعلی آن محمد البرادعی در سال 2005 به طور مشترک برنده جایزه صلح نوبل شدند. دفتر مرکزی آژانس در شهر وین اتریش واقع شده است ولی دفاتر دیگری نیز در موناکو،تورنتو و توکیو دارد.
