پیام بیانیه برجامی آلمان و هند در آستانه گام چهارم

پس از هفته ها سکوت نسبی در مسائل مرتبط با برجام، بار دیگر با سفر صدراعظم آلمان به هند و دیدار وی با «نارندرا مودی» نخست وزیر این کشور توجه ها به توافق هسته ای و رخدادهای همپیوند با آن جلب شد. دیروز جمعه دهم آبان ماه رهبران آلمان و هند بیانیه ای مشترک با ۷۳ بند منتشر کردند؛ بیانیه ای که به توافق هسته ای ایران و ۱+۵ نیز اشاره داشت.

سران برلین و دهلی نو در این بیانیه بر حمایت از توافق هسته‌ای با ایران تاکید کرده و آورده اند که «هند و آلمان تاکید دارند که از اجرای کامل برجام بر اساس توافق میان ایران و شش کشور دیگر حمایت می‌کنند.» همچنین در بیانیه مذکور به ضرورت حل وفصل مسائل مربوط به برجام باید به صورت صلح آمیز و از طریق مذاکره سیاسی تاکید شده و آمده است «هند و آلمان بر این عقیده هستند که پایبندی کامل به برجام برای تضمین صلح و امنیت منطقه‌ای و جهانی لازم است و مسائل پیش آمده پیرامون آن باید بر اساس مذاکرات سیاسی، اطمینان‌سازی، و تلاش برای تنش‌زدایی حل شود.»

سفر مرکل به هند که سال ها از خریداران عمده نفت و مقصدی مهم در روابط تجاری ایران بوده است، در حالی انجام گرفت که تهران در آستانه برداشتن گام چهارم برجامی قرار دارد. به باور ناظران، جدیت ایران در پیمودن گام های کاهنده و رو به عقب بر مبنای دو اصل مندرج در برجام، بسترساز تکاپوی طرف اروپایی شده و بی تردید در صورت عدم اجرای سازوکارهای پیشنهاد شده، طی روزهای آتی شاهد گام چهارم برجامی تهران خواهیم بود.

در همین ارتباط پنجشنبه گذشته «سیدعباس موسوی» سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان با بیان اینکه «مسیر دیپلماسی باز است و باز هم بوده است و یکسری اقدامات و تحرکاتی در این زمینه جریان دارد»، گفت: اروپایی ها و به ویژه فرانسوی ها هنوز دارند تلاش می کنند اقداماتی را در راستای انجام تعهدات خود انجام دهند اما تاکنون این تلاش ها به نتیجه ملموسی نرسیده است.

سخنگوی وزارت امورخارجه در عین حال تاکید کرد که «اگر شرایط به همین منوال پیش برود به احتمال قوی گام چهارم را خواهیم برداشت»؛ گامی که هنوز جزییات آن مشخص نشده اما افزایش غنی سازی، راه اندازی قسمت ثانویه راکتور آب سنگین اراک و همچنین رونمایی از سانتریفیوژهای IR۷، IR۸ و IR۹ از جمله گزینه های احتمالی به شمار می روند.

نکته حائز اهمیت، همزمانی سفر مرکل و «استیون منوچین» وزیر خزانه‌داری آمریکا به هند بود. مقامات کاخ سفید که در پی خروج از برجام، سیاست فشار حداکثری بر جمهوری اسلامی را در دستور کار خود قرار داده اند از هر فرصتی برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده سود می جویند. منوچین که به همراه «جرد کوشنر» داماد و مشاور ارشد ترامپ از اوایل آبان ماه سفر خاورمیانه ای خود را آغاز کرده و به عربستان سعودی، اسرائیل و امارات سفر کرده بود، روز جمعه و همزمان با پایان سفر مرکل به هند، وارد این کشور شد.

تحلیل چرایی سفر منوچین به عنوان معمار تحریم های آمریکا به دهلی نو آن هم همزمان با حضور مرکل در این کشور آسیایی دشوار نیست. هند به عنوان یکی از بزرگترین شرکای نفتی ایران، نقش انکارناپذیری در خنثی سازی تحریم های آمریکا دارد از این رو از اردیبهشت ماه پارسال که ترامپ رسما برجام را ترک کرد، هند به همراه چین و برخی شرکای آسیایی ایران از سوی کاخ سفید زیر فشار قرار گرفته اند. بی تردید در دیدار وزیر خزانه‌داری آمریکا با «نیرمالا سیتارامان» وزیر دارایی هند و نیز رئیس بانک مرکزی این کشور، ایران یکی از محورهای مورد گفت وگو خواهد بود.

در این میان اما سفر مرکل به هند و گفت وگو بر سر توافق هسته ای، موضوعی تازه است چرا که این مسوولیت در سال های اخیر به ویژه با ورود «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه به کاخ الیزه بر دوش وی قرار گرفته است. تماس های تلفنی مکرر مکرون با حجت الاسلام «حسن روحانی» رئیس جمهوری و چندین دیدار آنها در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل را می توان در این راستا ارزیابی کرد.

انتشار بیانیه های دلگرم کننده و حمایت های اعلانی سران تروئیکای اروپایی از برجام همواره بر سیاست خارجی اعضای بروکسل سایه افکنده است به طوری که در واپسین روزهای مهرماه نیز مرکل و مکرون رهبران فرانسه و آلمان در بیانیه ای مشترک ضمن اعلام حمایت از توافق هسته ای، خواستار پایبندی تهران به تمام تعهداتش در ذیل این توافق بین المللی شدند؛ بیانیه ای که طبق روال گذشته در آن خبری از سازوکار مالی اروپا نبود.

به دنبال رد طرح «انجماد در مقابل انجماد» یا همان «فریز در برابر فریز» از سوی ایران، «اینستکس» و ایجاد یک خط اعتباری ۱۵ میلیارد دلاری برای پیش خرید نفت کشورمان آخرین سازوکارهایی است که رهبران اتحادیه از ماه ها پیش مطرح کرده اند اما مکانیسم های مورد نظر بعد از اندک زمانی به فراموشی سپرده شده است.

البته ناظران در تحلیل چرایی بدعهدی کشورهای اروپایی عضو برجام دیدگاه مشترک و یکسانی ندارند. برخی بدعهدی تروئیکا را نه به دلیل عدم اراده سران بروکسل بلکه ناشی از ناتوانی اتحادیه در برابر آمریکا می دانند. شماری نیز در اراده طرف اروپایی برای نجات برجام به دیده شک و تردید می نگرند. در مجموع انتظار می رود در آستانه گام چهارم تهران و ادامه کاهش پلکانی تعهدات برجامی، شاهد اقدامی ملموس و عینی از سوی طرف های مقابل باشیم زیرا به موازات تداوم روند کاهشی تعهدات، امیدها به نجات توافق رنگ می بازد.