شاهکارهای تاریخی را هم دور زدیم؛ آیا آب وارد می‌کنیم؟
محمدرضا فرزانه اظهار داشت: این یک واقعیت است که ما کشوری هستیم که در طول تاریخ همواره با کم‌آبی مواجه بودیم، ایرانیان باستان مبدع قنات و آب‌انبار بوده و جزء افتخارات تاریخی ما در خصوص مدیریت منابع آب بوده که یک جنبه آن کمبود آب است. در زمانی که تکنولوژی پیشرفتی نداشته و به‌سختی زمین را حفر و ساخت و ساز می‌کردند تا آب‌انبار و قنات بسازند، بیانگر این است که ایرانیان همواره با کمبود آب مواجه بوده و برای آن هم برنامه‌ریزی داشتند.
عرضه‌محوری راهکاری برای تهدید منابع آب
وی افزود: اکنون ما برخی عوامل کلیدی را فراموش کردیم و به جای تاکید بر رویکردهای اصولی، منطقی و خردمندانه؛ بدنبال افزایش عرضه‌محوری رفتیم، در قرن اخیر تجربه منفی زیادی در زمینه عرضه‌محوری بیشتر داشتیم و این یک نگاه خیلی سطحی است که تصور کنیم هر قدر عرضه را بیشتر کنیم مشکلات منابع آب کمتر می‌شود، برخی مواقع تاکید روی عرضه‌محوری خود بنای سازوکارهایی می‌شود که مشکلات منابع آب را بیشتر کرده و تهدیدی برای منابع آب خواهد بود.
چطور روی تشدید مشکلات تمرکز کردیم؟
این پژوهشگر منابع آب به خبرگزاری ایلنا گفته است: وقتی انتقال آب از یک حوضه آبریز به حوضه دیگر مورد توجه قرار می‌گیرد برخی افراد تصور می‌کنند که به خیر و صلاح کشور است، در حالی که به جای اندیشه بر تبعات مگاپروژه‌های انتقال؛ به جایی می‌رسیم که برای حل کردن مشکلات مدیریت منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک کشور، روی تشدید مشکلات آب تمرکز کرده‌ایم.
الگوی مصرف نگران‌کننده است
وی خاطرنشان کرد: نحوه مصرف آب در کشور ما مانند کشوری است که از نظر بودجه محدود و به جای اینکه آن را مدیریت و خرج را بر اساس دخل برنامه‌ریزی کند، ولخرجی می‌کند، شهرهایی هم که مقصد انتقال آب هستند نیز ولخرج‌ترند. در هر حال پایدار بودن این راهکارها با چالش جدی مواجه است، در چنین بستری که رویکرد خردمندانه‌ای برای مصرف آب نه تنها در بخش شرب بلکه در کشاورزی و صنعت هم نداریم، الگوی مصرف ما واقعا نگران‌کننده است.
فرزانه با بیان اینکه ما به این دیدگاه نرسیدیم به دنبال صنایعی باشیم که آب‌اندوز بوده و کمترین وابستگی به منابع آبی داشته باشد، گفت: حتی در استان‌هایی که از نظر منابع آبی شرایط فوق‌العاده نگران کننده‌ای دارند کماکان بدنبال صنایع آب‌بر بوده‌ایم و به این دیدگاه نرسیدیم که کشوری با اقلیم غالب خشک و نیمه‌خشک هستیم و باید مصرف آب نه فقط برای شرب بلکه در بخش صنعت و کشاورزی با میزان موجودی هم‌خوانی پیدا کند و در جایی مسیر آن از وابستگی به منابع پایه باید جدا شود.
از مگاپروژه‌های انتقال آب تا آب‌های ژرف و برون‌مرزی
وی بیان داشت: ما یک روز به فکر انتقال بین حوضه‌ای و اجرای مگاپروژه‌هایی به بهانه تامین آب هستیم، جای دیگر صحبت از برداشت از منابع آب ژرف و دیگر بار بدنبال منابع آب برون‌مرزی هستیم، ماهیت همه این مباحث یکسان و فرار از واقعیت است. واقعیت این است که ما سبدی داریم که هر قدر آب در آن بریزیم پُر نمی‌شود زیرا الگوی مصرف آن فوق‌العاده نگران‌کننده است.
