اخلاق حرفه‌ای، گمشده بزرگ در فرآیند توسعه
هفته گذشته نشستی کوتاه با رضا اردکانیان برگزار شد. در این نشست، سخن ها بسیار رفت. از کارهایی که باید کرد و یا نکرد. یکی صحبت از بهبود می کرد دیگری از اوضاع نابسامان آب شکوه می راند و سومی از چرایی نیاز به مدیریت مصرف در آب و برق.
آفتاب‌‌نیوز :
اردکانیان نیز سخنانی گفت. از دیدگاه نگارنده، گُل سخنان وی، آنجایی بود که صحبت از اخلاق کرد؛ این دُرّ گرانبها و کمیاب در روزگارانِ ما، چه نقشی می تواند در بسامان کردن امور داشته باشد. پس از این نشست، بر آن شدم تا پیرامون این گمشده قلم بزنم شاید به پیدایی آن کمک کند. باشد که چنین باشد.
** اخلاق حرفه ای:
تعریف دقیق از اخلاق حرفه ای، کاری است دشوار. اخلاق حرفه‌ای، بسته ای از باورها و استانداردها در روش زندگی است که گفتار، رفتار و کردار آدمی و آدمیان (گروه ها) را تعیین می کند. در حقیقت، اخلاق حرفه ای، سخن از ارزش ها و چگونگی پاسداری و گسترش آن در لایه های گوناگون یک سازمان، در بزنگاه ها و دو راهی های تصمیم گیری دارد.
ارسطو برتری اخلاقی را دوری گزینی از تندروی و کندروی و تعادل و میانه روی در پندار و کردار میداند . فیلسوف نام آور آلمانی نیچه از زرتشت در نقش آفریننده اخلاق سخن می گوید. پیامبر مهربانی ها نیز هدف از بعثتش را تکمیل مکارم اخلاقی بیان فرموده است.
**پیشینه:
در جهان مهندسان، اخلاق حرفه ای مدتی است که جان گرفته است. شورای مهندسین توسعه حرفه ای (EPCD) و انجمن مهندسین عمران آمریکا(ASCE) از پیشروانند. همچنین فدراسیون بین المللی مهندسان مشاور(FIDIC) و بانک جهانی، با راهبرد تمرکز بر روش های عملی، از سال 1990 در ستیز با فساد پیشگام بوده اند. در همین زمینه فیدیک نشریه های مدیریت سیستم اخلاق حرفه ایِ کسب و کار (BIMS2001) و ساختار مدیریت اخلاق حرفه‌ای در قراردادهای دولتی را تهیه کرده است.
در پی آن، کمیته مدیریت درستکاری فیدیک پیش نویس نظام درستکاری در تدارکات دولتی(GPIMS2006) و نظام مدیریت درستکاری فیدیک (FIMS2011) را منتشر ساخت. همچنین سازمان ایزو، نهایی سازی استاندارد ISO37001 را با هدف شفاف سازی پدیده ارتشاء در دستور کار خود قرار داد.
** فساد مالی و اقتصادی:
نیم نگاهی به آمارِ رواج فساد مالی در دنیا حاکی از آنست که بخش بزرگی از گردش مالی که می توانست به روند توسعه پایدار کمک شایانی کند در چرخه فساد از دسترس خارج می شود.
سازمان شفافیت بین‌الملل (Transparency International) آمار رواج فرهنگ رشوه و فساد مالی را هر سال در کشورهای دنیا منتشر می کند. آمارها نشان می دهد که طی سال‌های گذشته، یک نفر از هر 4 نفر در جهان، رشوه پرداخته کرده و مجموع رشوه پرداختی طی یک سال، یک تریلیون دلار برآورد شده است. این سازمان با انتشار نشانگر ویژه ای(CPI) کشورهای گوناگون دنیا را ارزیابی می کند. شوربختانه باید گفت حال و روز ایران خوب نیست.
