پیش‌بینی هولناک افزایش بازماندگان از تحصیل در سال کرونا/ وضعیت دانش‌آموزان بی‌شناسنامه
محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش در هفته‌های گذشته بارها تاکید کرده است که «به طور قطع شنبه پانزدهم شهریور روز آغاز سال تحصیلی است». او گفته: به همان میزانی که آموزش برای ما اهمیت دارد، سلامت دانش‌آموزان هم مهم است و تلاش داریم تمام پروتکل‌های بهداشتی را برای بازگشایی مدارس در ۱۵ شهریور اجرا کنیم.
اما در پی همین اصرار، در روزهای گذشته مسئولان آموزش و پرورش در پاسخ به نگرانی‌های خانواده‌ها و جامعه به بازگشایی مدارس به دلیل شیوع ویروس کرونا گفتگوهای مختلفی داشته‌اند تا بگویند تلاش کرده‌اند نه به آموزش دانش‌آموزان لطمه‌ای وارد شود و نه سلامت آنها تهدید شود.
با این حال ظاهرا توضیحات مدیران ارشد آموزش و پرورش قانع کننده نبوده است. علیرضا منادی سفیدان رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی درباره زمان بازگشایی مدارس به همشهری گفت: نمایندگان راضی به برگزاری کلاس‌ها در ۱۵ شهریور نبودند اما وزیر محترم آموزش و پرورش گفتند از ۱۵ شهریور آموزش شروع نمی‌شود در واقع کارهای ستادی و فعالیت آموزش و پرورش شروع خواهد شد تا بتوانیم از اول مهر کلاس‌ها را به صورت مجازی یا حضوری برگزار کنیم.
منادی سفیدان با اشاره به نگرانی خانواده‌ها درباره بازگشایی مدارس گفت: گروهی از خانواده‌ها به ما نامه دادند و خواستار تعطیلی یک‌ساله مدارس شدند اما این عملی نیست. ما ناگزیر به بازگشایی مدارس و شروع آموزش هستیم.
وی درباره چگونگی برگزاری کلاس‌ها و کیفیت آموزش از راه دور خصوصا در مناطق محروم که امکان دسترسی به اینترنت و وسایل هوشمند وجود ندارد، گفت: با وجود اینکه آموزش مجازی همه انتظارات ما را برآورده نمی‌کند، اما به هر حال از این طریق آموزش‌هایی داده می‌شود و عمر بچه‌ها تلف نمی‌شود. بنابراین حتما سال تحصیلی برگزار خواهد شد حتی اگر فقط یک درصد برای دانش‌آموزان مفید باشد.
ممنوعیت برگزاری کلاس‌های حضوری در مناطق قرمز
رئیس کمیسیون آموزش مجلس در حالی که روز سه‌شنبه ۱۱ شهریور محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش و پرورش گفته بود اصل بر حضور دانش‌آموزان در مدارس است گفت: «مسلما حضور دانش‌آموزان در مدارس بهترین روش برای آموزش است. آموزش حضوری به نفع دانش‌آموزان است و مهم‌تر اینکه با این روش هیچ دانش‌آموزی از تحصیل محروم نخواهد ماند، اما در این باره باید تابع ستاد ملی مبارزه با کرونا باشیم.»
منادی سفیدان اضافه کرد: ستاد ملی مبارزه با کرونا اعلام کرده است در مناطق قرمز کلاس تشکیل نمی‌شود و آموزش مجازی خواهد بود و در مناطق زرد هم ظرفیت کلاس‌ها با ۱۰ دانش‌آموز تشکیل می‌شود. در مناطق قرمز حتی دانش‌آموزان پایه اول ابتدایی هم به صورت مجازی آموزش می‌بینند و به هیچ عنوان در این مناطق کلاس حضوری برگزار نخواهد شد.
