پیامدهای اجرا نشدن الزامات FATF؛ چرا خودتحریمی می‌کنیم؟

مسائل اقتصادی کشور در سخنان تلویزیونی رهبر معظم انقلاب به مناسبت عید سعید قربان، بار دیگر مورد تاکید و توجه قرار گرفت. یکی از مباحث مطرح شده توسط ایشان، تلاش‌های دشمنان بویژه آمریکا برای به ورشستگی و فروپاشی رساندن اقتصاد ایران بود. در این سخنان، بر تمرین جداسازی اقتصاد ایران از نفت تأکید شد. همچنین مهار نوسان قیمت‌ها، ایجاد ثبات در بازارها و حفظ ارزش پولی ملی، به‌عنوان مساله فوری در بخش اقتصاد کشور مطرح شد. ایشان دلایل سیاسی، امنیتی افزایش قیمت ارز را بیش از دلایل اقتصادی مؤثر دانستند و افزودند: باید با کسانی که به این آتش دامن می‌زنند، جداً مقابله شود.

در حال حاضر، یکی از مسائل اساسی پیش روی صادرکنندگان در حوزه نفتی و غیرنفتی، ناتوانی در بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به کشور است. چندی پیش مجیدرضا حریری رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین از قطع مبادلات بانکی روسیه و چین با ایران خبر داده بود. در واقع در شرایطی که حتی شرکای عمده تجاری ایران به دلیل عدم همکاری ما با FATF و سایر کشورها به‌دلیل تحریم‌ها، مبادلات بانکی با ایران را به‌حداقل رسانده‌اند، توسعه صادرات و ارزآوری به یک مساله پیچیده تبدیل شده است.

علاوه بر این، مساله تأمین ارز، یکی از عوامل مؤثر بر ثبات‌بخشی به بازارها و مهار نوسان قیمت‌هاست. به عقیده کارشناسان، بخشی از مسائل مربوط به تأمین ارز و کنترل نرخ آن، به‌دلیل کارشکنی‌های داخلی رخ داده است. اشاره این گروه، به وضعیت ایران در FATF است که با وجود تصویب در مجلس شورای اسلامی و تمدیدهای چندباره، در مجمع تشخیص مصلحت نظام متوقف شد.

مهدی پازوکی اقتصاددان و مدرس دانشگاه در این زمینه گفت: از آنجایی که ایران خود قربانی تروریسم به شمار می‌رود، پیوستن به FATF راهی برای مقابله با تروریسم است و همچنین سیگنال مثبتی به اقتصاد ایران خواهد داد. در واقع با عدم همکاری با FATF، اقتصاد ایران نه تنها فرصت مبادلات بانکی با دنیا، بلکه فرصت جذب سرمایه ایرانیان خارج از کشور را نیز از دست می‌دهد.

مشروح گفت‌وگو با این کارشناس اقتصادی به این شرح است:

اگر به‌جای چین و روسیه بودیم، مبادلات بانکی را قطع می‌کردیم

فعالان اقتصادی در روزهای گذشته از قطع مبادلات بانکی شرکای عمده تجاری ایران از جمله چین و روسیه به دلیل نپذیرفتن شرایط FATF خبر داده‌اند. ارزیابی شما از این تغییر در روابط بانکی با شرکای اصلی تجاری کشور چیست؟

_ اگر جای آنها بودیم همین کار را می‌کردیم. مجمع تشخیص مصلحت نظام، یک تصمیم غیرکارشناسی و غیرملی گرفته است و باید در این در این زمینه پاسخگو باشد. ما باید مشخص کنیم آیا می‌خواهیم با دنیا کار کنیم یا خیر. اگر می‌خواهیم با دنیا تجارت داشته باشیم، نظام بانکی ما باید بتواند با نظام بانکی کشور مقابل، امکان برقراری ارتباط داشته باشد.

FATF در نظام بانکی مانند فیفا در حوزه ورزش فوتبال است. اگر کشوری مقررات فیفا را رعایت نکند، حتی یک تیم محلی از کشوری جهان سومی نیز حاضر نمی‌شود با تیم ملی آن مسابقه دهد زیرا دچار محرومیت می‌شود. این موضوع در زمینه روابط مالی و تجاری نیز وجود دارد. بعد از واقعه یازدهم سپتامبر، مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم در اقتصاد دنیا تشدید شده است. در حال حاضر ۱۸۹ کشور جزو کشورهای همکار FATF و ۳۷ کشور نیز عضو اصلی آن هستند.