** اعتماد آفرینی:
اخلاق سازمانی از اعتماد‌آفرینی آغاز می شود. اعتماد‌آفرینی، به افزایش چابکی و توان سازمانی در پاسخ دهی به نیازهای محیطی می انجامد. درخت اعتماد بر بستری از کردار گذشته می روید. اعتماد آفرینی از پیش‌بینی پذیری رفتار ایجاد می شود. پیاده سازی بنیان های اخلاقی نظاممند در سازمان، افزون بر آنکه نرخ پیشبینیپذیری سازمان را افزایش میدهد، اعتماد راسخ، پایدار و فراگیر محیط را برای سازمان به ارمغان می آورد.
** قانون و اخلاق حرفه ای:
قانون مداری پیش نیاز اخلاق حرفه ای است. به بیان دیگر، یک اخلاق مدار پیشاپیش، در سرزمین قانون‌مداری جای گرفته و انسانی قانون‌مدار است. بنابراین اخلاق حرفه ای برتری و فضیلتی فراتر از قانون را پیگیری می کند. اخلاق حرفه ای به مانند چتری بر فراز قانون، به مقوله‌هایی می پردازد که قانون در برابر آنها سکوت کرده است. پایداری درقانون پذیری، به مسئولیت‌پذیری، ژرفا می‌بخشد و زمینه‌ساز پیش‌بینی رفتار می‌شود.
** اخلاق فردی و اخلاق حرفه‌ای:
باید بین اخلاق فردی و حرفه‌ای مرزبندی شفافی ایجاد کرد. اخلاق فردی بر فضیلت‌های فردی استوار است ولی اخلاق حرفه‌ای بر گسترش عدالت، نگاهبانی از شالوده های اجتماعی و «توسعه پایدار» بنا شده است. توسعه‌ای که نیازهای کنونی جهان را برآورده می کند بدون آنکه توانایی نسل‌های آینده را برای برآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند. مهندسین باید راهکارهایی را در پیش گیرند که فنی، امکان‌پذیر، اقتصادی، سازگار با محیط زیست، سودمند برای جامعه و در مسیر توسعه پایدار باشد.
در نگرش راهبردی، اخلاق حرفه‌ای مسئولیت‌پذیری سازمان در برابر حقوق همه عناصر محیطی اعم از داخلی و خارجی است. اما نگرش غیر راهبردی، تصویری ناقص، نارسا و حداقل گرایانه از اخلاق حرفه‌ای است که فراگیری را از آن میستاند و آن را به سطح مسئولیت اخلاقی فرد در شغل مورد نظر پایین میآورد.
** موانع ارتقای اخلاق حرفه‌ای:
نگاه تک‌سویه به مشتری - پروژه به عنوان ابزار سود که بیشتر دیدگاهی چیره در بخش خصوصی است و نگرش قشری رییس و پایین دستی که در بخش دولتی جاری است، هر دو منجر به رفتار چاپلوسانه و ریاکارانه ای می گردد که از بزرگترین موانع رشد اخلاق حرفه‌ای به شمار می آید. باید آشکار ساخت که کسی که لقمه‌انگاری را به جای امانت‌داری نشانده است دغدغه حفظ منابع عمومی، استفاده بهینه و بهرهوری از امکانات و اختیارات را ندارد.
از دیگر موانع اخلاق حرفه‌ای می توان به نارضایتی شغلی، فرافکنی (یعنی نادیدن نقش خود و تاکید بیش از اندازه بر نقش عوامل محیطی)، تحویلینگری، فقدان مهارت تصمیم‌گیری، فقدان نگرش سیستمی، هوش هیجانی، مهارتهای شناخت و حل مسئله، کم دانشی و شتابزدگی اشاره داشت.
پیاده سازی اخلاق حرفه‌ای در یک سازمان نیازمند پایمردی و شکیبایی از سوی همه مدیران و کارکنان آن سازمان است. مقام های ارشد باید به اصول اخلاقی حرفه ای اعتقاد بیشتری داشته باشند. نخست باید خود به این بنیان ها ارج بنهند و در رفتار خود آنها را بروز دهند و سپس از درک درست کارمندان نسبت به این مهم اطمینان پیدا کنند. در این میان وظیفه ونقش برجسته علمای اخلاق، جامعه شناسان و قانون گذاران در تبدیل اصول اخلاقی به ارزش های اجتماعی و قوانین، برجسته است.
