ماهیگیری تندروها در دریای عمان

۷۲ ساعت پس از صبحی که دو نفتکش در دریای عمان به شکل مشکوکی مورد حمله قرار گرفته و دچار حریق شدند، می‌گذرد. بازیگران دولتی و غیردولتی متعددی در مظان اتهام قرار دارند. برخی اسرائیل، عربستان، امارات یا عوامل آنها را متهم شماره یک می‌دانند، برخی هم مانند بریتانیا در مقصر شناختن ایران پیشقدم شده‌اند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور، مایک پمپئو، وزیر خارجه و پاتریک شاناهان، سرپرست وزارت دفاع با استناد به یک فیلم سیاه و سفید با کیفیت پایین که ادعا می‌کنند نیروهای ایرانی را هنگام جداسازی مین عمل نکرده از بدنه یکی از نفتکش‌ها نشان می‌دهد می‌گویند کار، کار ایران است.

در ایران محمدجوادظریف، وزیر خارجه پای «گروه بی» را به میدان کشیده است و بازیگران ناظر بر تنش میان تهران و واشنگتن جز بریتانیا که حمایت رسمی خود از برآورد امریکا را اعلام کرده همچنان گیج و مبهوت تلاش می‌کنند فاصله خود را با اظهارنظری که به تنش بیشتر میان ایران و امریکا دامن بزند، حفظ کنند. تاکنون یک نشست شورای امنیت برای بررسی ابعاد متفاوت این ماجرا بی‌نتیجه به پایان رسیده و دبیرکل سازمان ملل هم خواهان تحقیقات مستقل در این زمینه شده است. در این حادثه خط خبری و تحلیلی که رسانه‌های امریکایی دنبال می‌کنند جالب توجه است. به نظر می‌رسد که رسانه‌های امریکایی و تا حدودی رسانه‌های کشورهای اروپایی که بعضاً در سوژه‌های مربوط به ایران از خط خبری و تحلیلی همتاهای امریکایی خود پیروی می‌کنند، تلاش وافری را برای نگاه داشتن این خبر در سرلیست تیترها به کار گرفته‌اند. نخستین نکته‌ای که در نگاهی اجمالی به تیتر اخبار به چشم می‌آید تلاش آنها برای مقصر جلوه دادن قطعی ایران حتی در تیتر است.

در حالی که امریکا تاکنون نتوانسته شاهد جدی و غیرقابل انکاری بر ادعای دست‌داشتن ایران در حادثه دریای عمان ارائه کند، در برخی رسانه‌های امریکایی همه‌چیز حداقل در تیتر تمام شده است و ایران به عنوان دست پشت پرده این حوادث معرفی می‌شود. در بدنه گزارش‌ها - پس از آنکه مخاطب تحت‌تأثیر تیتر قرار می‌گیرد و شاید اصلاً به متن تفصیلی برای آگاهی از جزئیات مراجعه هم نکند- عمدتاً به تضارب آرا و دیدگاه‌ها درباره عامل حادثه دریای عمان اشاره می‌شود. خط تحلیلی دیگری که در رسانه‌های امریکایی و تحلیل کارشناسان این کشور به چشم می‌خورد مقصر شناختن دونالد ترامپ در تنش به وجود آمده حتی با پیش‌فرض مقصر دانستن ایران در حادثه روز پنجشنبه است. این دونالد ترامپ بود که از توافق هسته‌ای با ایران کنار کشید، این دونالد ترامپ بود که تحریم‌های هسته‌ای ایران را برگرداند، این دونالد ترامپ بود که سیاست فشار حداکثری را علیه ایران اعمال کرد و به تمام شرکای تجاری و خریداران نفت ایران هشدار داد که عدم تابعیت از تحریم‌های فرامرزی امریکا مساوی است با تنبیه مالی و محروم شدن از بازار متنوع امریکا.

