هزارتوی سهامداری خودروسازان بزرگ؛ سهامداران سایپا و ایران‌خودرو چه کسانی‌اند؟
وزیر صنعت، معدن و تجارت مدتی پیش اعلام کرد: ایران‌خودرو و سایپا تا پایان سال جاری و نهایتاً در سال آینده به بخش خصوصی واقعی واگذار می‌شود.
رضا رحمانی در این رابطه گفت: عزم راسخی برای واگذاری دو خودروسازی بزرگ کشور به بخش خصوصی واقعی داریم. واگذاری اموال غیرتولیدی و شرکتهای وابسته این دو شرکت خودروسازی آغاز شده است.
اذعان وزیر صمت به اینکه اکنون بخشی از سهام این شرکت در اختیار بخش خصوصی واقعی نیست و همچنین تأکید وی بر واگذاری شرکتهای وابسته این دو خودروساز قابل تأمل است. در گزارشی ترکیب سهامداران عمده ایران‌خودرو و سایپا و ماهیت آنها را بررسی کرده است. لازم به توضیح است که ممکن است در زمان انتشار گزارش، ارقام ذکر شده با اندکی تغییر روبه‌رو شده باشند.
سایپا و سهامداری خود
شرکت سرمایه‌گذاری گروه صنعتی رنا (سهامی عام) ۱۶.۸۸ درصد از سهام سایپا را دارد. البته نام شرکت سرمایه‌گذاری گروه صنعتی رنا در بخش دیگری نیز به چشم می‌خورد که در آنجا ۱.۲۶درصد سهام سایپا را در اختیار دارد. با این حساب ۱۸.۱۴ درصد از سهام سایپا متعلق به این شرکت است. رنا جزو شرکتهای غیرمدیریتی زیرمجموعه صندوق بازنشستگی کشوری است. متمرکز ساختن ترکیب سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت خودرو و رشد مستمر و فزاینده بـازده اقتصادی از جمله اهداف رنا است.
اعضای هیئت مدیره این شرکت از سوی این شرکت‌ها نماینده هستند: شرکت رویال صدف کیش (سهامی خاص)، شرکت سرمایه‌گذاری سایپا (سهامی عام)، شرکت تجارت الکترونیک خودرو تابان (سهامی خاص)، شرکت ارزش آفرینان تجارت صبا (سهامی خاص) و شرکت سرمایه‌گذاری کارکنان سایپا (سهامی خاص).
از این بین، شرکت سرمایه‌گذاری سایپا سهامی عام است که عمده سهامداران این شرکت شامل شرکت سایپا، شرکت ایرانی تولید اتومبیل سایپا، صندوق سرمایه‌گذاری یکم کارگزاری بانک کشاورزی است و شرکت سایپا به‌تنهایی بیش از ۶۸ درصد سهام را در اختیار دارد. می‌توان گفت به یک معنا، سایپا با واسطه سهامدار خود است.
ایدرو و سرمایه‌گذاری در خودرو
سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران وابسته به وزارت صمت، دومین سهامدار بزرگ سایپا است و ۱۵.۹ درصد سهام این شرکت را در اختیار دارد.
در وب‌سایت ایدرو و در بخش شرکتهای سازمان، دو مورد اول گروه صنعتی ایران‌خودرو و گروه خودروسازی سایپا قرار دارد. حجم سرمایه‌گذاری ایدرو در این دو گروه خودروسازی نیز از اهمیت داشتن این صنعت برای سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران خبر می‌دهد. ایدور سازمانی دولتی است و مجمع عمومی آن را هفت وزیر تشکیل می‌دهند.
نام سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران دو بار در بین سهامداران سایپا آمده است. جایی که ۱۵.۹ درصد از سهام سایپا را دارد، جلوی نامش عنوان معاف از مالیات نوشته شده و در ردیف دیگری بخش ۰ نوشته شده که در آنجا نیز ۱.۴ سهام سایپا را در اختیار دارد. اگر این دو را با هم جمع بزنیم، ایدرو دارنده ۱۷.۳ درصد از سهام سایپا است.
سهامداری برای بازنشستگان فولاد
مؤسسه صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد با سهمی نزدیک به ایدرو، سومین سهامدار بزرگ سایپا محسوب شده و ۱۵.۶۶ درصد سهام این شرکت را در اختیار دارد. این صندوق وابسته به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است و رسالت خود را تأمین حقوق بازنشستگی، از کارافتادگی و وظیفه بگیران و کمک به امور رفاهی و درمانی بازنشستگان اعلام کرده است.