چگونگی آموزش از راه دور در مناطق محروم
رئیس کمیسیون آموزش مجلس درباره نحوه آموزش مجازی در ۱۳ استان قرمز که اتفاقا برخی از آنها مناطق محروم با محدودیت دسترسی به امکانات آموزش مجازی هستند گفت: مسئولان آموزش و پرورش در این باره گفته‌اند در مناطقی که دسترسی به اینترنت وجود ندارد یا دانش‌آموزان امکان استفاده از گوشی هوشمند، لپ‌تاپ و تبلت را ندارند صداوسیما تمام قد به میدان خواهد آمد. صداوسیما ۹۷ درصد کشور را تحت پوشش دارد و از این طریق می‌توانیم به دانش‌آموزان این مناطق آموزش بدهیم. برای مناطقی که حتی به تلویزیون هم دسترسی ندارند بسته‌های آموزشی تهیه شده است یا اینکه به این مناطق معلم اعزام خواهد شد.
احتمال افزایش بازماندگان از تحصیل
منادی سفیدان با اشاره به تلاش مسئولان آموزش و پرورش برای محروم نشدن دانش‌آموزی از تحصیل، گفت: با وجود همه تمهیداتی که وزارت آموزش و پرورش برای آموزش مجازی اندیشیده است و پیگیری و نظارت نمایندگان مجلس شورای اسلامی باز هم مشکلات و کمبودهایی خواهیم داشت. این اتفاق باعث می‌شود تعداد بازماندگان از تحصیل افزایش پیدا کند. اکنون ۱۷۰ هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل داریم و پیش‌بینی می‌کنیم با اوضاع پیش‌آمده این تعداد به یک میلیون یا حتی دو میلیون نفر برسد.
زنگ‌ها، برای دانش‌آموزان بی‌شناسنامه به صدا درآمد
خبرگزاری ایرنا نیز در گزارشی نوشت: یکی از بزرگترین دغدغه‌های آموزشی کشور، تحصیل کودکان بدون شناسنامه بود که در چند سال اخیر، دولت توانسته بسیاری از این دانش‌آموزان را شناسایی و ثبت‌نام کند تا آنها به دلیل نداشتن شناسنامه از تحصیل بازنمانند. اغلب این کودکان افغان بودند.
از شروع دهه ۹۰ مسئولان وزارت آموزش و پرورش اعلام کردند، ثبت‌نام کودکان لازم التعلیم حتی اگر شناسنامه نداشته باشند در مدارس الزامی است و وزارت آموزش و پرورش موظف است پس از شناسایی این کودکان آنها را ثبت‌نام کند؛ اما برخلاف صحبت‌های مسئولان وزارت آموزش و پرورش، شواهد و واقعیت ها نشان از ادامه‌دار بودن محرومیت کودکان بدون شناسنامه از تحصیل داشت.
سال ۱۳۹۲ با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید بار دیگر فعالان حقوق کودکان این خواسته را مطرح کردند که دانش‌آموزان بدون شناسنامه نیز باید به مدرسه بروند. آن زمان فاطمه قربان معاون آموزش ابتدایی وقت اعلام کرد، آموزش و پرورش موظف است حتی دانش‌آموزانی که شناسنامه ندارند را نیز ثبت نام کند و مدیران مدارس حق ندارند دانش‌آموزی را به این دلیل نداشتن شناسنامه ثبت‌نام نکنند. اما این نکته را نیز مطرح کرد که با این وجود اگر برای ثبت‌نام هم نیازی به شناسنامه نباشد در پایان سال و برای دریافت کارنامه باید مدارک هویتی وی مشخص شود و باید شناسنامه خود را ارائه کند.
بعدها محمد بطحایی مشاور وقت سرپرست وزارت آموزش و پرورش نیز با تائید و تکرار صحبت‌های فاطمه قربان گفت، ثبت‌نام دانش‌آموز بدون شناسنامه در مدرسه منعی ندارد اما برای دریافت کارنامه باید شناسنامه وجود داشته باشد. تا پیش از آن، دانش‌آموزان بدون شناسنامه فقط یک سال می‌توانستند در مدرسه حضور داشته باشد که این موضوع در سال ۹۲ اصلاح شد و به ۲ سال افزایش یافت. این تصمیم آموزش‌وپرورش به این جهت بود که دانش‌آموز تا زمان دریافت شناسنامه از تحصیل بازنماند.
وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده بود دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل که مدارس از ثبت‌نام آنها پرهیز می‌کنند می‌توانند به شورای عالی آموزش‌وپرورش و واحدهای رسیدگی به شکایات مناطق مراجعه کنند زیرا ثبت‌نام از دانش‌آموزان بدون شناسنامه یک قانون است.
آن زمان، ثبت‌نام نشدن از سوی مدارس سبب شده بود برخی از کودکان بازمانده از تحصیل و بدون شناسنامه، به صورت غیررسمی توسط مراکز خیریه و تشکل‌های دانشجویی تحت تعلیم قرار گیرند؛ البته چنین شرایطی فقط در شهرهای بزرگ مانند تهران فراهم بود.
تاکید رهبری بر ثبت نام کودکان افغان در مدارس
سال ۱۳۹۳ بود که رهبر معظم انقلاب با تاکید بر لزوم عدالت آموزشی تصریح کردند، کودکان بدون شناسنامه و اتباع خارجی باید تحت آموزش در مدارس قرار گیرند. آن زمان رهبر انقلاب فرمودند: «هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرانی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.»
همان سال بود که وزارت آموزش‌وپرورش برنامه‌هایی را برای شناسایی، ساماندهی و ثبت‌نام این کودکان در دستور کار قرار داد و علاوه بر آن بخشنامه‌ای به مناطق و اداره‌های سراسر کشور ابلاغ شد که جداسازی دانش‌آموزان اتباع خارجی و ایرانی ممنوع است.
در آن زمان، دانش‌آموزان بدون شناسنامه فقط با داشتن برگه هویت معتبر یا کارت حمایت تحصیلی می‌توانستند در مدرسه ثبت‌نام کنند. در سال ۱۳۹۴ فقط در سیستان‌وبلوچستان چهار هزار دانش‌آموز بدون شناسنامه ثبت‌نام شدند. این دانش‌آموزان می‌توانستند با دریافت برگه هویت از اداره اتباع وزارت کشور یا وزارت دادگستری در مدارس ثبت‌نام کنند. علیرضا نخعی مدیرکل وقت آموزش‌وپرورش سیستان‌وبلوچستان گفته بود: اگر دانش‌آموزان بدون برگه هویتی در مدارس ثبت‌نام شده و در کلاس درس بنشینند اگر به لحاظ امنیتی مشکلی پیش بیاید آموزش‌وپرورش باید پاسخگوی آن باشد.
اما سال ۱۳۹۶ بود که رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی آموزش‌وپرورش گفت، با همکاری وزارت کشور امکانی فراهم شده است تا کودکان فاقد شناسنامه بتوانند با دریافت کارت حمایت تحصیلی در مدارس ثبت‌نام شوند و امسال تعامل خوبی با وزارت کشور انجام شده است.
به گفته وی، دولت مصوبه‌ای داشت که در آن وزارت کشور موظف شد با همکاری وزارت آموزش‌وپرورش برای تسهیل دسترسی آموزشی به همه کودکانی که مشکلات شناسنامه‌ای و اوراق هویتی دارند، اقدام شود.
اعطای کارت حمایت تحصیلی به دانش آموزان بدون شناسنامه
تیرماه ۹۶ ابلاغیه‌ای از سوی وزارت کشور به استانداری‌ها ارسال شد. پس از آن همه کودکان فاقد شناسنامه و اوراق هویتی، می‌توانستند با مراجعه به فرمانداری‌ها، براساس خوداظهاری، کارت حمایت تحصیلی دریافت کنند. پس از آن نیز همه مدارس موظف شدند این دانش‌آموزان را با ارائه کارت حمایت تحصیلی ثبت‌نام کنند.
شیوه‌نامه ثبت‌نام دانش‌آموزان افغان و تبعه خارجی
امسال نیز در سال تحصیلی ۹۹-۱۴۰۰ هیات دولت شیوه‌نامه ثبت‌نام دانش آموزان اتباع خارجی را به مدارس ارسال کرده است.