شاهکارهای تاریخی را هم دور زدیم
این کارشناس حوزه آب تاکید کرد: نه تنها با شاهکارهای تاریخی از جمله قنات و آب‌انبار به عنوان الگوی پایدار استفاده از منابع آب سطحی و زیرزمینی فاصله داریم، روند مصرف ما با اصول ساده علمی هم مغایرت دارد، در چنین شرایطی به جای اینکه مدیریت منابع آب روی عرضه‌محوری بیشتر تمرکز می‌کنیم.
به این درک رسیدیم که برای شرب کشور هم دچار چالش می‌شویم؟
وی ادامه داد: بالغ بر نیم قرن است که تکلیف عرضه‌محوری در ادبیات اقتصادی دنیا مشخص است و نمی‌توانیم با این روش موفق شویم، عرضه‌محوری و رویکرد سازه‌ای راهکارهای جدی، اصولی و بلندمدت برای حل مشکلات ما نیستند. باید به علم و رویکرد تاریخی برگردیم، باید وجوه نهادی مدیریت منابع آب را مورد توجه قرار دهیم تا بصورت ریشه‌ای مشکلات را حل کنیم، به طور مثال می‌توانیم در سطح کلان تصمیم بگیریم که آیا دنبال این هستیم که رویکرد مبتنی بر توسعه آب‌بر فعلی را ادامه دهیم و یا به این درک رسیدیم که شرایط نگران‌کننده است و اگر با این سیستم حرکت کنیم برای شرب کشور هم دچار چالش می‌شویم؟ آیا می‌دانیم توسعه صنایع باید نه بر مبنای توسعه آب‌بر بلکه آب‌اندوز باشد؟
فرزانه خاطرنشان کرد: اولویت این است که از همین منابع موجود به بهترین شیوه استفاده کنیم و از توسعه آب‌بر به آب‌اندوز تغییر ریل‌گذاری داشته باشیم، پیدا کردن مصادیق از این قبیل یکی از نیازهای جدی و ویژه کشور است که سال‌ها به فراموشی سپرده شد. غفلت از این موضوعات روزبروز شرایط را نگران‌کننده‌تر می‌کند.
وی ادامه داد: اگر تصور کنیم راهکارهای مدیریت منابع آب فقط به حیطه مهندسی محدود می‌شود متاسفانه مسیر را اشتباه رفته‌ایم.
چرا کشاورزان به این نتیجه نرسیدند معیشت مکمل و جایگزین به جای کشاورزی وجود دارد؟
این پژوهشگر حوزه منابع آب با تاکید بر اینکه باید بودجه‌ریزی را بر مبنای واقعیت انجام داده و ریشه‌های اصلی مشکل را مورد توجه قرار دهیم، افزود: اگر می‌خواهیم مشکل مدیریت منابع آب را حل کنیم باید بدنبال معیشت مکمل و جایگزین باشیم و در این زمینه هزینه کنیم، اگر همین عددی که برای طرح احیا و تعادل‌بخشی هزینه شده را برای توسعه آب‌اندوز و فرهنگ‌سازی هزینه کنیم و کشاورزان به این نتیجه برسند که معیشت مکمل و جایگزین وجود دارد که با مصرف آب کمتر و تبعات محیط زیستی کمتر ارزش افزوده بیشتری ایجاد می‌کنند، آیا باز هم به صورت غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی بهره‌برداری می‌کردند؟
وی گفت: به جای اینکه معیشت جایگزین و مکمل را پیدا کرده، فرهنگ‌سازی کنیم و سیستم را به سمتی ببریم که بارگذاری روی منابع آب کمتر شود، به سمتی می‌رویم که بدون توجه به ریشه مشکل را حل کنیم به همین دلیل دو دهه است برای طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی هزینه شده اما موفقیت آن در هاله‌ای از ابهام است. اگر به جای هزینه این طرح‌ها ریشه مشکل را بخوبی شناسایی می‌کردیم خیلی از مشکلات حل می‌شد.