این دونالد ترامپ بود که با حمایت از گروه‌های اپوزیسیون ایران و تلاش برای تعمیق شکاف داخلی در ایران به دولتمردان ایرانی اعلام کرد که اگر بتوانیم از تغییر نظام هم ابایی نداریم، این دونالد ترامپ بود که با قراردادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست گروه‌های تروریستی خارجی و گسیل نیرو و تجهیزات به غرب آسیا نمایش نظامی بیخ گوش ایران به راه انداخت. در چنین شرایطی تهران چرا باید دست بسته تمام فشارهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی را به نظاره بنشیند؟ به نظر می‌رسد که رسانه‌های امریکایی با ادعای دولت ترامپ مبنی بر مقصر شناختن ایران در حادثه دریای عمان همراه شده‌اند اما مسیر خبررسانی که می‌روند الزاماً به سمت تنش نظامی با تهران نیست بلکه شاید حتی هشداری درباره نزدیک شدن به این مرحله و به صدا در آوردن زنگ‌های خطر است.

تکرار تاریخ از ویتنام تا عراق

کارشناسان شبیه‌سازی‌های تاریخی بسیاری برای پیش‌بینی و شاید هم هشدار نسبت به نتیجه تنش فعلی میان ایران و امریکا و متهم کردن تهران توسط واشنگتن انجام دادند. برخی وضعیت امروز را یادآور حوادث خلیج تونکین دانستند. در آگوست ۱۹۶۴ کشتی نیروی دریایی ایالات متحده امریکا مستقر در خلیج تونکین مورد حمله قایق‌های ویتنام شمالی قرار گرفت که در نتیجه آن کنگره امریکا قطعنامه خلیج تونکین را در حمایت از افزایش دخالت نیروهای امریکایی در جنگ ویتنام صادر کرد. ۷ سال بعد با انتشار اسنادی به نام «برگ‌های پنتاگون» در نشریه نیویورک تایمز افکار عمومی امریکا باخبر شد که حادثه خلیج تونکین صرفاً واقعه‌ای ساختگی برای سوق کنگره به موافقت با گسترش جنگ در ویتنام بوده است. ۴۰ سال بعد، یعنی در سال ۲۰۱۱، پنتاگون کل این اسناد را منتشر کرد و بر ادعای نیویورک تایمز یک بار دیگر مهر تأیید زد.

یک کاربر امریکایی در توئیتر در این باره نوشت: «پدرم در قایق «یواس‌اس مدوکس» بود که حمله به آن آغازگر جنگ ویتنام بود. می‌گفت هیچ‌یک از ما نمی‌دانستیم چرا در خلیج تونکین هستیم تا اینکه یکی از افسران سر میز صبحانه گفت ما را فرستاده‌اند اینجا تا منفجر شویم تا بتوانند جنگی را که واقعاً دنبال شروع آن هستند آغاز کنند.»برخی کارشناسان نسبت به تکرار اشتباه جنگ عراق که با سخنرانی کالین پاول در صحن شورای امنیت درباره وجود سلاح کشتار جمعی در عراق آغاز شد هشدار می‌دهند و مایک پمپئو را پاول جدیدی می‌دانند که می‌تواند جرقه جنگی اشتباه و این‌بار با ایران بزنند.

اول پهپاد امریکایی، سپس نفتکش ژاپنی؟

امریکایی‌ها هر روز ادعای جدیدی را درباره حادثه روز پنجشنبه مطرح می‌کنند. در تازه‌ترین خبرهای رسیده به نقل از سی‌ان‌ان، ایران پیش از انفجار تانکرها به سمت پهپاد امریکایی شلیک کرده است. به گزاش دویچه‌وله، ایران ساعاتی پیش از وقوع انفجار در دو تانکر نفتی در دریای عمان، موشکی زمین به هوا به سمت پهپاد امریکایی شلیک کرده است. به گفته این مقام که هویت او فاش نشده، موشک به پهپاد برخورد نکرده و در آب فرود آمده است.

بر این اساس، پهپاد «MQ-۹ Reaper» امریکا پیش از انفجار تانکرها شناورهای ایرانی را در حال نزدیک‌شدن به تانکرها مشاهده کرده است. منبع سی‌ان‌ان در عین حال نگفته که آیا پهپاد امریکایی دیده که شناورهای ایرانی در حال اجرای حمله‌ای واقعی بوده‌اند یا نه. سی‌ان‌ان در گزارش خود تاکید کرده که تصاویر مورد اشاره منبع را که گفته می‌شود پهپاد آنها را ضبط کرده، ندیده است.