همکاری ایران مانند شرکای عمده تجاری خود یعنی چین، ترکیه و روسیه به عنوان عضو اصلی FATF مطرح نبود؛ بلکه قرار بود به‌عنوان عضو همکار در این پیمان بین‌المللی حضور داشته باشد. در حال حاضر تنها ایران و کره شمالی با FATF همکاری نمی‌کنند.

پیوستن ایران به FATF خلاف منافع ملی نیست

برخی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت معتقدند پیوستن به FATF به یک مساله سیاسی در ایران تبدیل شده که اختلاف‌های داخلی به‌وجود آورده و گروه ویژه اقدام مالی به‌دنبال سوءاستفاده از این اختلاف‌ها و درخواست‌های فراقانونی از ایران است. این عده نسبت به ورود این گروه به مسائل داخلی کشور اظهار نگرانی می‌کنند. سؤال این است که آیا پیوستن به FATF می‌تواند خطراتی برای منافع ملی کشور حداقل در حوزه اقتصادی داشته باشد؟

_ پرسش من چه به‌عنوان یک شهروند عادی و چه به‌عنوان یک کارشناس اقتصادی از مجمع تشخیص مصلحت نظام این است که چرا منافع ملی ایران را در نظر نمی‌گیرد؟ دولت ایران لایحه‌ای را که به زیان منافع ملی کشور باشد به مجلس تقدیم نمی‌کند؛ مجلس شورای اسلامی نیز لایحه‌ای را که ضد منافع ملی ایران باشد تصویب نمی‌کند؛ اما این مصوبه بیش از یک سال در مجمع تشخیص مصلحت نظام باقی مانده است.

مجمع تشخیص در این مورد مصلحت کشور را تشخیص نداده است. اگر من جای آنها بودم، استعفا می‌کردم و از ملت ایران پوزش می‌طلبیدم. شما نمی‌توانید یک کارشناس اقتصادی و غیررانتی پیدا کنید که بگوید پیوستن ایران به FATF بر خلاف منافع ملی کشور است.

سؤال اینجاست که چرا شرکای تجاری عمده جمهوری اسلامی یعنی چین، روسیه و ترکیه عضو اصلی FATF هستند. اگر FATF یک پدیده استثماری است، چرا شرکای عمده ایران به عضویت آن درآمدند؟ این عضویت به نفع اقتصاد چین، روسیه، ترکیه و سایر اعضاست. تأیید همکاری ایران با FATF توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام، به منزله یک سیگنال مثبت به اقتصاد ایران و نشان‌دهنده عقلانیت بر اقتصاد کشور است.

این سیگنال مثبت چگونه می‌تواند بر ابعاد گوناگون اقتصاد ایران تأثیرگذار باشد؟

_ ما باید تکلیف خود را درباره روابط بین‌المللی‌مان مشخص کنیم. یکی از مسائل کنونی اقتصاد ایران، بسته بودن آن است. اگر همین امروز اعلام شود مجمع تشخیص مصلحت نظام با پیوستن ایران به FATF موافقت کرده، نرخ ارز در بازار حداقل هزار تومان کاهش پیدا می‌کند.
با این حال روال کنونی که در پیش گرفته‌ایم خودتحریمی است. حتی اگر فرض کنیم در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا جو بایدن انتخاب شود و رئیس‌جمهوری جدید به برجام بازگردد، در این صورت نیز نمی‌توانیم با دنیا ارتباط مالی داشته باشیم. اگر بخواهیم نظام بانکی خود را با نظام بانکی جهان مرتبط کنیم، باید مقررات مالی FATF را بپذیریم. این مقررات به نفع اقتصاد ایران است.

فرصت ایران برای همکاری با FATF چندین بار تمدید شد، اما از هیچ کدام از این فرصت‌ها استفاده نکردیم. امروز در حالی مجلس شورای اسلامی بازگشت پول‌های ما از کره‌جنوبی را از دولت مطالبه می‌کند که ما امکان نقل‌وانتقال بانکی نداریم. دلیل آن نپیوستن و همکاری نکردن با FATF است. این انتظار نباید وجود داشته باشد که این پول‌ها با چمدان به کشور بازگردد. مجلس باید پاسخگو باشد در شرایطی که ما مقررات FATF را نپذیرفتیم و از طرف دیگر، با تحریم‌های آمریکا دست و پنجه نرم می‌کنیم، چرا باید در داخل کشور نیز خود تحریمی وجود داشته باشد؟

محرومیت اقتصاد از سرمایه‌گذاری ایرانیان خارج از کشور
آیا تعیین تکلیف همکاری با FATF بر مسائل داخلی اقتصاد، فارغ از مبادلات بین‌المللی نیز مؤثر است؟