قرار است آب وارد کنیم؟
فرزانه درباره اینکه آیا ممکن است به مرحله واردات آب برسیم، گفت: درست است که ما کشوری با مشکلات آب هستیم و متوسط بارندگی نسبت به نُرم جهانی پایین‌تر است اما منابع آب در دسترس هم کم نیست، بزرگترین معضل ما سوءمدیریت در منابع آب است. اگر تلفات و آب به‌حساب‌نیامده را در شبکه شهری و روستایی مدیریت کنیم چرا باید ذهن‌مان به سمت واردات آب برود؟
مناقشات تاریخی بر سر آب
وی ادامه داد: یک ترمینولوژی به نام امنیت آبی وجود دارد و در طول تاریخ از زمان اسلام و جنگ امام حسین(ع) و یزید که از موضوع آب شروع شد و تا سال‌های اخیر، داعش با استفاده از این حربه و آلوده کردن منابع آب ورود کرد، استراتژی‌های جنگی بر پایه آب بنا نهاده شد. وقتی چنین قضایایی وجود دارد چرا ما باید امنیت آبی خودمان را به منابع خارج از کشور متکی کنیم؟ از نظر کمی که همه می‌دانیم آب عامل حیات کل اکوسیستم است. آیا خردمندانه است که حیات کل اکوسیستم را به منبعی بیرون از مرزهای کشور متصل کنیم، آنهم در شرایطی که منابع موجود آب را به بدترین شکل ممکن استفاده می‌کنیم؟ حتی اگر به مرحله واردات هم برسیم، می‌توانیم با مدیریت روی منابع موجود نیازهای ضروری‌مان را تامین کنیم، خرمدمندانه نیست که دنبال راهکارهایی همچون واردات آب برویم، این بسیار نگران‌کننده‌تر از انتقال بین حوضه‌ای است.
این کارشناس آب گفت: در حال حاضر ما برای مدیریت منابع آب در دسترس با چالش‌ها و پیچیدگی‌های متعددی روبرو هستیم، ورود یک بازیگر بین‌المللی و عوامل مرتبط با آن پیچیدگی‌ها را به شدت بیشتر خواهد کرد و عملا به پیچیدگی‌ها و نگرانی‌های انتقال آب بین حوضه‌ای، مباحث برون‌مرزی هم افزوده خواهد شد.
عرضه‌محوری؛ نیم قرن عقب‌ماندگی و فرار از حل ریشه‌ای مشکلات
وی تاکید کرد: در خصوص مباحث فرامرزی و حوضه‌های آبریزی که بین دو یا چند کشور مشترک است بلوغ یافته‌ترین رویکرد تشکیل سازمان حوضه آبریز و تلاش برای جلوگیری از مناقشات آبی و تبدیل آن به بستری برای همکاری‌های آبی است که البته موضوع خیلی دشواری بوده و تجربه موفقی در کشور در این زمینه وجود ندارد. در چنین بستری دامن زدن به عرضه‌محوری بیشتر در مدیریت منابع آب که نیم قرن برگشت به عقب و فراموش کردن صورت مسئله و فرار از بررسی ریشه‌ای مشکلات منابع آب است آن هم با چنین طریق گسترده پیچیدگی و نبود بستر نهادی مناسب به خیر صلاح و کشور نخواهد بود.
آماده زندگی با خشکسالی شوید
رضا اردکانیان نیز در گفت وگو با روزنامه همشهری اظهار داشت: دیگر نباید خشکسالی یا سیل را حادثه غیرمترقبه تلقی کنیم، باید بپذیریم خشکسالی یا ترسالی شدید همانند سیلاب‌ها همزاد با شرایط اقلیمی ایران هستند.
رضا اردکانیان وزیر نیرو در گفت‌وگویی اختصاصی با روزنامه همشهری با اشاره به اینکه خشکسالی یا ترسالی شدید همانند سیلاب‌ها همزاد با شرایط اقلیمی ایران هستند، می‌گوید: ایران دیگر تاب مقابله با خشکسالی، با تکیه بر روش‌های قدیمی را ندارد؛ در نتیجه وزارت نیرو جهت را به سمت سازگاری با کم‌آبی و خشکسالی تغییر داده تا از این پس ایران آماده زندگی با شرایط خشکسالی شود. باید با این شرایط سازگار شویم و برنامه‌ریزی‌ها و درک و آگاهی خود را با این وضع منطبق کنیم، به هر میزان که به این درک و معنا برسیم و آن را به رسمیت بشناسیم، می‌توانیم بر امنیت پایدار آب و برق متمرکز شویم.
