بالا رفتن هزینه‌ها و نرخ ریسک در اقتصاد ایران

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب -  محمد عباسی: برای رسیدن به مرز یكصد دلار برای هر بشكه نفت خام كه به صورت عام به آن گران شدن نفت گفته می شود، دلایل مختلفی مطرح شده است كه می توان هر یك از آنها را به عنوان یك عنصر تاثیر گذار پذیرفت. 

سرمای زودرس درآمریكای شمالی، كاهش سطح ذخایر، سودجویی بورس بازان، مشكلات پالایشگاهی و بروز رخدادهای طبیعی مثل طوفانهای منطقه ای از جمله این متغیر هاست كه در كنار چالش های سیاسی مطرح شده در خاورمیانه نقش ویژه ای را برای خود ترسیم كرده اند. 

اما واقعیت آن است كه در اقتصاد جهانی پرداختن علل بروز یك رخداد به همان میزان موثر است كه نتایج آن مد نظر قرار می گیرد چرا كه به همان میزان كه كنترل یك بحران اهمیت دارد آماده شده شدن برای مقابله با آثار آن دارای اهمیت است. 

به دلایل گوناگون برای ایران این نتایج و آثار است كه از اهمیت بیشتری برخودار است. به طور طبیعی آثار گران شدن نفت برای اقتصادهای مختلف یكسان نیست و این ركورد شكنی بر هر كشوری اثرات خاص خود را دارد و بسیاری از آثاری كه برای برخی كشورها بزرگنمایی می شود در بسیاری از كشورهای چندان جدی به نظر نرسد هرچند با گذشت زمان و طی شدن برخی شرایط این اثرات به مناطق مختلف جهان سرایت كند.

تبدیل شدن نفت 32 دلاری به نفت 90 دلاری یك نتیجه منطقی را در پی دارد و آن افزایش درآمد كشورهای صادر كننده نفت از محل صادرات نفت خام است. 

این حقیقتی است که فارغ از هر نوع قضاوت ارزش در مورد آن در مورد همه کشورها صادق است. برای مثال درحالی كه در سالهای نه چندان دور درآمد ایران از فروش نفت خام كمتر از 40 میلیارد دلار بود در سال جاری تحقق رقم 70میلیارد دلار در برابر صادرات نفت خام برای ایران چندان غیر منطقی به نظر نمی رسد. 

سایر كشورها نیز شرایط مشابه دارند برای مثال عربستان طی سال گذشته میلادی درآمدی 194 میلیارد دلاری را به ثبت رساند كه نسبت به سال 1996 افزایش 2.8 برابری و نسبت به سال 1986 افزایش 5.9 برابری داشته است. در سال 2006 عربستان مازاد حساب جاری 95 میلیارد دلاری را به ثبت رساند، این در حالی است كه این میزان برای كویت و ایران به ترتیب 50 و 14 میلیارد دلار بوده است. 

پیش بینی می شود كشورهای عضو اوپك طی سال جاری از محل صادرات نفت خود 658 میلیارد دلار درآمد وشاید در سال آینده104 میلیارد دلار رشد داشته باشد .


                                     افزایش حجم واردات
تجربه نشان داده است كه بالارفتن درآمد های نفتی باعث افزایش واردات توسط كشورهای نفت فروش می شود. این موضوع در كشورهای عضو اوپك كه نقش دولت ها در اقتصاد آنها بسیار پر رنگ تر از حد معمول است كاملا ملموس است. البته ممکن است در نگاه اول این دیدگاه مطرح شود که این سطح از درآمد می تواند ابزاری باشد برای واردات کالاهای واسطه و اولیه و افزایش توان تولید کشور اما درعمل آنچه رخ می دهد با این انتظار واقعیت زیادی دارد. 

افزایش درآمدهای نفتی درحالی است كه افكار عمومی نیز انتظار دارد كه با این افزایش سطح رفاه عمومی كه اغلب با شاخص های مصرفی سنجیده می شود بهبود یابد و در این ببین دولت ها به دلایل گوناگون ترجیح می دهند كه با افزایش واردات كالاهای مصرفی این انتظار را پاسخ دهند.


