بازگشت مرد قدرتمند ایران به صحنه

آفتاب‌‌نیوز : آیت الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان فردی که قریب به ده سال از کانون توجه به دور بوده، هنوز می داند که چگونه وارد میدان شود.  رفسنجانی 70 ساله، هنگام ورود به کاخ مرمر تهران برای انجام یک مصاحبه با مجله تایم، جنب و جوشی که از فردی با نصف عمر وی ساخته است، از خود نشان می دهد. حتی گروه فیلمبرداری اش نیز او را همراهی می کند. همه اینها بخش هایی از یک مبارزه انتخاباتی است که در آن سعی می شود یکی از بنیانگذاران سالخورده جمهوری اسلامی به عنوان یک اصلاح طلب امروزی هماهنگ و سازگار با جوانان ناآرام و بی قرار ایران معرفی شود، به آن امید که این رئیس جمهور سابق بر اریکه ای که در سال 1997 از آن فرود آمد، باز نشیند. هنگامی که روی یک صندلی طلایی رنگ می نشیند می گوید: شاید یک فیلم تبلیغاتی به کمک کارگردان ایرانی فیلم مارمولک بسازد. مارمولک فیلم بسیار موفقی بود که روحانیان شریفی را که طبقه حاکم ایران را تشکیل می دهند، به باد مسخره گرفته بود.  رفسنجانی می گوید: «این یک ایده است. هنوز متنی تهیه نشده است.»‌وی با خنده می افزاید: پسرش مهدی به شوخی نام «مارمولک 2» را بر آن نهاده است. 

شاید عنوان این فیلم «رفسنجانی:‌ادامه کار» باشد. نظر به این که قرار است ایرانی ها برای شرکت در نخستین انتخابات ریاست جمهوری از سال 2001 به بعد به پای صندوق های رأی بروند،  رفسنجانی بر آن است که برای سومین بار به مقام ریاست جمهوری برسد. دو دوره ریاست جمهوری قبلی وی به سال های 1989 تا 1997 میلادی مربوط می شود. البته باید اضافه کرد که نظر سنجی های انجام شده حاکی از آن است که تنها 36 درصد شرکت کنندگان به وی رأی خواهند داد که به هیچ وجه تضمین کننده نیست. وی که به عنوان زیرک ترین بازیگر صحنه سیاسی ایران شهرت دارد در رقابت نامزدهای هشت گانه ریاست جمهوری،‌ بهترین موضع بینابینی را اتخاذ کرده است – یک مرکز گرا که می تواند به عنوان پلی میان محافظه کاران رادیکال ایران و اصلاح طلبان سرخورده عمل کند. در عین حال، وی قرار است خط مشی آشتی جویانه ای در قبال آمریکا و متحدان اروپایی آن دنبال کند. اضافه می شود که مسئولان رژیم ایران در حال حاضر بر سر بلندپروازی های هسته ای کشور خود با کشورهای اروپایی درگیر یک نمایش قدرت هستند. 

رفسنجانی در مصاحبه یک ساعته ای که با مجله تایم داشت خصومتی را که از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1979 میلادی در روابط ایران و آمریکا وجود داشته و از هنگامی که رئیس جمهور جورج بوش ایران را در سال 2002 عضو «محور شرارت» خوانده،‌ شدت پیدا کرده است، ‌نادیده می گیرد. او می گوید:‌ «ما هیچ مشکلی با ملت و کشور آمریکا نداریم. چنانچه ایالات متحده دارایی های – میلیارد دلاری مسدود شده از سال 1979 – را آزاد سازد،‌ امکان پایان بخشیدن به خصومت ها به وجود می آید. هر گاه که فرصتی برای همکاری منطقی وجود داشته است، از آن استقبال کرده ایم.»
با توجه به بازی دو ساله موش و گربه جمهوری اسلامی با ایالات متحده، اتحادیه اروپا و سازمان ملل بر سر برنامه هسته ای ایران، جهان حق دارد نسبت به اظهارات آرامبخش ]آقای[ رفسنجانی تردید داشته باشد. مذاکره کنندگان ایرانی و اروپایی در ماه گذشته در ژنو از وقوع یک بحران احتمالی جلوگیری به عمل آوردند و آن هنگامی بود که ایران موافقت کرد که طرح های از سرگیری فعالیت های غنی سازی اورانیوم خود را در ازای قول اروپا به ارایه بسته مفصلی از انگیزه های اقتصادی بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، متوقف سازد. ]آقای[ رفسنجانی که در سال های 1990 میلادی با احداث نیروگاه هسته ای بوشهر با همکاری روس ها تلاش های هسته ای ایران را گسترش بخشید، می گوید: از انجام مذاکرات حمایت می کند اما در عین حال به سه کشور اروپایی انگلستان، فرانسه و آلمان هشدار می دهد که از طولانی ساختن بی مورد مذاکرات دست بردارند. او به گزارشگر تایم گفت که ایران سرانجام فعالیت در راستای تکمیل چرخه سوخت را از سر خواهد گرفت و به همان گونه که ایرانی ها بارها گفته اند، وی تاکید می کند که هدف کشورش همانا تولید انرژی برای مصارف غیرنظامی است. 


