ایرانی‌ها چقدر باسواد شده‎‌اند/ چرا بعد از ۴ دهه هنوز بیسواد داریم؟

سالیان سال پیش، افراد برای با خبر شدن از حال همدیگر به خصوص وقتی در شهرهای متفاوت زندگی می‌کردند از «نامه» بهره می‌بردند. اما همه آدم‌ها سواد نوشتن و خواندن نامه را نداشتند و یک فردی دیگر برایشان نامه را می‌نوشت و می‌خواند. این موضوع درست در زمانی بود که خبری از مدرسه در تمام روستاها نبود و برخی بچه‌ها هم به دلیل شرایط اجتماعی و فرهنگی زندگی، هیچوقت شرایط درس خواندن را پیدا نمی‌کردند.

مسلما وقتی نامه‌تان را یکی بنویسد و یکی دیگر بخواند، یا باید از گفتن خیلی سخنان شخصی و رازها چشم پوشید و یا اینکه باید رازها را با نویسنده و خواننده درمیان گذاشت! و البته خود این موضوع هم داستانی دارد....

مشکل سواد نداشتن تنها به نامه‌نگاری ختم نمی‌شود؛ در معاملات مختلف اقتصادی، سبک زندگی و تعاملات روزمره هم سواد نقش مهمی را ایفا می کند؛ ضمن اینکه سواد با رفاه نیز در زندگی مرتبط است.

قبل از انقلاب، درصد زیادی از مردم کشور از سواد محروم بودند و این موضوع موجب می شد که از خیلی امکانات و خدمات بهره مند نشوند؛ سواد نداشتن موجب سوءاستفاده برخی سودجویان می شد و یا اینکه خودشان به دلیل بیسوادی از برخی امکانات بی بهره می ماندند.

7 دی ماه سال 1358 حضرت امام خمینی (ره) فرمان تشکیل نهضت سوادآموزی را صادر کرد؛ فرمانی که آغازگر تلاش عظیم مردم ایران برای مبارزه با بیسوادی بود؛ در بخشی از متن پیام حضرت امام خمینی (ره) آمده بود: «... مایه بسی خجلت است که در کشوری که مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگی می‌کند که طلب علم را فریضه دانسته است، از نوشتن و خواندن محروم باشد؛ ما باید در برنامه دراز مدت، فرهنگ وابسته کشورمان را به فرهنگ مستقل و خودکفا تبدیل کنیم و اکنون بدون از دست دادن وقت و بدون تشریفات خسته کننده برای مبارزه با بیسوادی به طور ضربتی و بسیج عمومی قیام کنیم تا انشاءالله در آینده نزدیک، هر کس نوشتن و خواندن ابتدایی را آموخته باشد.

برای این امر لازم است تمام بیسوادان برای یادگیری و تمام خواهران و برادران باسواد برای یاد دادن بپاخیزید و وزارت آموزش و پرورش با تمام امکانات بپا خیزد و از قرطاس بازی و تشریفات اداری بپرهیزد و برادران و خواهران ایمانی برای رفع این نقیصه دردآور بسیج شوید و ریشه این نقص را از بُن برکنید».

* وضعیت سواد در کشور

قبل از انقلاب ۵۲ درصد مردم ایران بی‌سواد بودند که در حال حاضر در سال ۹۹ میانگین باسوادی بالای ۹۶ درصد است؛ فاصله سوادآموزی بین مناطق شهری و روستای از ۳۸ درصد در سنین ۱۰ تا ۴۹ سال به کمتر از ۷ درصد رسیده است؛ بر اساس سرشماری سال ۹۵ که بر اساس خوداظهاری افراد بوده است ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر افراد ۱۰ تا ۴۹ سال اظهار بی‌سوادی کردند؛ از این تعداد ۳۶۰ هزار نفر از اتباع هستند.

سازمان نهضت سوادآموزی عنوان می کند که بر اساس سامانه ما، تعداد بیسوادان در کشور کمتر از یک‌میلیون نفر هستند، افزود: تاکنون اطلاعات اسمی 600 هزار نفر از افراد بیسواد را دریافت کردیم که این اطلاعات را به تفکیک در اختیار استان‌ها قرار دادیم و تلاش می‌کنیم تا این افراد را باسواد کنیم و تاکنون 55 هزار نفر از این افراد جذب شدند.

* چرا هنوز یک میلیون فرد بیسواد 10 تا 45 ساله داریم؟

این روزها وقتی سوار اتوبوس، تاکسی و مترو می شوید کمتر کسی را حتی در بین افراد کهنسال و بزرگسال می توانید بیابید که تلفن همراه نداشته باشد؛ یعنی حتی برای ارتباطات تلفنی هم که شده، افراد از تلفن همراه استفاده می کنند؛ این روزها حتی وقتی به روستاهای کشور می رویم، استفاده از تلفن همراه مشاهده می شود و این موضوع حاکی از آن است که استفاده مردم از وسایل ارتباطی گسترش یافته است.

در چنین شرایطی عنوان می شود که یک میلیون نفر از مردم کشور در گروه سنی 10 تا 49 سال هنوز بیسوادند و دست اندرکاران سازمان نهضت سوادآموزی برای جذب این افراد، سختی می کشند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی نماینده ولی فقیه در سازمان نهضت سوادآموزی در بیست و نهمین اجلاس رؤسای آموزش و پرورش به بحث سواد آموزی در کشور اشاره کرد و گفت: «سوادآموزی در سال‌های اول مثل درخت توت می‌ماند یعنی افراد بی‌سواد به راحتی جذب می‌شدند پس از آن به مانند درخت انار است که باید دانه دانه چید و در نهایت مثل گردو که باید آنها را به سختی چید».

شاپور محمدزاده رئیس سازمان نهضت سوادآموزی در این خصوص گفت: «کار سختی است؛ گاهی مواقع برای جذب این افراد مجبوریم که کتک هم بخوریم».

وی ادامه داد: «در این راستا، شرکای ما خیلی می توانند به ما کمک کنند. مثلا کمیته امداد یا بهزیستی می‌توانند تعداد مددجویان بیسواد خود را معرفی کنند. همچنین در این راستا سازمان هدفمندی یارانه‌ها ‌و وزارت کشاورزی می توانند همراه باشند».

محمدزاده اضافه کرد: «کمبود در پول و امکانات داریم اما اینها مشکل نیست بلکه مشکل اصلی شناسایی است. اگر بتوانیم افراد بیسواد را شناسایی کنیم، به سراغشان می رویم و حداقل تا سوم دبستان می توانیم باسواد کنیم؛ می‌دانیم سواد در این حد کافی نیست اما برای اینکه فرد به سطح سواد مناسب برسد، لازمش این است که سواد خواندن، نوشتن و قرآن را بلد باشد».

رئیس سازمان نهضت سوادآموزی به اقدامات محتوایی این سازمان برای جذب مخاطبان، افزود: «تنوع بخشی به محتواها در این راستا انجام شد و 170 عنوان کتاب آموزشی تهیه شد. سعی شد فعالیت‌هایی که در اختیار ما بوده است با استفاده از فناوری آموزشی جذاب کنیم».

وی با بیان اینکه روش‌هایمان را هم تغییر دادیم و طرح و برنامه های مختلف را ارائه دادیم، گفت: «ان‌شاءالله چارچوب مقدماتی برای مدرسه مجازی خیلی می تواند این مشکل را حل کند».

حالا 4 دهه از ایجاد نهضت سوادآموزی می‌گذرد و این سازمان تلاش می‌کند تا وضعیت سوادآموزی در کشور را بهبود ببخشد؛ در گزارش بعدی به این موضوع بپردازیم.