ستاره تابان و سهامداری شرکت مادر
شرکت پیشگامان بازرگانی ستاره تابان (سهامی خاص) نیز ۱۰.۲ درصد سهام سایپا را دارد. ستاره تابان خود زیرمجموعه شرکت گروه سرمایه‌گذاری کارکنان سایپا (سمیکو) است. کارکنان شرکتهای گروه سایپا ۶۱ درصد و شرکت سرمایه‌گذاری سایپا نیز ۳۹ درصد سهام سمیکو را در اختیار دارند. به‌طور خلاصه یعنی یک شرکت باواسطه، سهامدار خودش است.
باز هم شرکت زیرمجموعه
۹.۰۳ درصد از سهام سایپا نیز در اختیار شرکت گروه سرمایه‌گذاری سایپا (سهامی عام) است. این شرکت پیش از این رنگ و رزین طیف سایپا نام داشته و بر اساس تصمیمات گروه خودروسازی سایپا به‌منظور ایجاد یک شرکت تخصصی در زمینه مدیریت بازار سرمایه، طبق مصوبه‌ای در بهمن ۱۳۸۳ نام آن به شرکت سرمایه‌گذاری سایپا و نهایتاً بر اساس مصوبه مهر ۱۳۹۰ به گروه سرمایه‌گذاری سایپا تغییر یافت.
سهام دو شرکت اخیر به ما می‌گوید که بیش از ۱۹ درصد سهام سایپا در اختیار شرکتهای زیرمجموعه خودش است.
افزون بر این، شرکت تجارت الکترونیک خودرو تابان (سهامی خاص) که دارنده سه درصد سهام سایپا است، جزو شرکتهای زیرمجموعه سمیکو است.
شرکت سرمایه‌گذاری و توسعه صنعتی نیوان ابتکار(سهامی عام) نیز دارنده ۱.۲۶ درصد سهام سایپا است. این شرکت در سال ۱۳۸۶ از مالکیت شرکت تولیدی موتور گیربکس، اکسل سایپا (مگاموتور) خارج و به شرکت ایرانی تولید اتومبیل (سایپا) منتقل شد. در حال حاضر شرکت جزو واحدهای تجاری فرعی شرکت سایپا است.
هزارتوی سهامداری باواسطه و بی‌واسطه
بد نیست یادآوری کنیم ستاره تابان و تجارت الکترونیک خودرو تابان از شرکتهای زیرمجموعه سمیکو و هر دو جزو سهامداران سایپا هستند. ۳۹ درصد سهام سمیکو نیز در اختیار شرکت سرمایه‌گذاری سایپا است. یعنی شرکت سرمایه‌گذاری سایپا مجموعاً ۲۲.۲۳ درصد از سهام سایپا را به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در اختیار دارد.
در رابطه با رنا که بزرگ‌ترین سهامدار سایپا محسوب می‌شود نیز بد نیست به یاد داشته باشیم که برخی از اعضای هیئت مدیره این شرکت از سوی این شرکت‌ها نماینده هستند: شرکت سرمایه‌گذاری سایپا، شرکت تجارت الکترونیک خودرو تابان و شرکت سرمایه‌گذاری کارکنان سایپا.
تکرار سناریویی مشابه برای ایران‌خودرو
شرکت تدبیر سرمایه آراد با داشتن ۱۵.۲۳ درصد از سهام ایران‌خودرو، بزرگ‌ترین سهامدار این شرکت است. گفته می‌شود وینارت مالک کروز و کروز سهامدار سپهرکیش ایرانیان و مالک تدبیر سرمایه آراد است. در ادامه سپهرکیش ایرانیان را نیز برسی می‌کنیم، اما به‌طور کلی می‌توان گفت کروز باواسطه، دارنده ۲۵.۸۵ درصد سهام ایران‌خودرو است.
قصه ایدرو و ایران‌خودرو
سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران با در اختیار داشتن ۱۲.۲۹ درصد سهام ایران‌خودرو دومین سهامدار عمده این شرکت محسوب می‌شود. البته در ردیفی که جلوی نام سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، بخش۰ ذکر شده نیز عدد ۱.۷۳ درصد از سهام ایران‌خودرو قرار دارد. یعنی ایدرو مجموعاً دارنده ۱۴.۰۲ درصد از سهام ایران‌خودرو است.
