عادات غلطی که به کم خونی ناشی از فقر آهن منجر می‌شوند

فتح اله پورعلی با بیان اینکه کمبود ریز مغذی‌ها را گرسنگی پنهان نیز می‌نامند، اظهار کرد: این کمبودها از چشم فرد، جامعه و حتی مسئولان سلامت در کشورها پنهان می‌مانند. مقادیر اندک و ناچیزی از ریزمغذی‌ها مواد مورد نیاز بدن هستند و سایر مواد غذایی بدون حضور آن‌ها کارایی لازم را ندارند. سلول‌های مختلف بدن برای انجام فعالیت‌های خود نیازمند انواع ریز مغذی‌ها بوده و این نیاز گاهی اوقات بسیار شدید شده و فعالیت سلول بدون آن امکان پذیر نبوده و یا دچار نقصان می‌شود، مانند ریز مغذی آهن که هموگلوبین را می‌سازد.

وی با تاکید بر اینکه آهن یک ماده مغذی مورد نیاز برای ادامه حیات و اساسی‌ترین ماده اولیه برای ساختن گلبول‌های قرمز خون است، اظهار کرد: علاوه برآهن، مواد مغذی دیگر هم مثل اسید فولیک، ویتامینB6، ویتامین B12، ویتامین C و پروتئین نیز برای خونسازی لازم است که باید از طریق رژیم غذایی روزانه تأمین شوند.

وی خاطرنشان کرد: اگر آهن به مقدار کافی برای ساختن گلبول‌های قرمز خون در دسترس بدن نباشد، ابتدا فرد از ذخایر بدن خود استفاده می‌کند، سپس ذخایر آهن بدن در صورت ادامه کمبود، کاهش می‌یابد، اگر کمبود آهن ادامه پیدا کند، ذخایر آهن بدن تخلیه می‌شود و کم خونی فقر آهن بروز می‌کند، بنابراین کمبود آهن، پیش ساز کم خونی ناشی از فقر آهن است.

پورعلی، شیر خواران و کودکان زیر شش سال، نوجوانان، به خصوص دختران نوجوان و زنان در سنین باروری به ویژه زنان باردار را جزو گروه‌های در معرض کم خونی ناشی از فقر آهن عنوان کرد و گفت: نیاز دختران و پسران نوجوان در دوران بلوغ به آهن به دلیل جهش رشد بیشتر از دوران قبل است، در این دوران، دختران علاوه بر جهش رشد و در نتیجه نیاز بیشتر به آهن، به علت عادت ماهیانه و از دست دادن خون نسبت به کم خونی فقرآهن بسیار حساس‌تر و آسیب پذیرتر هستند و به این دلیل کم خونی فقر آهن در دختران نوجوان در مقایسه با پسران نوجوان شیوع بالاتری دارد.

به گفته رئیس گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی تبریز، کم خونی ناشی از فقر آهن نزدیک به 40 سال است که در کشور ما مطرح بوده بوده و مطالعاتی که از سال 1333 در این زمینه انجام شده است، به خوبی نشان می‌دهد که کم خونی فقرآهن یک مشکل تغذیه‌ای، بهداشتی و توسعه‌ای در سطح کشور است.

وی با اشاره نتایج مطالعه پورا 1 (پژوهشی در وضعیت ریزمغذی‌‎های ایران-1) در سال 1381، اظهار کرد: در این مطالعه وضعیت کمبود آهن و کم خونی بر اساس هموگلوبین در اقلیم دو کشور (استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل) در کودکان 15 تا 23 ماهه 36.5 درصد، در کودکان شش ساله 21.6 درصد، در نوجوانان 17.8 درصد، در میانسالان 14 درصد و در زنان باردار 23.6 درصد است.

وی ادامه داد: این ارقام برای کشور بترتیب 37.8 درصد، 18.2 درصد، 17.3 درصد، 14.5 درصد و 21.4 درصد بوده است که این مقادیر در مطالعه پورا 2 در سال 1391 در کودکان 15تا23ماهه 15.4 درصد، در کودکان شش ساله به هفت درصد، در نوجوانان هفت درصد، در میانسالان هفت درصد و در زنان باردار 11 درصد تغییر یافته و به این معنی که کم خونی در تمامی گروه‌های مورد مطالعه کاهش یافته است و این به معنی موثر بودن راهکارهای اجرایی جاری بوده و لازم است همچنان به طور جدی برای حذف کم خونی اجرا شوند.

