عبور از بورس| عامل اصلی افزایش نرخ دلار در بازار ایران چیست؟

دلار مرز 26 هزار تومان و سکه مرز 12 میلیون تومان را رد کرد؛ اتفاقی که این روزها، با وجود خریداران در بازار و نقدینگی‌های سرگردان، انتظار می‌رود ادامه‌دار باشد. کارشناسان و فعالان بازار معتقدند منش اصلی این افزایش نرخ‌ها، وجود نقدینگی است که از بازار سرمایه در پی ریزش‌ها و دوباره خیزبرداشتن آن و ترس عمومی از تکرار تجربه سرمایه‌گذاری در این بازار، خارج شده و به دنبال دیگر دارایی‌هاست.

بازارهای طلا و ارز اولین بازارهایی هستند که نقدینگی را به سوی خود جذب می‌کنند، اما بازارهای مسکن و خودرو نیز در امان نخواهند ماند. کارشناسان توصیه می‌کنند برای جلوگیری از این روند، دولت و بانک مرکزی به فکر افزایش نرخ بهره سپرده‌های بانکی و اوراق بهادار دولتی باشند تا بتوانند نقدینگی موجود در بازار را به سمت دارایی‌های ریالی کم‌ریسک‌تر هدایت کنند.

‌نقدینگی، مردم را خریدار کرد

کامبیز افسری، فعال بازار ارز خبر می‌دهد: «قیمت دلار در بازار آزاد به بالاتر از 26 هزار تومان رسیده و نمی‌توان آن را با نرخ‌های صرافی ملی قیاس کرد؛ زیرا این صرافی نمی‌تواند ارزی در اختیار مردم قرار دهد».‌ افسری با اشاره به افزایش نقدینگی مردم و تمایل برای حفظ ارزش پول می‌گوید: «مردم به دلیل ریزش بازار سرمایه، نقدینگی خود را از این بازار خارج و راهی سایر بازارهای دارایی کرده‌اند. با وجودی ‌که التهاب خاصی در بازار نیست، اما به دلیل وجود همین نقدینگی، خریدار هم وجود دارد و به همین خاطر، نرخ دلار هم افزایش پیدا می‌کند».‌ این فعال بازار سرمایه با اشاره به حذف سهمیه سالانه دوهزارو 200دلاری با هدف کنترل بازار می‌افزاید: «نمی‌توان ارزیابی و پیش‌بینی‌ای از بازارهای مالی ایران ارائه داد؛ زیرا هیچ اتفاقی تابع اصول اقتصادی نیست و هیجانات و اخبار روز، بازار را در دست دارند».‌ افسری با اشاره به اینکه خروج نقدینگی از بازار سرمایه، عامل اصلی افزایش نقدینگی و رجوع به بازار ارز است، ادامه می‌دهد: «در حال حاضر به دلیل ریزش بازار سرمایه، بسیاری از مردم نقدینگی خود را از این بازار خارج کرده و راهی سایر بازارها کرده‌اند».‌ به گفته او «در حال حاضر حمایت یا عدم حمایت از بازار سرمایه، هر دو تبعات سنگینی خواهد داشت و حتی اگر حقوقی‌ها از بازار حمایت کنند‏، با وجود بدبینی در بین سهامداران خرد در بازار، وضعیت بهتر نمی‌شود؛ طوری‌که بازار سرمایه در هر صورت‏ شرایط بدی را برای اقتصاد کشور به وجود می‌آورد». ‌او با تأکید بر اینکه بازار بورس، یک ماشین بدون بازگشت است، می‌گوید: «زمانی ‌که به‌دنبال تقویت بازار بودند و ماشین نقدینگی را خلق کردند،‏ باید به فکر این روزها هم می‌بودند. هفته پیش که بازار منفی بود، دلار چندان نوسان نداشت، اما این هفته که بازار مثبت شد، نقدینگی به سوی بازار ارز روانه شد».

این کارشناس تأکید می‌کند: «دولت باید به فکر تثبیت بازار سرمایه باشد و از شتاب یا ریزش بازار جلوگیری کند؛ زیرا حتی اگر بار دیگر نقدینگی وارد این بازار شود، باز هم هر آن احتمال خروج آن به دلیل شرایط اقتصادی وجود خواهد داشت».

‌ارز مسافری فقط با بلیت و پاسپورت

وضعیت بازار ارز را از یک دلال ارزی می‌پرسم.

می‌پرسم: «دلار الان چنده؟ قیمت‌ها رفته بالا و نمی‌دونم بخرم یا نه».

پاسخ می‌دهد: «من هرچه داشتم فروختم. اگه دلار می‌خوای اول صبح بیا بازار. همه دارن می‌خرن».

- «الان دلار چنده؟»

- «25‌و 900 خریده، 26 تومن فروشه».