پنتاگون به دنبال مصادره مطلوب حادثه

نگاه رسانه‌های امریکایی به ماجرای نفتکش‌ها در دریای عمان و متهم شناخته شدن ایران از سوی دولت ترامپ ابعاد متفاوتی را در برمی‌گیرد. آسوشیتدپرس چند روز پس از این حادثه می‌نویسد: دونالد ترامپ ایران را مقصر حادثه‌ای می‌داند که در نزدیکی تنگه هرمز رخ داده اما همزمان امیدوار است فشارهایی که به تهران وارد می‌کند بتواند منجر به پای میز مذاکره نشستن ایران شود. همزمان پنتاگون هم به دلیل بهانه‌هایی برای تعمیق حضور نظامی در خلیج‌فارس می‌گردد. چند روز پس از حادثه در دریای عمان که خارج از آب‌های سرزمینی ایران رخ داد و بازار نفت را تحت‌تأثیر قرار داد پنتاگون باید براساس ادعایی که کرده هم ایران را تنبیه کند تا به متحدان منطقه‌ای خود اطمینان خاطر داده باشد و هم مانع از بروز جنگ با ایران شود.

دولت ترامپ با متهم کردن ایران در حقیقت توجه‌ها را به سمت ایرانی جلب کرده که هم از سوی دولت امریکا به تروریسم متهم شده و هم دعوت شده تا با ترامپ مذاکره کند. این سیاست دقیقاً شبیه سیاستی است که ترامپ در قبال کره‌شمالی در پیش گرفت. در مواجهه ترامپ با کره‌شمالی هرچند دو طرف از جنگ فاصله گرفتند اما ترامپ هنوز به هدف خود که خلع‌سلاح هسته‌ای پیونگ‌یانگ بوده، نرسیده است. تهران تاکنون هیچ نشانه‌ای از کوتاه آمدن بروز نداده و همین سیاست ایران این سوال را به وجود آورده که ترامپ تا کجا می‌تواند به کمپین فشار بر ایران با اهرم اصلی وضع تحریم ادامه بدهد؟

برخی منابع در پنتاگون به آسوشیتدپرس گفته‌اند که وزارت دفاع امریکا در حال بررسی امکان انتقال تجهیزات بیشتر نظامی به منطقه است و به نظر می‌رسد با اتفاقی که در دریای عمان رخ داد این انتقال تجهیزات آسان‌تر هم خواهد بود. به گفته دیگر مقام‌های وزارت دفاع امریکا، پنتاگون در حال بررسی دوباره وضعیت حضور فیزیکی و تجهیزاتی خود در منطقه غرب آسیا است و پیش از هر تصمیم جدیدی در این زمینه با متحدانش در منطقه مشورت خواهد کرد.

برخی مقام‌های پنتاگون می‌گویند که یکی از گزینه‌های مدنظر واشنگتن، برقراری اسکورت دریایی در راستای تنگه هرمز است. منتقدان این ایده می‌گویند تنگه هرمز به اندازه کافی با ترافیک ناوبری مواجه است و اضافه کردن ناو اسکورت بر حجم شلوغی این منطقه می‌افزاید. به نظر می‌رسد که برخی در پنتاگون تلاش می‌کنند با دستاویز قراردادن ماجرای روز پنجشنبه، حمایت‌های لازم برای حضور نظامی بیشتر امریکا در این منطقه را به دست آورند.

اروپایی‌ها با ترامپ همبازی نشدند

درحالی که پاتریک شاناهان می‌گوید امریکا به دنبال جلب اجماع در حادثه نفتکش‌ها در دریای عمان است به نظر می‌رسد که سایر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از همراه شدن با واشنگتن واهمه دارند. فارن پالیسی در این باره می‌نویسد: با گذشت دو روز از حادثه نفتکش‌ها در دریای عمان، برخی متحدان امریکا در منطقه علاقه‌ای به پیوستن به دولت ترامپ در مقصرخواندن ایران ندارند. این پرهیز کشورها بر ابهام موجود در وضعیت افزوده است. در حال حاضر تنها جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس از برآوردهای اطلاعاتی امریکا حمایت کرده است اما سایر شرکای امریکا که از زمان کناره‌گیری واشنگتن از توافق هسته‌ای با واشنگتن به اختلاف برخورده‌اند، فاصله خود را با واشنگتن در این فقره جدید تنش با تهران حفظ کرده‌اند و به نظر می‌رسد که تنش هر روز بیشتر شده میان ایران و امریکا را با احتیاط به نظاره نشسته‌اند. به عنوان نمونه هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان اعلام کرده که ویدئوی منتشرشده از سوی امریکا برای مقصر دانستن ایران کافی نیست. یک کارشناس مؤسسه واشنگتن در امور خاور نزدیک در این باره به فارن پالیسی می‌گوید: شاید برخی متحدان امریکا نمی‌خواهند با اشتباهی که می‌دانند واشنگتن در قبال ایران در حال ارتکاب است همراه شوند. آنها منتظر می‌مانند تا نتیجه برآوردهای اطلاعاتی خودشان مشخص شود.

