خشکسالی تالاب ها؛ فاجعهای که امنیت ملی را تهدید میکند
سرزمین چهارمحال و بختیاری، که روزگاری به "بام ایران" و "سرچشمهی زایندهرود" شهرت داشت، امروز با بحران خشکسالی دستوپنجه نرم میکند.
این استان که کمتر از ۱.۷ درصد مساحت ایران را دارد، منبع تأمین ۴۰ درصد از آب شیرین کشور محسوب میشود. اما امروز ذخایر برفی کوهستانهای زاگرس به شدت کاهش یافته است و با پیامدهای ناگوار کمآبی برای محیط زیست، کشاورزی و زندگی مردم مواجه شده است.
مدیر مطالعات آب شرکت آب منطقهای چهارمحال و بختیاری در گفتوگو با خبرنگار ایلنا اظهار داشت: استان در وضعیت بحرانی بی آبی قرار دارد و کاهش چشمگیر ورودی آب به تونلهای کوهرنگ و سد زایندهرود و همچنین افت شدید سطح آبهای زیرزمینی در دشتهای مختلف استان نشانههای این بحران است.
سید هاشم فاطمی افزود: در صورت تداوم روند کنونی بهرهبرداری از آب، طی ۵ تا ۱۰ سال آینده آبی برای شرب، صنعت و کشاورزی باقی نمیماند.
وی با اشاره به اینکه ذخیره سد زاینده رود به حدود ۱۴۶ میلیون مترمکعب رسیده است، هشدار داد که در صورت کاهش بیشتر ذخیره، پایداری این سد نیز به خطر میافتد.
مدیر مطالعات آب شرکت آب منطقهای چهارمحال و بختیاری گفت: امروز این استان بهعنوان نخستین استان دارای تنش آبی شناخته میشود و اکنون بیشترین تنش آبی به شهرستانهای بروجن، فلارد، خانمیرزا و لردگان تعلق دارد.
فاطمی با تأکید بر اینکه تأمین آب شرب حق همگانی است، از تمام دستگاههای مسئول خواست تا این واقعیت را مدنظر قرار دهند و سازگاری با کمآبی را به یک اولویت اصلی تبدیل کنند.
وی گفت: سرانه مصرف آب شرب در کشور بالاتر از استاندارد ملی است و لازم است همه شهروندان در مصرف آب صرفهجویی کنند.
فاجعهای زیست محیطی که امنیت ملی را تهدید میکند
معاون محیطزیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیطزیست چهارمحال و بختیاری به ایلنا گفت: بحران آب در چهارمحال و بختیاری تنها یک مسئله محلی نیست و این بحران میتواند تهدیدی جدی برای امنیت آبی و غذایی کشور باشد.
محسن حبیبی با اشاره به کاهش چشمگیر آب تالابهای استان افزود: تالابهای گندمان، چغاخور و سولگان، که همهساله پناهگاهی برای پرندگان و آبزیان هستند، در سال جاری با پدیده خشکسالی و کمآبی مواجه شدهاند و هم اکنون در وضعیت مطلوبی قرار ندارند.
وی کاهش آبدهی چشمههای بالادست و تبخیر بالای آب در تابستان را از دلایل اصلی این وضعیت نامساعددر شهریور و مهرماه عنوان کرد و تأکید کرد: ذخیره آب تالابها، بهویژه تالاب چغاخور، کاهش چشمگیری یافته است.
معاون محیطزیست چهارمحال و بختیاری گفت: خشکی چشمهها و رودخانهها مشکلات متعددی برای دامداران و حیاتوحش به وجود آورده است؛ بهویژه در مناطقی مانند تنگ صیاد و ارتفاعات مرکزی که چشمههای کوچک منبع آب آشامیدنی محسوب میشوند.
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری نیز در ادامه در گفتوگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: بارشها در این استان نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد کاهش یافته است و همچنین دمای استان به ۱.۷ درجهای دما رسیده است که میانگین افزایش دمای استان نیم درجه بالاتر از میانگین کل کشور است.
معصومه نوروزی با اشاره به اینکه چهارمحال و بختیاری بیش از ۱۰ سال است درگیر خشکسالی شده افزود: استفاده بیرویه از آبهای زیرزمینی، کاهش آورد رودخانهها، افزایش دما، ذوب زودهنگام یخچالهای طبیعی و افزایش تبخیر از عوامل تشدیدکننده این شرایط است. در حال حاضر ۸۰ درصد از مساحت چهارمحال و بختیاری درگیر خشکسالی «شدید» و «بسیار شدید» است.
نوروزی تصریح کرد: پیشبینی میشود بارشهای فصل پاییز کمتر از نرمال باشد و برای دو ماه اول زمستان (دی و بهمن) بارشها در حد نرمال و بارشهای فصل بهار نیز به ویژه در فروردین ماه در حد نرمال پیشبینی میشود.
