خشکسالی در خاورمیانه و خطر جنگ بر سر آب

افزایش مخاطرات مرتبط با امنیت آب در منطقه خاورمیانه جدی است. تحولات در مصر، سودان، اتیوپی، ایران، عراق و اسرائیل و اردن این مسئله را نشان می دهند.

به گزارش آفتاب‌نیوز، سایت تحلیلی "المانیتور" در گزارشی درباره اینکه اختلال در تامین آب می‌تواند کاتالیزوری بالقوه برای تسریع شکل‌گیری درگیری یا بی‌ثباتی در منطقه خشک خاورمیانه باشد، می نویسد: با این وجود، این مسئله هرگز به اندازه برهه زمانی فعلی جدی نبوده است. نمونه این موضوع را می‌توان در بن‌بست ایجاد شده بر سر سد نیل مشاهده کرد که مصر برای رفع اختلاف بر سر آن با اتیوپی خواستار کمک چین شده است.

اتیوپی در تاریخ 19 ژوئیه اعلام کرد که قصد دارد پر کردن سد بزرگ رنسانس را تا پایان سال جاری میلادی تکمیل کند؛ سدی که در حال ساخته شدن بر روی رود نیل است، رودی که بیش از 90 درصد از آب مورد نیاز مصر را تامین می‌کند.

مصر برای جلوگیری از پر شدن این سد از آب و بهره‌برداری از آن در حال رایزنی‌های دیپلماتیک است؛ چنان چه وزیر خارجه مصر خطاب به شورای امنیت سازمان ملل متحد، این سد را تهدیدی وجودی علیه منافع و باعث ایجاد اختلال در جریان آب به آن کشور دانسته بود. تونس از تلاش مصر در سازمان ملل متحد برای تصویب قطعنامه‌ای علیه اتیوپی حمایت کرده است و خواستار توافقی بین‌المللی برای مدیریت جریان آب نیل شده است.

"عبدالفتاح السیسی" رئیس جمهوری مصر در تاریخ 15 ژوئیه گفته بود که هرگونه کاهش در منابع آب مصر خط قرمزی برای آن کشور است که نمی‌توان از آن عبور کرد. او گفته بود در صورت عبور اتیوپی از این خط قرمز مجبور خواهد شد از ارتش مصر برای مقابله با تصمیم آن کشور استفاده کند.

قاهره از موضع بیطرفانه مسکو در شورای امنیت ناامید شده است و برای شکستن این بن‌بست از چین درخواست کمک کرده است. علیرغم آنکه پکن هرگز یک نیروی دیپلماتیک مهم در منطقه نبوده است اما روابط نزدیکی با اتیوپی دارد که بخشی از ابتکار عمل کمربند جاده ابریشم چین است. همچنین، چینی‌ها به میزان قابل توجهی در مصر سرمایه‌گذاری کرده‌اند و مصر دروازه ورود کالاهای چینی به بازارهای قاره آفریقا محسوب می‌شود. چین یکی از بزرگترین شرکای تجاری مصر است و در نظر دارد منطقه صنعتی‌ای را در ناحیه کانال سوئز ایجاد کند. شرکت‌های چینی در حال ساخت پایتخت اداری تازه‌ای در حومه قاهره هستند.

همچنین، مصر از عربستان که روابط خوبی با اتیوپی دارد نیز خواستار ایفای نقشی فعال شده است. نکته قابل توجه دیگر در مورد ایفای نقش اسرائیل در این موضوع است چرا که اسرائیل علاوه بر داشتن رابطه با مصر از روابط مستحکمی با اتیوپی نیز برخوردار است. اسرائیل به عنوان ناظر در اتحادیه آفریقا خواستار ادامه توافقنامه‌های عادی‌سازی روابط با کشورهای این قاره است. همزمان مصر درگیر دیپلماسی قدرت خود با جیبوتی، تانزانیا و بروندی است که برای مقابله با برنامه اتیوپی خواستار ایجاد و صادرات برق آبی به کشورهای آفریقایی هستند.

"المانیتور" در ادامه می‌افزاید: بحران آب در نقاط دیگری نیز باعث ایجاد تنش شده است. بحران آب و برق در ایران به عراق نیز سرریز شده است. به دنبال ناآرامی در خوزستان در مورد کمبود آب آشامیدنی سالم، ایران اینترنت را در آن منطقه قطع کرده است. کارشناسان می‌گویند علت اصلی مشکل آب در خوزستان، پایین بودن غیرمعمول سطح آب به دلیل خشکسالی است. سوء مدیریت منابع آب نیز در موضوع نقش داشته است.

بحران آب در ایران محدود به استان خوزستان نمی‌شود؛ بلکه با بحران انرژی تشدید شده است. بخش‌های انرژی و آب ایران که تحت تحریم هستند به دلیل سوء مدیریت فرسوده و باعث ایجاد اعتراضاتی شده‌اند. این موضوع پیامدهای منطقه‌ای داشته است.

عراق بخش عمده انرژی مورد نیاز خود را از ایران تامین می‌کند. در عراق نیز منابع آب در معرض خطر هستند. حکومت اقلیم کردستان عراق از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به دلیل کمبود باران و خشکسالی در سال جاری خبر داده و از شهروندان خواسته تا آب را جیره‌بندی کرده و در مصرف آن صرفه‌جویی کنند.

"مهدی رشید الحمدانی" وزیر منابع آب عراق اما کشورهای دیگر از جمله ایران را مقصر کم‌آبی در عراق می‌داند و معتقد است که تغییر مسیر آب ایران از رودخانه کارون به خلیج فارس به جای اروندرود و عدم پایبندی ترکیه به توافقنامه‌های مرتبط با آب عامل بحران ایجاد شده در عراق است. منابع اصلی آب عراق در دجله و فرات از ترکیه سرچشمه می‌گیرند".

این سایت تحلیلی در ادامه می‌افزاید: آب به عاملی کلیدی برای تنظیم مجدد رابطه میان اسرائیل و اردن تبدیل شده است. "نفتالی بنت" در اسرائیل اولویت خود را از سرگیری رابطه با اردن قرار داده است و موضوع تنظیم مجدد آب با آن کشور در دستور کار اسرائیل قرار دارد. "بنیامین نتانیاهو" باعث شده بود تا توافق دریای سرخ – دریای مرده که تحت نظارت بانک جهانی و مورد حمایت امریکا بود و با اردن در سال 2015 میلادی امضا شد به حالت تعلیق درآید و اجرایی نشود. در این توافق بر سر اجرای پروژه احداث خط لوله آب عظیم بین دریای سرخ و دریای مرده و ایجاد امکانات و تاسیسات آب شیرین‌کن در امتداد آن اجماع حاصل شد تا به نفع هر دو طرف باشد. در قبال همکاری اردن برای اجرای این پروژه، اسرائیل متعهد شد تا 50 میلیون متر مکعب آب اضافی تولید شده در آب شیرین‌کن‌ها در شمال را به اردن انتقال دهد.