رضا اردکانیان که در دولت دوم حسن روحانی به‌عنوان وزیر نیرو انتخاب شد، می‌گوید: طرح سازگاری با کم‌آبی به تصویب دولت رسیده و کارگروه سازگاری با کم آبی در سطح ملی و کمیته‌های استانی آن فعال شده است. در مقیاس ملی شاهد اجرای پروژه‌ها و طرح‌های سازگاری با کم‌آبی در تمام استان‌ها هستیم. دستگاه‌های اجرایی هم در بالاترین سطح، بر سر برنامه‌ها توافق کرده‌اند، طبق این توافقنامه مشخص شده چه میزان از مصارف آب در بخش کشاورزی بدون آسیب به امنیت غذایی باید کاسته شود، چه اندازه از تلفات آب شرب در شبکه می‌بایست کاهش یابد، تا چه مقدار صنایع باید به پساب‌ها متکی باشد و میزان برداشت آب از دریا و نمک‌زدایی آن برای مصارف خاص مشخص شده است. رقم قابل ملاحظه‌ای از نبود تعادل در منابع آب زیرزمینی ظرف ۵سال آینده با اجرای برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی جبران خواهد شد.
تغییر وضعیت کشت کشاورزی
به‌نظر می‌رسد طبق طرحی که مدنظر وزارت نیرو قرار گرفته، می‌بایست منتظر تغییر الگوی کشت در حوزه کشاورزی هم باشیم؛ چنان‌که دیروز مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران اعلام کرد: در اجرای برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی باید از انجام کشت‌های دوم، سوم و نیز سایر محصولات پر آب‌بر در سطح استان امتناع شود.
یوسف رضاپور افزود: علاوه بر این باید از کشت محصولات در بستر رودخانه و نصب و استفاده از موتور تلمبه‌های فاقد حقابه در سطح استان برای کشاورزان به‌دلیل محدودیت منابع آبی اعم از زیرزمینی و سطحی خودداری شود.
به‌گفته این مقام مسئول تغییر الگوی کشت، مسدودکردن چاه‌های غیرمجاز، کنترل اضافه برداشت چاه‌های مجاز، نصب کنتور هوشمند روی چاه‌های کشاورزی و تغییر آبیاری سنتی به مدرن همراه با صرفه جویی آب مصرفی در بخش شرب شهری ازجمله اقدامات مؤثر برای مقابله با چالش‌های آبی در استان تهران با هدف عبور از شرایط کم آبی امسال و پیک(دوره اوج) مصرف در تابستان است.
بحران آب از بحران گذشت
در شرایطی که وزیر نیرو در گفت‌وگو با همشهری وعده داده شاهد کاهش فرونشست زمین در آینده خواهیم بود. احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی دیروز اخطار داد: مشکل فرونشست زمین در کشور بسیار جدی است.
او با اعلام اینکه میزان بارش‌ها در سطح کشور طی سال آبی امسال نسبت به میانگین بلندمدت ۴۱درصد افت کرده، می‌گوید: سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ یکی از بدترین سال‌های آبی در ایران است و گاهی اوقات کم بارشی در پاییز و زمستان با بارش‌های بهاره جبران می‌شود، اما متأسفانه در این فصل نیز بارش خاصی نخواهیم داشت.
او توضیح می‌دهد: در چنین شرایطی به‌دلیل کاهش بارش و ذوب برف، ذخیره آبی در مناطق کوهستانی به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. این وضعیت، ما را در شرایط تنش آبی قرار خواهد داد. به‌گفته او، درحال حاضر بسیاری از نقاط ایران در جنوب و شرق کشور در شرایط تنش آبی هستند.