رفسنجانی می گوید: «ما علاقه ای به تعلیق نداریم. ولی حاضریم تضمین های بیشتری به جهان ارایه کنیم مبنی بر این که فناوری هسته ای صلح آمیز خویش را به فناوری نظامی بدل نخواهیم ساخت.» با وجود این، دولت آمریکا بر این باور است که بعید می نماید که وی از آنچه که ایالات متحده آن را هدف اصلی رژیم ایران یعنی ساخت یک بمب هسته ای می داند، دست بردارد. یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا می گوید:‌«عده ای بر این عقیده اند که ]آقای[ رفسنجانی یک اصلاح طلب بزرگ است. او خاطرنشان ساخته است که ممکن است بخواهد باب روابط با آمریکا را بگشاید. اما او پدر برنامه هسته ای ایران هم هست.» یک مقام ارشد کاخ سفید هم می گوید:‌ «اگر به عملکرد گذشته وی نگاه کنید، دست کم باید نسبت به گفته های وی تردید کنید.»
 
با همه اینها،رفسنجانی نشان داده است که یکی از پایدارترین و ماندگارترین سیاستمداران ایران است. وی که از اعتماد آیت الله روح الله خمینی (ره) رهبر انقلاب، برخوردار بود، پیش از آن که دو ماه بعد از ارتحال ]امام[ خمینی (ره) در سال 1989 میلادی بر مسند ریاست جمهوری تکیه بزند، مدت 9 سال به عنوان رئیس قدرتمند مجلس انجام وظیفه کرد. در اواسط دهه 1980 میلادی وی در مذاکرات سری اسلحه در برابر آزاد سازی گروگان ها با مقام های دولت ریگان نقشی محوری ایفا کرد.] رفسنجانی در گفت و گو با گزارشگر تایم اذعان داشت: « ما در مورد دریافت اسلحه در ازای آزاد سازی گروگان ها که توسط شبه نظامیان طرفدار ایران در لبنان نگاهداری می شدند ـ توافق محدودی با آنها به عمل آوردیم.» وی یک جلد کتاب مقدس جلد چرمی را که به عنوان هدیه ای از طرف رونالد ریگان توسط الیور نورث ارسال شده بود، دریافت کرد. وی می گوید که این کتاب مقدس را ریگان امضا کرده است. 

انعطاف پذیری] آقای[ رفسنجانی به وی امکان داده است که از مواضع و گرفتاری هایی که می توانست یک سیاستمدار سطح پایین تر را نابود سازد، جان به در برد. بسیاری از ایرانیان وی را به علت طولانی ساختن جنگ هشت ساله ایران با عراق مورد سرزنش قرار می دهند زیرا معتقدند که این او بود که بعد از فتح سرنوشت ساز بندر خرمشهر در سال 1982 میلادی امام خمینی(ره) ‌را به ادامه جنگ ترغیب کرد. در مقام رئیس جمهور  رفسنجانی در برابر انتقادهای فعالان حقوق بشر و یک دادگاه آلمان به علت نادیده انگاشتن،‌اگر نه تایید، قتل مخالفان رژیم در اروپا توسط جوخه های ضربت ایران، ایستادگی کرد؛ حکومت ایران صریحا این اتهام ها را رد کرد.