فارن پالیسی در بخش‌های دیگری از این گزارش می‌نویسد: شرکای امریکا در منطقه هرچند به دنبال جنگ تمام‌عیار با ایران نیستند اما احتمالاً واشنگتن را برای تحت فشار قرار دادن بیشتر ایران در منگنه قرار می‌دهند. یک کارشناس مسائل منطقه در این باره به فارن پالیسی می‌گوید: شرکای امریکا در منطقه مانند امارات و عربستان سعودی محافظه‌کاری بیشتری از خود نشان می‌دهند چرا که می‌دانند جنگ میان ایران و امریکا به نفع آنها نیست اما همزمان از واشنگتن انتظار دارند کاری بکند. هرچند که این دو کشور تنش تمام‌عیار میان تهران و واشنگتن را به نفع نمی‌دانند اما بدشان هم نمی‌آید که امریکا به قول خودشان ضرب شستی به ایران نشان دهد.

ویدئویی که هیچ چیزی را اثبات نمی‌کند

آیا ویدئویی که امریکایی‌ها از نزدیک شدن یک کشتی منتسب به ایران به نفتکش‌های آسیب‌دیده نشان می‌دهند می‌تواند بر ادعای آنها مبنی بر متهم شناختن ایران صحه بگذارد؟ نیوزویک در پاسخ به این سوال می‌نویسد: کارشناسان اطلاعاتی مستقل می‌گویند ویدئوی امریکا به هیچ‌وجه نمی‌تواند ثابت کند که حادثه پیش‌آمده برای نفتکش‌ها کار ایران بوده است. این کارشناسان می‌گویند که رد مدرک معتبر بودن این ویدئو به این معنا نیست که ایران نمی‌تواند عامل این حادثه باشد چرا که با توجه به فشارهای حداکثری که واشنگتن در حوزه‌های متفاوت بر ایران وارد کرده عکس‌العمل‌های اینچنینی از تهران چندان بعید نیست اما با توجه به وضعیتی که در منطقه غرب آسیا وجود دارد بازیگران دیگری هم هستند که از این خرابکاری نفع ببرند.

آنتونی گوردسمن از کارشناسان مسائل استراتژیک در این باره به نیوزویک می‌گوید: باید از خودمان سوال کنیم اگر کار ایران نیست، کار کیست؟ شاید داعش تا با این کار جرقه جنگ میان دو دشمن خود یعنی ایران و امریکا را بزند. شاید عربستان و امارات تا در سایه این حادثه‌سازی بتوانند بر فشار بر ایران بیفزایند.

آیهام کامل از تحلیلگران مسائل خاورمیانه در این باره به نیوزویک می‌گوید: حمله حوثی‌ها به تأسیسات نفتی ایران افزایش یافته و تعدد این حملات امنیت پادشاهی سعودی را زیر سوال برده است. زنگ‌های خطر در عربستان سعودی به صدا درآمده و آنها تلاش می‌کنند با هر ترفندی امریکا را برای اقدامی علیه ایران تحریک کنند.

نیوزویک در بخش‌های دیگری از این گزارش به نقل از برخی کارشناسان ادعا می‌کند که این حملات می‌تواند کار اسرائیل باشد و البته برخی کارشناسان نیز اعتقاد دارند که عامل این حملات می‌تواند از چهره‌های تندرو و جنگ طلب در کابینه ترامپ برای وخیم‌کردن رابطه میان تهران و واشنگتن دستور گرفته باشد.