_ یکی از مسائل اقتصادی داخلی ما در حال حاضر پولشویی و فساد است. دلیل فرار مالیاتی بالا و فساد اقتصادی در ایران این است که در بخشی از نظام بانکی کشور ما پولشویی انجام می‌شود.
پرونده‌های فساد اقتصادی نشان می‌دهد این مساله در کشور وجود دارد. به دادگاه‌های بانک سرمایه و نقل‌وانتقال پول توجه کنید. پولشویی معضل اقتصاد ماست که البته در حال حاضر با اقدامات همتی رئیس کل بانک مرکزی، جلوی بخشی از آن گرفته شده است. بنابراین ما می‌توانیم علاوه بر استفاده از آثار مثبت پیوستن به FATF در مبادلات بین‌المللی، از منافع داخلی که برای اقتصاد کشور به همراه می‌آورد نیز استفاده کنیم.

یکی دیگر از مشکلاتی که در اقتصاد کشور وجود دارد، موانع فضای کسب‌وکار و فقدان سرمایه‌گذاری است. ما نیازی به وام گرفتن از بانک جهانی نداریم زیرا می‌توانیم سرمایه ایرانیان خارج از کشور را جذب کنیم. برآوردها نشان می‌دهد در حالت بدبینانه رقمی حدود ۴۰۰ میلیارد دلار و در حالت خوشبینانه حدود ۸۰۰ میلیارد دلار حجم سرمایه ایرانیان خارج از کشور است. حتی اگر ۱۰ درصد حداقل این سرمایه‌ها یعنی ۴۰ میلیارد دلار وارد اقتصاد کشور شود، شاهد شکوفایی اقتصادی خواهیم بود.

با این حال این مساله مشروط بر این است که مقررات بین‌المللی را پاس بداریم. ما باید بتوانیم از ظرفیت‌های بین‌المللی که برای اقتصاد ایران وجود دارد، استفاده کنیم. ما سالیانه مبالغی را برای حق عضویت در این نهادها از جمله سازمان ملل می‌پردازیم. همان‌طور که عضویت در سازمان ملل برای ایران مفید است، عضویت در کارگروه اقدام مالی نیز برای اقتصاد ایران منافعی را به همراه دارد.

درست است که سازمان‌های بین‌المللی نقایصی نیز دارند اما در مجموع همکاری با آنها به نفع اقتصاد ایران است. به‌عنوان مثال در بانک توسعه اسلامی نیز عضویت داریم که اکنون راهبری آن در اختیار عربستان است، اما از منافع عضویت در آن استفاده می‌کنیم. بنابراین نباید به سمت خودتحریمی برویم.

ضرورت حضور در پیمان‌های مبارزه با تروریسم به‌عنوان قربانی تروریسم

می‌توان گفت پیوستن به FATF بر محیط کسب‌وکار، اصلاح نظام بانکی و مبارزه با فساد اقتصادی در داخل کشور تأثیرگذار باشد. چه اقدامات دیگری می‌توانند همسو با پیوستن به پیمان‌های بین‌المللی، بر بهبود شاخص‌های اقتصادی کشور اثرگذار باشند؟

_ البته به معنای این نیست که اگر FATF را بپذیریم همه مسائل اقتصادی کشور حل خواهد شد. مساله اقتصاد ایران با مدیریت کارآمد، حاکمیت نظام تدبیر و پیاده‌سازی اصول حکمرانی خوب حل خواهند شد. بزرگترین مشکلی که در حال حاضر اقتصاد ایران با آن مواجه است، ناآگاهی اقتصادی است. بسیاری از مقام‌های تصمیم‌گیر در مجمع تشخیص مصلحت نظام، جهان و فعل و انفعالات دنیا را نمی‌شناسند و تصور می‌کنند فقط ما در ایران به دنبال مبارزه با فساد هستیم.

ما از آنجایی که خود قربانی تروریسم هستیم، باید پیمان‌های بین‌المللی که مبارزه با تروریسم را در دستور کار خود قرار دادند بپذیریم و FATF نیز یکی از آنهاست. اقتصاد ایران اکنون بیشتر از نان شب به شفافیت نیاز دارد و پذیرفتن مقررات FATF به افزایش شفافیت در اقتصاد ایران کمک می‌کند. در حال حاضر اقتصاد ایران روز به روز بسته‌تر می‌شود و علت آن، دو دسته از تحریم‌هاست؛ یعنی تحریم‌هایی که دشمن انجام می‌دهد و تحریم‌هایی که در داخل کشور اعمال می‌شود.