براساس این شیوه‌نامه، مدارک معتبر برای ثبت‌نام در مدرسه یکی از این موارد است: گذرنامه دارای پروانه اقامت معتبر، کارت هویت ۱۳-۱۲ ویژه اتباع خارجی (صادره از اداره کل امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور)، کارت‌های آمایش ۱۴- ۱۳، برگ تردد بین‌شهری (معادل کارت آمایش)، دفترچه پناهندگی معتبر صادره از ناجا، دفترچه اقامت معتبر صادره از ناجا و دارندگان مدرک اقامتی ویژه (صادره از اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور).
همچنین ثبت‌نام کودکان لازم التعلیمی که حاصل ازدواج یک زن ایرانی با مرد خارجی بدون مدرک هویتی هستند از طریق قانون تابعیت انجام می‌شود. در این میان آنهایی که تاریح مدرک هویتی آنها گذشته باشد هم پس از تعیین تکلیف در کارگروه اتباع خارجی استان و از طریق صدور برگ تردد بین‌شهری می‌توانستند ثبت‌نام کنند.
علاوه بر این، ثبت‌نام از دانش‌آموزانی که مدارک هویتی خود را از استان دیگری دریافت کرده‌اند نیز انجام می‌شود. این دانش‌آموزان در صورت داشتن عذر موجه برای تغییر مکان و پس از موافقت استان مقصد و اطلاع استان مبدأ از طریق صدور معرفی‌نامه توسط استان مقصد و ارائه مدرک شناسایی به مدرسه محل تحصیل می‌توانند ثبت نام کنند.
آموزش رایگان بیش از نیم میلیون دانش‌آموز خارجی
اگرچه آمار کاملی از تعداد دانش‌آموزان بدون شناسنامه در حال تحصیل وجود ندارد اما اواخر مردادماه امسال، محسن حاجی‌میرزایی وزیر آموزش‌وپرورش، از آموزش رایگان بیش از نیم میلیون دانش‌آموز اتباع خارجی در کشور خبر داد و گفت: در حال حاضر تعداد دانش‌آموزان اتباع خارجی در ایران ۵۶۰ هزار نفر است که بیشتر آنها افغان هستند و این کار بدون دریافت کمک مالی انجام می‌شود.
وزیر آموزش و پرورش همچنین گفت، در بازدید از مدارس دیده‌ام که دانش‌آموزان اتباع خارجی در کنار دانش آموزان ایرانی تحصیل می‌کنند و از همان خدمات دانش‌آموزان کشور برخوردارند.
حالا وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرده که تحصیل در شرایط کرونا هم برای دانش‌آموزان تبعه خارجی تفاوتی ندارد و سیاستش در قبال دانش‌آموزان ایرانی و اتباع، یکسان است. همچنان که به گفته حاجی‌میرزایی، آموزش‌وپرورش دسترسی دانش‌آموزان اتباع خارجی را در شبکه شاد مهیا کرده است.
محرومیت بیشتر دانش‌آموزان تبعه خارجی از ابزار هوشمند
با وجود اقدامات انجام شده، بسیاری از دانش‌آموزان اتباع خارجی همچون برخی دانش‌آموزان ایرانی، از ابزار هوشمند مثل گوشی هوشمند یا تبلت محرومند و نمی‌توانند از محتوای آموزشی یا شبکه شاد ایجاد شده استفاده کنند.
براساس گفته‌های رضوان حکیم‌زاده معاون ابتدایی آموزش‌وپرورش، چهار میلیون و ۷۱۸ هزار نفر دانش‌آموز در کشور به فضای شاد وصل نشدند که نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر از آنها از میان اتباع خارجی هستند.
وی ابراز امیدواری کرده سازمان‌های بین‌المللی و کمیساریای مربوط به پناهندگان، وظایف خود را در قبال دانش آموزان اتباع به درستی ایفا کنند. تا جایی که به آموزش و پرورش مربوط می‌شود، بحث ثبت‌نام و در اختیار قراردادن فرصت‌های آموزشی از طریق فضای حضوری برای آنها فراهم شده است اما دانش‌آموزان در شرایط کنونی نیازمند بسترهای فناوری، امکانات و تجهیزاتی هستند که در اختیار آموزش و پرورش نیست.