- «ارز مسافری می‌خوام. می‌تونم بگیرم؟»

- «همین‌طوری بهت نمیدن. دیگه نیست مگه اینکه بلیت و پاسپورت هم با خودت بیاری. اونم به زور بهت ارز میدن».

2 عامل اصلی افزایش نرخ دلار

وضعیتی که بازار در پیش گرفته چندان خوشایند نیست؛ این موضوع و عللی را که باعث ایجاد آن شده، از کامران ندری‏، کارشناس ارزی می‌پرسم. او می‌گوید: «بخشی از منشأ این وضعیت مربوط به عرضه ارز است و محدودیت‌هایی که درباره عرضه ارز با آن مواجه هستیم. صادرات کاهش یافته و ارز حاصل از صادرات قبلی نیز به سختی وارد کشور می‌شود. دلایل عمده این رشد نرخ دلار و طلا، عوامل برون‌زاست که درباره آن کاری نمی‌توان کرد. تحریم‌ها و کرونا مسبب اصلی این شرایط در بخش عرضه هستند».

ندری در ادامه می‌گوید: «در سمت تقاضا نیز به سبب نگرانی‌هایی که مردم نسبت به آینده دارند و انتظار تورمی که وجود دارد، کسی تمایلی به نگهداری ریال ندارد و همه به دنبال آن هستند که دارایی خود را به یک دارایی دیگر تبدیل کنند‎؛ هر چیزی به‌جز ریال. کنترل این وضعیت بسیار سخت است؛ زیرا منشأ آن روانی است. بنابراین تنها مسئله‌ای که به ذهن می‌رسد، بازی‌کردن با نرخ بهره‌ است. البته نرخ بهره در کشور تبدیل به تابو شده و چندان نمی‌توان روی آن مانور داد؛ زیرا تمایلی برای استفاده از این ابزار وجود ندارد».

این کارشناس ارزی در ادامه با اشاره به اینکه تعیین نرخ بهره بستگی به میزان انتظار تورمی دارد، ادامه می‌دهد:‌ «انتظار تورمی در اقتصاد ایران، سنجیده نمی‌شود، اما می‌توان بنا بر تجربیات گفت که دولت می‌تواند با استفاده از ابزار نرخ بهره و افزایش آن به بالای 20 درصد، نقدینگی را روانه نظام بانکی کند. از سویی اگر بانک مرکزی بتواند با استقلال کامل، مقررات احتیاطی کلان را اجرائی کند‏ تا حدودی می‌تواند در بهترشدن وضعیت مؤثر باشد».

ندری در ادامه با نگاهی به بازار سرمایه می‌گوید: «این مشکلی است که با افزایش قیمت سهام در اقتصاد ایجاد شد. با وجودی ‌که کارشناسان بارها توصیه کردند بازار سرمایه را مدیریت کنید تا نرخ‌ها خیلی بالا نرود‏، اما مدیریت نشد و اکنون یکی از چالش‌های جدی، بازار سرمایه است. ارزشی که اکنون در بازار سرمایه ایجاد شده، تناسبی با عملکرد شرکت‌ها ندارد و همین حالا هم کسانی هستند که در مدت یک سال گذشته، سودهای 400 تا 500درصدی به دست آورده‌اند و در حال حاضر که امیدی به افزایش بیشتر از این میزان ندارند، کم‌کم سهام خود را فروخته و تبدیل به دارایی دیگری می‌کنند. اینجاست که با مشکل و چالش روبه‌رو می‌شویم. این مشکل دیگر برون‌زا نبود و مشکل مدیریتی در این بخش، گردن اقتصاد کشور را گرفت».

به گفته این کارشناس، تا حدودی با افزایش نرخ بهره بانکی می‌توان مشکل را حل کرد. در واقع افرادی که اکنون به ‌دنبال دارایی دیگری می‌گردند‏، اگر نرخ بهره‌ را بالا ببرید، سعی می‌کنند به سمت دارایی‌های ریالی کم‌ریسک‌تر قدم بردارند. این دارایی‌ها‏ شامل سپرده بانکی و اوراق بهادار دولتی است که اگر نرخ بهره آنها افزایش یابد، به‌زودی می‌توانند این مشکل را رفع کنند.

ندری تصریح می‌کند: «یک راه دیگر آن است که بازار سرمایه، تعدیل و اصلاح قیمتی را در پیش بگیرد؛ زیرا اگر اصلاح قیمتی صورت نگیرد، ثروت عظیمی که به وجود آمده، اگر بخواهد تبدیل به هر دارایی دیگری شود، طبعا روی قیمت‌های آنها به‌شدت اثر خواهد گذاشت. در واقع فقط در صورتی تأثیر نخواهد داشت که تعدیل و اصلاح قیمتی صورت بگیرد و بخشی از ثروت کاغذی و موهوم ایجاد‌شده، در فرایند این اصلاح از بین برود».