** نخبگان دروغی:
وقتی راستگویی و درستکاری جای خود را به ریاکاری و فریبکاری می دهد، زمینه برای ظهور نخبگان دروغی فراهم می شود. بارزترین ویژگی این گروه، تظاهر به فرهیختگی و فضیلت ناداشته است و دزدی حرفه‌ای رایج‌ترین و کارآمدترین ابزار برای این قشر اجتماعی است. این گروه با داد و ستد دارایی های عمومی و یا اظهار نظرهای عوام پسند، دیگران را وا می دارند تا کاستی های آنها را نبینند. همه جا هستند. به عنوان مهندس، مدیر، کارشناس، پدرعلم فلان و حتی کنشگر مدنی. جنس های دروغین در میان خیل درستکاران، کم نیستند.
**دوراهی‌های اخلاقی:
گاهی دوراهی و ناسازگاری اخلاقی، انسان را در وضعیت پیچیده و سردرگمی قرار می دهد در چنین شرایطی، شخص در می یابد که چیزی که برای سازمان سودمند است، ممکن است اخلاقی نباشد. موقعیتی که شخص یا سازمان دلایل اخلاقی غیریکسان و مبهمی را بر سر راه خود می بینند و از تصمیم‌گیری کارساز و بهنگام درمی مانند. شاید اقدام پسندیده در اینگونه موارد، داوری منطقی با بکارگیری مدل‌های مدیریت تعارض و یافتن گزینه‌های دیگر باشد.
**پایش پیوسته:
سازمان درستکار باید در آغاز، آیین نامه رفتار حرفه ای را تدوین نماید و سپس سیاست های درستکاری را (در چارچوب بخشنامه های داخلی) در راستای پرهیز کارکنان از رشوه خواهی و رشوه گیری، اخاذی و تدلیس، تبانی و اعمال نفوذ و ... تبیین کند. همچنین فرایندها نیز باید بصورت پیوسته ارزیابی و پایش شده و اقدامات اصلاحی درخور پیشنهاد گردند. این کار می تواند از ایجاد بزنگاه هایی که زمینه ساز بروز فساد و خدشه به بنیان های اخلاق حرفه‌ای گردند جلوگیری نماید.
اخلاق حرفه‌ای، نیازمند آموزش پیوسته، کاربلدی، آزمودگی، آگاهی بخشی و بسترسازی‌های فرهنگی در همه زمینه های کاری و تخصصی است. بهترین داور برای ارزیابی عملکرد اخلاق محور، یک جامعه مدنی توسعه یافته خواهد بود.
**دستاورد اخلاق حرفه‌ای:
بین اندیشه های عمل گرایانه مهندسان و فلسفه سبز یک تنش همیشگی وجود دارد. باید گفت که در دهه های گذشته، مهندسان در مورد نگرانی های زیست‌محیطی، آنچنان که شایسته و بایسته بود خود را مسئول ندانسته‌‌اند هرچند در نظام‌نامه‌های مهندسی این مهم همواره مورد تاکید قرار گرفته است. یکی از دستاوردهای مهم رعایت اخلاق حرفه‌ای، حفظ محیط زیست است.
با گسترش باور به اخلاق حرفه ای، توسعه پایدار جایگزین توسعه ویرانگر می گردد. زمینه برای انگیزه مندی نقش آفرینان اقتصادی بیش از پیش فراهم می شود. میزان اثربخشی بودجه های تخصیص یافته در پیشرفت پروژه ها بهبود می یابد و مزیت های نسبی در برنامه ریزی ها از نظر دور نمی مانند. روش مندی و استاندارد سازی، کمینه دستاورد پیاده سازی اخلاق حرفه ای است. اکنون که نامزد تصدی وزارت نیرو در کنار انبوهی از دغدغه های فنی، بودجه ای و وظایف دستگاهی، به این مهم نیز توجه دارد، جا دارد تا پر امیدتر از گذشته به افق بنگریم و برای این مجموعه آرزوی پیروزی و کامیابی کنیم.
منبع: خبرگزاری ایرنا/نویسنده: دانیال کامروا، کارشناس منابع آب
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
لینک های مفید