سمند و سهامداری ایران‌خودرو
۸.۶۵ درصد سهام ایران‌خودرو به شرکت سرمایه‌گذاری سمند تعلق دارد. این شرکت در سال ۱۳۸۳ فعالیت خود را آغاز کرده و یکی از خدمات خود را بازارسازی و بازارگردانی سهام شرکتهای تابعه گروه صنعتی ایران‌خودرو عنوان کرده است. ۳۰% سهام سرمایه‌گذاری سمند متعلق به شرکت گسترش سرمایه‌گذاری ایران خودرو (ایکیدو) بوده و وابسته به آن شرکت محسوب می‌شود.
جالب اینجاست که ۵۸.۲۹ از سهام ایکیدو متعلق به ایران‌خودرو است. یک بار دیگر مرور کنیم؛ ایران‌خودرو سهامدار ایکیدو است که خود سهامدار سرمایه‌گذاری سمند است و سمند هم سومین سهامدار عمده ایران‌خودرو است!
هم شریک و هم سهامدار
شرکت سپهرکیش ایرانیان(سهامی خاص) نیز ۷.۶۳ درصد از سهام ایران‌خودرو را دارد. البته نام این شرکت در ردیف دیگری به‌عنوان دارنده ۲.۹۹ درصد از سهام ایران‌خودرو نیز ذکر شده که با این حساب مجموعاً ۱۰.۶۲ درصد از سهام ایران‌خودرو متعلق به این شرکت است.
سپهرکیش ایرانیان خود جزو شرکتهای وابسته به گروه تعاونی خاص کارکنان ایران‌خودرو است. این گروه خود را این‌گونه معرفی می‌کند: در حال حاضر این هلندینگ اقتصادی با دارا بودن ۱۳ شرکت تابعه در حوزه‌های مختلف تولید، بازرگانی، تجاری، خدماتی و فعالیت در کسب‌وکارهای متنوع از جمله گردشگری، بیمه، لجستیک، تبلیغات، حمل و نقل و... توانسته به‌عنوان یکی از شرکای اصلی گروه صنعتی ایران‌خودرو و در خدمت کارکنان این مجموعه ایفای نقش کند.
داستان تکراری سهامداری شرکت مادر
عمده سهامدار بعدی ایران‌خودرو، شرکت نگار نصر سهم(سهامی خاص) است که ۵.۸۸ درصد سهام این شرکت را در اختیار دارد. نگار نصر جزو شرکتهای زیرمجموعه ایران‌خودرو بوده و گفته می‌شود این شرکت نیز در کنار شرکت سرمایه‌گذاری سمند بازارگردان شرکت ایران‌خودرو است.
علاقه صندوق‌ها به خودروسازان
صندوق بازنشستگی کشوری دارنده ۴.۹۸ درصد از سهام ایران‌خودرو است. این صندوق، مؤسسه‌ای بیمه‌ای، دارای شخصیت حقوقی مستقل که مسئولیت اداره امور صندوق بازنشستگی مستخدمان مشمول مقررات بازنشستگی کشوری را با رعایت مقررات استخدامی مربوط عهده‌دار است. این صندوق در سال ۱۳۸۳ از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور منتزع و تابع وزارت رفاه و تأمین اجتماعی شد.
اکنون پنج هلدینگ تخصصی در این صندوق فعال است. همچنین صندوق، استراتژی کلان خود در خصوص صنایع خودرو و قطعات را، خروج از این صنایع اعلام کرده است. تقریباً تمام سهام (۹۹.۹۹ درصد) شرکت سرمایه‌گذاری آتیه صبا متعلق به صندوق بازنشستگی کشوری است و گروه صنعتی رنا جزو شرکتهای غیرمدیریتی زیرمجموعه آتیه صبا است. اگر فراموش نکرده باشید، رنا بزرگ‌ترین سهامدار سایپا بود.
افزون بر این، شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی کشوری دارنده ۳.۰۳ درصد سهام ایران‌خودرو است؛ یعنی صندوق مجموعاً بیش از هشت درصد سهام ایران‌خودرو را در اختیار دارد.