                                            افزایش هزینه ها
در برابر فروش نفت خام ، اعضای اوپک به واردات فرآوردههای نفتی و امکانات فنی و علمی تولید نفت نیاز دارند.
با گران تر شدن فرآورده های نفتی مانند بنزین و نفت سفید، بهای خدمات و كالاهای مصرفی به سرعت بالا می رود(
خاورمیانه هیچگاه نتوانسته است از قالب یك صادر كننده نفت خام خارج شود و نقشی به عنوان یك پالایشگر برای خود ترسیم كند و این مشكلی است كه اغلب اعضای اوپك گرفتار آن هستند یعنی در برابر فروش نفت خام مجبور به واردات فرآورده هستند. برای مثال درشرایطی که قیمت هر تن بنزین و نفت گاز در خلیج فارس از 648.4و 606دلار در اواسط شهریور ماه به 799.44 و 730.7 دلار در اواسط آبان ماه رسیده است ، نمی توان به راحتی ازکنار افزایش قیمت فرآورده ها طی 60 روز به راحتی گذشت. به ویژه انکه براساس گزارش های منتشر شده 33درصد بنزین مصرفی ایران وارداتی است.
وزیر انرژی اکوادور گفته است بر خلاف آنچه تصور می شود افزایش شدید بهای نفت موجب فلج شدن این کشور تولید کننده نفت می شود. درست است که ما صادرکننده نفت هستیم، اما به دلیل کمبود ظرفیت های پالایش، بسیاری از فرآورده های نفتی را وارد می کنیم. به همین دلیل، افزایش بهای نفت برای ما به عنوان تولید کننده مفید، اما به عنوان وارد کننده، بسیار مضر است.
از سوی دیگر افزایش قیمت ها در بازار نفت همواره با افزایش هزینه های تولید مصادف بوده است که دلایل مختلفی برای آن مطرح است که از آن جمله می توان به افزایش هزینه ها به دلیل افزایش قیمت سوخت اشاره کرد .
سرپرست وزارت نفت با اشاره به این که «ما هزینه‌های زیادی بابت افزایش قیمت نفت می‌دهیم» اظهار داشته «با توجه به این افزایش، شركت‌های پیمانكار هزینه‌های زیادی به كشورهای تولید كننده وارد كرده‌اند.» این به معنای آن است که هزینه ها در کشور افزایش خواهدیافت. 

                                            افزایش نرخ تورم 
درحالی که کشورهای صنعتی در برابر افزایش قیمت ها شاهد یک نوع تورم یا رکود ناشی از تغییر قیمت ها هستنددر کشورهای مصرف کننده نظیر ایران شاهد دو موج مخرب هستیم از یک سو با بروز رکود اقتصادی در اقتصادهای بزرگ جهان به طور منطقی اقتصادهایی نظیر اعضای اوپک نیز تحت تاثیر قرار می گیرند و از سوی دیگر امواج ناشی از این بحران ها بعداز تشدید شرایط دوباره دامن اقتصادهای ضعیف را خواهند گرفت .
برای مثال درآمدهای نفتی به طور منطقی اثرات ثانویه تورمی دارند رئیس بانک مرکزی اخیرا هشدار داده که نقدینگی طی دو سال گذشته دو برابر شده است. طهماسب مظاهری می‌افزاید «به دلیل عدم تناسب بین نرخ رشد اقتصادی و افزایش نقدینگی به صورت منطقی نرخ تورم نیز افزایش می‌یابد.»


                        افزایش ظرفیت تولیدكشورهای غیر اوپك
سال هاست این واقعیت بر بازار نفت حاكم است كه قیمت تمام شده استخراج نفت خام از برخی میادین بیشتر از حد متعارف است و در شرایطی كه قیمت ها در سطح 40 دلار باقی بمانند هر نوتع سرمایه گذار در مورد آنها سود آور نیست و نكته قابل توجه آن است كه این میان اغلب در كشورهایی قرار دارندكه عضو اوپک نیستند.
به گفته جواد یارجانی، رئیس امور اوپك و روابط با مجامع انرژی در وزارت نفت ایران هیچ تردیدی در افزایش ظرفیت تولید غیراوپك در سال میلادی جدید نیست. بر اساس اطلاعات موجود و بررسی جزئیات قراردادها، پیش بینی می‌شود حدود یك میلیون و 800 هزار بشكه به تولید روزانه این كشورها در سال میلادی جدید اضافه شود، ولی منابع ثانویه این رقم را یك میلیون و 400 هزار بشكه پیش بینی می‌كنند.
در واقع تداوم این شرایط به معنای آن است که به زودی شاهد موج جدید کشورهای تولید کننده نفت خواهیم بود که به طور منطقی سهم اوپک را درتعاملات جهانی نفت کاهش می دهند و این به معنای آن است که جهان نگرانی کمتری نسبت به مازاد ظرفیت اوپک خواهد داشت و البته سهم اوپک در تولید نفت جهان و اثرگذاری آن بر بازار کاهش خواهد یافت.



                          حقیقت فراموش شده در ایران
شاید به نظر این سخن چندان منطقی نباشد اما به نظر می رسد كه به رغم وضوع شرایط یاد شده برای كشوری مثل ایران ، مقامات فراموش كرده اند باید برای مقابله با این شرایط چاره اندیشید و اغلب موارد به گونه ای عمل می شود که آثار زیان بار این مباحث تشدید می شود.
درحالی که باید تلاش شود که هزینه های سرمایه گذاری در کشور کاهش یابد به روش های گوناگون این هزینه ها افزوده می شودند و در حالی که به نظر می رسد سیاست انقباضی در برخی موارد بهترین گزینه باشد .
از سوی دیگر در حالی که قرار بوده و هست که سهم نفت در اقتصاد کشور کاهش یابد به دلایل و بهانه های مختلف این موضوع محقق نشده است و حتی در بسیاری از موارد سیاست های در نظر گرفته شده مغایر و متضاد با‌ آن است.
اما نکته مهم در این میان آن است که رفتار مسئولان اقتصادی به گونه ای است که گویی قرار است سالها نفت در سطح بالای 85 دلار باقی بماند و این دیدگاه به شدت اقتصاد و برنامه های اقتصادی را دچار ریسک می کند.