وی هشدار داد: با توجه به گرمایش جهانی، شرایط جوی به سمت رویدادهای حدی پیش میرود و قطعیت مدلهای پیشبینی کاهش مییابد و از سوی دیگر با توجه به روند افزایش دما، احتمال بارش برف و ماندگاری پوشش برفی نیز کاهش یافته است.
مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری گفت: این افزایش دما منجر به «رخداد بهار اقلیمی» و شکوفهزنی زودهنگام درختان میشود و از آنجایی که در فروردینماه به طور معمول شاهد سرمازدگی هستیم، لازم است ارتباط نزدیکتری بین هواشناسی و بخش کشاورزی برقرار شود تا هشدارهای لازم به موقع به کشاورزان ابلاغ شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری به خبرنگار ایلنا گفت: از ۴۳ شهر استان ۲۲ شهر و از ۷۹۲ روستا ۴۱۲ روستا تنش آبی دارد و همچنین ۱۴۸ روستای دیگر نیز با تانکر آبرسانی میشوند.
محمد کریمی بیان کرد: علت اصلی این وضعیت وابستگی بیش از ۸۰ درصدی جمعیت استان به منابع آب زیرزمینی است و خشکسالیهای متوالی و کمبود بارش، افزایش دما و کسریهای انباشته، سبب کاهش شدید منابع آبی استان در سالهای اخیر شده است.
وی با هشدار درباره وضعیت بحرانی منابع آب در بسیاری از دشتهای استان تصریح کرد: از ۱۱ دشت استان، ۱۰ دشت در وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری گفت: کاهش ۴۰ درصدی بارشها در سال زراعی گذشته نسبت به دوره بلندمدت عامل تشدید این بحرانها است و بیشک تداوم این روند مشکلات بسیاری ایجاد میکند و اگر برای آن چارهاندیشی نشود با بحران بزرگی روبهرو میشویم.
تشنگی؛ جانِ بر لب تالابهای خوزستان
تنظیم شرایط آب و هوایی، فیلتر هوا، کنترل سیلابها، حفظ تنوع زیستی، تامین زیستگاه پرندگان مهاجر و آبزیان و رونق اشتغال بومیان برخی از کارکردهای تالابها هستند.
میانگین ارزش اقتصادی قابلیتهای هر هکتار تالاب در سال حدود ۱۵ هزار دلار برآورد شده است در حالی که ارزش یک هکتار زمین کشاورزی کمتر از یک هزار دلار است. ارزش هر هکتار تالاب، حداقل پنج برابر و حداکثر ۲۰ برابر یک هکتار زمین کشاورزی است.
خوزستان شش تالاب وجود دارد که مساحت بیش از ۱۸ درصد از مساحت تالابهای کشور را تشکیل میدهند. با این وجود، حدود ۵۸ درصد تالاب بین المللی شادگان، ۶۰ درصد تالاب هورالعظیم، ۵۹ درصد بامدژ، ۷۷ درصد تالاب میانگران، ۷۳ درصد تالاب شیمبار و تقریبا کل تالاب بندون خشک شده است.
خشکی تالابها در خوزستان میتواند به معنای فاجعه انسانی و زیست محیطی باشد؛ نمونه بارز آن خشکی و آتشسوزی بخش عراقی هورالعظیم است که انتشار دود ناشی از آن، امسال جان هزاران خوزستانی را به خطر انداخت و نفسها را در سینهها حبس کرد.
تبدیل این اکوسیستمهای آبی به کانونهای گرد و غبار نه تنها زندگی میلیونها نفر در استان خوزستان بلکه در سراسر منطقه غرب و جنوب غرب کشور را تحت تاثیر قرار میدهد.
احیای تالابها، یک ضرورت برای خوزستان
محمد درویش رئیس گروه محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در این باره در گفتوگو با ایسنا با اشاره به مشکلات متعدد زیست محیطی هشدار داد که نباید اجازه داده شود که خوزستان به یک سرزمین غیر قابل سکونت تبدیل شود.
بنا به گفته وی، اگر مدیران خوزستان و مدیران ملی، یک جراحی در مسائل زیست محیطی استان خوزستان انجام ندهند، وضعیت در خوزستان پیوسته بحرانیتر خواهد شد.
درویش تاکید کرد که در خوزستان باید به سراغ احیای تالابها رفت و از محل احیای تالابها، پول پایدار تولید کرد.
وی با انتقاد از رویه استخراج نفت در تالاب هورالعظیم گفت: چگونه ممکن است برای اینکه استخراج نفت در میدان آزادگان ۲۰ درصد در مناقصهای که با کشور چین داریم ارزانتر شود، حاضر میشویم تالاب هورالعظیم که مهمترین تالاب کشور است را خشک کنیم؟ هیچ کشور و هیچ ملتی حاضر نیست چنین اشتباه فاحشی رخ دهد.