رئیس گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی تبریز با اشاره به علل کم خونی، اظهار کرد: مهم‌ترین و شایع‌ترین علل بروز کمبود آهن مصرف ناکافی مواد غذایی آهن دار از جمله مصرف کم انواع گوشت به ویژه گوشت قرمز است که آهن قابل جذب دارد. مصرف ناکافی مواد غذایی حاوی ویتامین C نیز احتمال بروز کمبود آهن را افزایش می‌دهد. ویتامینC که به طور طبیعی در میوه‌ها و سبزی‌های تازه و خام وجود دارد، موجب افزایش جذب آهن غذا می‌شود. کمبود دریافت ویتامین C موجب کاهش جذب آهن غذا و در نتیجه کمبود آهن می‌شود.

وی، عادات و رفتارهای غذایی خاص در دوران مدرسه و بلوغ و جایگزین شدن غذاهای غیرخانگی را از دیگر علل موثر در کم خونی عنوان کرد و افزود: انواع ساندویچ‌های سوسیس و کالباس، پیتزا و تنقلات غذایی کم ارزش مانند چیپس، نوشابه، شکلات و پفک که اغلب آهن کافی ندارند، در این دوران جایگزین غذاهای خانگی شده و مصرف تنقلات فاقد ارزش غذایی که معده را پر کرده و احساس سیری به فرد می‌دهد و او را از غذای سفره محروم می‌کند، موجب کم خونی می‌شود.

وی، خونریزی‌های شدید عادت ماهیانه در دختران نوجوان، هیجان‌های عصبی و تغییرات خلق و خو در دوران بلوغ را که ممکن است موجب کم اشتهایی و مصرف ناکافی غذا، دریافت آهن و سایر مواد غذایی محدود شود، را از دیگر علل بروز کم خونی ناشی از آهن عنوان کرد.

پورعلی اظهار کرد: مصرف چای همراه با غذا و یا بلافاصله پس از صرف غذا به دلیل وجود تانن می‌تواند جذب آهن غذا را به مقدار قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد. همچنین مشکلات دندانی که بر اثر مصرف بی‌رویه شکلات و شیرینی ایجاد شده است، منجر به کم اشتهایی و کاهش دریافت مواد مغذی از جمله آهن می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: جوش شیرین موجود در نان‌هایی که در تهیه آن‌ها به جای خمیر مایه یا خمیر ترش، جوش شیرین به کار رفته و در نتیجه خمیر آنها انجام نشده است، نیز می‎تواند موجب باقی ماندن ماده‌ای به نام اسید فیتیک در نان شود که کاهش دهنده جذب آهن است.

وی بیان کرد: آلودگی‌های انگلی مانند شیستوزومیا و کرم قلابدار و ژیاردیا نیز موجب بروز کم خونی فقر آهن می‌شوند. آلودگی به شیستوزومیا و کرم قلابدار در کشور ما شایع نیست، اما آلودگی به ژیاردیا که در سنین مدرسه شایع است، می‌تواند با کاهش اشتها و کاهش جذب آهن موجب کمبود آهن شوند، بنابراین عدم رعایت اصول بهداشتی، استفاده از آب آشامیدنی ناسالم، توالت‌های غیر بهداشتی، عدم شستشو و ضد عفونی صحیح سبزی‌های خام و در نتیجه ابتلا به آلودگی‌های انگلی از دیگر عوامل مؤثر در بروز کم خونی فقر آهن است.

این کارشناس تغذیه، پایین بودن جذب آهن رژیم غذایی را از دیگر علل موثر بر کم خونی عنوان و بیان کرد: به عنوان مثال آهن موجود در غذاهای گیاهی مثل حبوبات و سبزیجات به مقدار کم جذب می‌شود.

وی، افزایش نیاز بدن به آهن در دوران بارداری و رشد (کودکی و نوجوانی)، دفع زیاد آهن به دلیل خونریزی شدید در دوران قاعدگی و یا بیماری‌های دستگاه گوارش مثل زخم معده، زخم اثنی عشر، بواسیر و خونریزی مکرر بینی در کودکان را از علل ابتلا به کم خونی ناشی از آهن، عنوان کرد.

وی در خاتمه گفت: ابتلای مکرر به بیماری‌های عفونی مثل اسهال و عفونت‌های تنفسی به علت بی اشتهایی و کم شدن جذب، موجب کمبود آهن می‌شود. عادات و الگوهای نامناسب غذایی مانند مصرف چای همراه با غذا و یا بلافاصله پس از صرف غذا که جذب آهن غذا را به مقدار زیادی کاهش می‌دهد. همچنین کم خونی به علت دریافت ناکافی آهن غذایی یا اختلال در جذب آن ایجاد می‌شود.