باز هم صندوق‌های بازنشستگی
۴.۶۸ درصد از سهام ایران‌خودرو در اختیار شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران(سهامی عام) است. سرمایه‌گذاری مستقیم یا مشارکت در ایجاد، توسعه و راه‌اندازی طرح‌های تولیدی و صنعتی و خرید و فروش سهام شرکتهای تولیدی و خدماتی و اوراق بهادار جزو هدف‌های عمده و وظایف این شرکت ذکر شده است. نمایندگانی از بانک مرکزی و صندوق بازنشستگی و پس‌انداز کارکنان بانک ملی و ادغام شده از جمله اعضای هیئت مدیره این شرکت هستند.
سهامداری مستقیم و غیرمستقیم راز
۲.۳۵ درصد از سهام ایران‌خودرو را شرکت سرمایه‌گذاری و توسعه راهبری راز (رایزکو) در اختیار دارد. عمده فعالیت هلدینگ رایزکو در حوزه خودروسازی است. شرکت پلیمرهای مهندسی پیشرفته آرسام پلاست راز(سهامی خاص) نیز دارنده ۱.۵۲ درصد از سهام ایران‌خودرو است. این شرکت هم متعلق به هلدینگ رایزکو است. در نتیجه ۳.۸۷ درصد از سهام ایران‌خودرو به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در اختیار هلدینگ رایزکو است.
بده‌بستان بانک پارسیان و ایران‌خودرو
۱.۷ درصد از سهام ایران‌خودرو در اختیار شرکت گروه مالی پارسیان (سهامی خاص) است. ۹۹.۹درصد از سهام این گروه در اختیار بانک پارسیان است. می‌دانیم که بانک پارسیان در سال ۱۳۸۰ به‌عنوان دومین بانک خصوصی ایرانی، فعالیت خود را آغاز کرد.
نکته جالب در مورد بانک پارسیان ترکیب سهامداران این بانک است. شرکت گسترش سرمایه‌گذاری ایران‌خودرو ۸.۲۹ درصد، شرکت سرمایه‌گذاری سمند ۵.۷ درصد، شرکت نگار نصر سهم ۳.۴۴ درصد، شرکت خدمات بیمه ایران‌خودرو ۲.۶۸ درصد، شرکت تام ایران‌خودرو ۱.۱۶ درصد، شرکت تهیه و توزیع قطعات و لوازم یدکی ایران‌خودرو(ایساکو) ۱.۰۷ درصد، شرکت تولید محور خودرو ۱.۰۳ درصد و شرکت تحقیق طراحی و تولید موتور ایران‌خودرو ۱.۰۱ درصد، از سهام بانک پارسیان را در اختیار دارند.
از بین اسامی یاد شده همگی پیش از این تکرار شدند یا وابستگی‌شان به ایران‌خودرو حتی از نام شرکت نیز مشخص است. در رابطه با شرکت محور خودرو نیز شایان ذکر است که بیش از ۸۹ درصد سهام این شرکت در اختیار ایران‌خودرو است.
به‌طور مشخص بانک پارسیان سهام ایران‌خودرو را دارد و ایران‌خودرو و شرکتهای زیرمجموعه‌اش مجموعاً ۲۴.۳۸ درصد از سهام بانک پارسیان را در اختیار دارند!
شرکت سرمایه‌گذاری مانا نوین(سهامی عام) نیز دارنده ۱.۳۶ درصد از سهام ایران‌خودرو است.
گروه‌های اصلی سهامدار چه کسانی هستند؟
می‌توان سهامداران عمده دو خودروساز بزرگ را این‌گونه دسته‌بندی کرد: سازمان‌های دولتی مانند ایدرو، صندوق‌های بازنشستگی، شرکتهای زیرمجموعه خودروسازان، شرکای خودروسازان و در نهایت شرکت‌هایی که به‌طور متقابل سهامدار خودروسازها هستند و خودروسازها نیز دارنده سهام آنها هستند.
بار دیگر به سخنان وزیر صمت برگردیم: شاید نه کار دشوار، اما قطعاً کار پیچیده‌ای برای واگذاری این دو خودروساز به بخش خصوصی «واقعی» در پیش است.
سلام ،بالاخره کی می خواد این مشکلات شرکتهای خودرو سازی را حل کنه ،من به عنوان یک شهروند برای این معطل غصه می خورم،آیا نمایندگان مجلس ،قوه ی قضائیه و دادستان ها و....از این مساله آگاهی ندارن؟؟؟؟؟!!! 