ارسال اخطاریه برای پرمصرف‌ها
در شرایطی که احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی تأکید کرده کاهش بارش‌ها می‌تواند حتی روی تامین آب شرب نیز اثرات خود را نشان دهد؛ سیدرسول باقری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران می‌گوید: ممکن است در تابستان برای تامین آب با چالش‌هایی روبه‌رو شویم. از این‌رو قرار شده که از اول خرداد برای مشترکان پرمصرف، برنامه‌های جدی اعمال شود. باقری، معاون درآمد و امور مشترکان شرکت آب و فاضلاب استان تهران می‌گوید: از اول خردادماه به تمام مشترکان پرمصرف و بدمصرف اخطار ارسال خواهد شد و درصورت تداوم، محدودیت مصرف را اعمال خواهیم کرد. او با اشاره به روند صعودی افزایش مصرف آب در پایتخت گفت: سناریوهایی برای روزهای سبز، زرد، نارنجی و قرمز تدوین شده است.
به‌گفته او، اولویت برخورد با مصارف فضای سبز و بنایی، مشترکان تجاری و دولتی و در آخر پرمصرف‌ها و بدمصرف‌های خانگی خواهد بود. باقری با بیان اینکه ۶۰درصد از مشترکان تهرانی بالای الگوی مصرف، آب مصرف می‌کنند، گفت: اخطاریه‌هایی برای این گروه از مصارف خانگی ارسال خواهد شد و درصورتی که در رفتار مصرفی خود تغییری ایجاد نکنند با محدودیت مصرف مواجه خواهند شد.
او توضیح می‌دهد: الگوی مصرف آب برای هر واحد مسکونی در شهر تهران در یک‌ماه ۱۴هزار لیتر (۱۴مترمکعب) آب است. واحدهای مسکونی که تا ۲۸هزار لیتر (۲۸مترمکعب) آب در ماه مصرف کنند جزو پرمصرف‌ها و گروهی که بیش از ۲۸مترمکعب آب درماه مصرف کنند در رده بدمصرف‌های آب استان تهران قرار خواهند گرفت.
اکثریت آب رودخانه های داخلی هدر می رود وبه دریا می ریزد وبعد فریاد بی آبی وکمبود آب سر می دهیم.مشکل اصلی کشور ما سوء مدیریت آب است گرنه مشکل بی آبی نداریم ویا اگردر برخی مناطق خصوصا فلات مرکزی وشرق کشور بی آبی داریم بعلت سوء مدیریت آب است. سالیان دراز است که میلیاردها متر مکعب آب شیرین سیلهای عظیم منشا گرفته از کوههای زاگرس والبرز وسرچشمه های کارون ورودخانه های خوزستان و رودخانه های بلوچستان وجنوب کشور به دریا می ریزند ویا از مرزهای کشور خارج می شوند وبعد ما دراین مناطق مشکل کم آبی و خشکسالی داریم.اگر آب این سیلهابه دشتها وفلات مرکزی کشور هدایت شود وبا ساخت آب بندها ذخیره شود ما هیچگونه مشکل آبی در کشور نخواهیم داشت.همچنین جانمایی بد برخی سدها مانند سد زاینده رود موجب خشکی رودخانه زاینده رود وآسیب به صنعت گردشگری اصفهان شده است .همچنین ایجاد صنایع آهن وفولاد در قبل از ورودی رودخانه به اصفهان نیز موجب بی آبی رودخانه وشهر اصفهان شده است.سد زاینده رود یا باید تخریب ویا باز شود ودر مواقع سیل ازآن استفاده شودتا رودخانه زاینده رودپرآب وصنعت گردشگری شهر اصفهان رونق یابد وتالاب گاوخونی پرآب گرددوحیات وحش این تالاب مجددا به محل استقرار وکوچ خود برگردند.آسیب های شدیدی که به محیط زیست وحیات وحش کشور درسالهای بعد از انقلاب وارد شده بدلیل صنعت سد سازی غیر علمی ودخالت در اکوسیستم های طبیعی کشور است.وجود سد زاینده رود یک آفت ومصیبت بزرگ برای شهر ومردم اصفهان است که باید برای نجات اصفهان یاتخریب گرددویا باز گردد تا آب در رودخانه زاینده رود جریان یابد. چهل سال خشکسالی عقلانیت در منطقه غرب آسیا 