ولی رفسنجانی از زمان اعلام نامزدی خویش در اوایل ماه مه، کوشیده است تا شهرت محافظه کاری خود را کمرنگ نشان دهد. وی هنگام پرداختن به مسایل جوانان، به فرصت های آموزشی و شغلی تاکید می ورزند اما به نارضایتی این نسل از بابت نبود آزادی، اذعان می کند. وی در اعلامیه های تبلیغاتی خود «گذار به دموکراسی» را وعده می دهد.  پیروزی قاطع  محمد خاتمی، رئیس جمهور فعلی ایران، در انتخابات دوره دوم ریاست جمهوری اش در سال 2001 میلادی باعث شد که ایده اصلاحات چنان مطلوب نظر رأی دهندگان قرار گیرد که در مبارزات انتخاباتی امسال، هر یک از کاندیداها، حتی محافظه کاران تندرو که در پوسترهای تبلیغاتی خویش به صورت افرادی متبسم و خوش آیند ظاهر می شوند،‌به نوعی خود را اصلاح طلب معرفی می کنند. 

سوالی که اذهان ایرانی ها را به خود مشغول می دارد این است که آیا  رفسنجانی می تواند به عنوان رئیس جمهوری به قول خود عمل کند یا خیر. طرفداران رفسنجانی تاکید می ورزند که تجربه و اعتبارات انقلابی وی این قدرت را به او می دهد که اصلاحاتی – همچون آزادی بیشتر مطبوعات،‌محدودیت های کمتر در زمینه امور اجتماعی و ضوابط مربوط به نوع پوشش و نیز بهبود روابط با غرب – را که مورد مخالفت محافظه کاران تندرو قرار دارد، به مورد اجرا گذارد. محافظه کاران کنترل قوه قضائیه و نیروهای امنیتی را در اختیار دارند و از حمایت آیت الله علی خامنه ای،‌مقام رهبری، برخوردار هستند. در سال های اخیر،‌روحانیان از طریق مسدود کردن ابتکارات اصلاح طلبانه  به بالا گرفتن موج تحول خواهی پاسخ داده اند . 

]
 رفسنجانی می گوید قصد دارد به مسایل جوانان ناراضی ایران بپردازد. او خاطرنشان می سازد که «اگر آنان افکار و عقایدی دارند نباید در ابراز آن با هیچ مشکلی مواجه شوند.» اما بعید است که او با انجام اصلاحات اساسی،‌موقعیت خود را به مخاطره اندازد. او می گوید: ‌«قطعا من دموکراسی را باور دارم، ولی معتقدم که باید این مسیر را گام به گام طی کنیم.» یک مقام ارشد کاخ سفید می گوید که با توجه به خواسته های محافظه کارانه  رفسنجانی، ایالات متحده همچنان به گفتگوی مستقیم با مردم ایران ادامه خواهد داد. به آن امید که مخالفت مردمی با رژیم را تقویت نماید. با وجود این، رویکرد مبتنی بر تلاش گام به گام  رفسنجانی رفته رفته مخاطبان پذیرنده ای را در میان برخی جوانان ایران پیدا کرده است چرا که این جوانان به عراق می نگرند و می بینند که تغییر رژیم آن طور که به نظر می رسد، چندان آسان نیست. 

محمد مؤدب، دانشجوی 27 ساله دوره کارشناسی ارشد امور بین المللی که دو نوبت به  خاتمی رأی داده است اما اکنون از رفسنجانی طرفداری می کند، می گوید: دموکراسی یک شبه برقرار نخواهد شد. ما باید واقعیت نگر باشیم. این امر شاید آرمان گرایان تهران یا واشنگتن را متقاعد نسازد. ولی با روی کار آمدن رفسنجانی به عنوان رئیس جمهوری، این شاید بیشترین اتفاقی باشد که آنان می توانند انتظار داشته باشند.