درویش گفت: اینکه از خیر تالاب پر برکت شادگان به راحتی گذر میکنیم و به کشت پرمصرف نیشکر در آن منطقه دل خوش میکنیم، جای تعجب است. برای کشت نیشکر، در هر هکتار ۳۵ هزار متر مکعب آب نیاز است و علاوه بر آن، باعث شوری و نابودی زمین میشود.
حال بد تالابهای خوزستان
موسی مدحجی رئیس اداره احیای تالابهای ادارهکل حفاظت محیط زیست خوزستان اظهار کرد: خوزستان شش تالاب وجود دارد که شامل تالابهای شادگان، هورالعظیم، بامدژ، میانگران، بندون و شیمبار هستند. مساحت کل تالابهای استان ۵۵۰.۸۸۲ هکتار است که بیش از ۱۸ درصد از مساحت تالابهای کشور را تشکیل میدهد. تالاب شادگان هم از سال ۱۳۵۲ در کنوانسیون بینالمللی رامسر ۱۳۵۲ ثبت شده است.
وی افزود: براساس آمار اعلام شده از سوی وزارت نیرو، نیاز آبی این تالابها در سه شرایط خشکسالی نرمال، ترسالی و عادی محاسبه شده است. در سال گذشته که شرایط خشکسالی حاکم بود، نیاز آبی تالاب هورالعظیم یک میلیارد و ۳۸۳ میلیون متر مکعب، تالاب شادگان یک میلیارد و ۳۷۲ میلیون متر مکعب، تالاب بامدژ ۱۰۱ میلیون مترمکعب، میانگران ۴۶ میلیون متر مکعب و تالاب بندون ۱۴ میلیون مترمکعب برآورد شد.
رئیس اداره احیای تالابهای ادارهکل حفاظت محیط زیست خوزستان گفت: بر اساس تصاویر ماهوارهای، تا پایان سال آبی وضعیت آبگیری تالاب شادگان حدود ۴۲ درصد، هورالعظیم ۴۰ درصد، بامدژ ۴۱ درصد، میانگران ۲۳ درصد، شیمبار ۲۷ درصد و بندون ۱ درصد بوده است و مساحت دیگر تالابها خشک است.
مدحجی تصریح کرد: در حال حاضر تالاب بندون کاملا خشک است و تنها از طریق بارشها آبگیری میشود. بارشهای اخیر در استان خوزستان و همچنین در کشور عراق هم تاثیر محسوسی بر بهبود وضعیت تالابها نداشته است.
چالشهای تالابها
وی گفت: تخصیص نیافتن کامل حقآبهها، اجرای پروژههای عمرانی، ورود آلایندهها و پسابها مهمترین چالشهای تالابها است. همچنین وابستگی به بارش و آبهای ورودی از دیگر عوامل موثر بر وضعیت تالابها محسوب میشود.
رئیس اداره احیای تالابهای ادارهکل حفاظت محیط زیست خوزستان در ادامه بیان کرد: کانال انتقال آب از رودخانه کارون به تالاب شادگان از حدود یک ماه و نیم پیش فعال شده و موجب بهبود نسبی وضعیت این تالاب شده است. این کار برای بامدژ نیز در حال انجام است. با این وجود، دیگر تالابها هنوز در شرایط مطلوبی قرار ندارند و آبگیری این تالابها در حال کاهش است و نیازمند توجه بیشتر هستند.
وی تصریح کرد: در مجموع دیگر تالابهای استان خوزستان از جمله هورالعظیم شرایط مناسبی ندارند و تغییر محسوسی در وضعیت آنها مشاهده نمیشود.
سند تالابهای خوزستان کی صادر میشود؟
احمدرضا لاهیجانزاده معاون محیط زیست دریایی و تالابهای سازمان حفاظت محیط زیست نیز به تازگی با اشاره به برنامهریزی برای آغاز به کار مرکز پایش هوشمند سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: مرکز پایش هوشمند سازمان حفاظت محیط زیست، قادر خواهد بود تغییر کاربریها، دستاندازی به عرصههای طبیعی، نوسانهای سطح آب تالابها و حتی سطح زیر کشت اراضی را با دقت بالا پایش کند.
وی افزود: یکی از موضوعهای مهم در حوزه محیط زیست صدور سند تالابها است. در بسیاری از استانها، این سند دریافت شده، اما در استان خوزستان هنوز سند تالابها صادر نشده است.
لاهیجان زاده گفت: براساس مصوبه معاونت حقوقی ریاست جمهوری و شورای حقوق بیتالمال، این اسناد باید به نام سازمان حفاظت محیط زیست ثبت شود.
حفظ تالابها یک انتخاب نیست بلکه یک ضرورت حیاتی برای ادامه زندگی است. تجربه خشک کردن تالاب هورالعظیم توسط وزارت نفت برای حفر چاه، یک هشدار جدی است و نشان میدهد که این روند تبعات جبران ناپذیری خواهد داشت.
سرمایهگذاری برای احیای تالابها در واقع سرمایهگذاری برای امنیت غذایی و زیستی، سلامت عمومی و توسعه پایدار میلیونها انسان است.
