فرصت به دیپلماسی؛ رقبا و بازیگران خاورمیانه درصدد صلح و آشتی؟

رقبای خاورمیانه‌ای از سال‌ها درگیری خسته‌اند و مشتاق رشد هستند. آنان گفتگو با یکدیگر را آغاز کرده‌اند.

به گزارش آفتاب‌نیوز؛ نشریه "اکونومیست" در گزارشی تحلیلی درباره تغییر رویکرد تمام کشور‌های خاورمیانه و حرکت آنان به سوی دیپلماسی و آشتی با یکدیگر، می‌نویسد: در تاریخ ۱۸ آگوست، "طحنون بن زاید بن خلیفه آل نهیان" مشاور امنیت ملی امارات متحده عربی در آنکارا حاضر شد تا با "رجب طیب اردوغان" رئیس‌جمهوری ترکیه دیدار کند. برای تعطیلات تابستانی این انتخابی شگفت‌انگیز بود. سال‌ها بود که امارات و کشور‌های متحد آن بر سر حمایت اردوغان از گروه‌های اسلام‌گرا در خاورمیانه با آنکارا اختلاف‌نظر داشتند. مقام‌های ترکیه، امارات را به حمایت از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ میلادی در آن کشور متهم کردند.  در دیدار صورت گرفته، اما هیچ کدام از این موارد ذکر نشد و به جای آن درباره همکاری اقتصادی این دو کشور صحبت شد.

یک هفته پس از آن، مشاور امنیت ملی امارات با امیر قطر ملاقات کرد. این در حالی بود که امارات و سه کشور عربی دیگر در سال ۲۰۱۷ میلادی قطر را تحریم کردند. این سفر اولین دیدار بلندپایه‌ترین مقامی اماراتی به قطر از آن زمان بود. صحبت‌ها اینجا نیز در مورد همکاری‌های اقتصادی بود. این مقام ارشد امنیت ملی امارات از پرنفوذترین چهره‌های اماراتی و برادر "محمد بن زائد" است. سفر‌های وی نشانه‌ای از تغییر در سیاست خارجی امارات بوده است.

امارات تنها کشوری نیست که تغییر مسیر می‌دهد. در خاورمیانه امروز دو موضوع وجود دارند که مشکل‌ساز شده‌اند. نخست جبهه مشترک کشور‌های عربی خلیج فارس و اسرائیل در مقابل ایران و متحدان‌اش و دیگری کشور‌هایی که مانند ترکیه و قطر حامی برخی گروه های افراطی هستند و مصر و امارات متحده عربی علاقه‌ای به این گروه‌ها ندارند. این موضوع به درگیری در شام، لیبی و یمن و نقاط دیگر خاورمیانه دامن زده است.

با این وجود، در پنج ماه گذشته، رقبای دیرینه دیپلماسی با یکدیگر را آغاز کرده‌اند. عربستان و ایران در ماه آوریل با یکدیگر گفتگو کردند. ترکیه به دنبال ترمیم روابط با مصر است که پس از سرنگونی دولت مرسی در سال ۲۰۱۳ میلادی توسط ارتش مصر قطع شده بود و اردوغان منتقد کودتا بود. قطر و مصر در حال عادی‌سازی روابط هستند. مصر حتی به "الجزیره" شبکه تلویزیونی قطری که حامی اخوان المسلمین است اجازه داد دفتر خود را در قاهره که پس از کودتا تعطیل شده بود، دوباره بازگشایی کند.

نشست بغداد در ۲۸ آگوست با حضور مقام‌های مصر، ایران، قطر، عربستان و ترکیه برگزار شد؛ اگرچه بدون هیچ توافق مشخصی به پایان رسید، اما صحبت کردن به خودی خود یک پیشرفت بزرگ بود. بسیاری از شرکت‌کنندگان در آن نشست پیش‌تر حاضر به حضور در آن جلسه نبودند. افراد خوش‌بین امیدوارند این نشست‌ها نشانه‌ای از آب شدن یخ روابط و اختلافات ویرانگر منطقه‌ای بین بازیگران باشند.

با این وجود، خاورمیانه مکانی بیرحم برای افراد خوش‌بین است؛ در این مورد خاص، اما ممکن است امید‌های آنان کاملا بیجا نباشد. ناسازگاری ایران و عربستان که منطقه را پس از ۱۹۷۹ میلادی تغییر شکل داد، در چهار سال گذشته به مناقشه‌ای منجمد شده تبدیل شد. بخشی از آن به دلیل موفقیت ایران و شکست عربستان در اعمال نفوذ در حوزه منطقه‌ای بوده است.

"محمد بن سلمان" ولیعهد عربستان در روز‌های آغازین قدرت‌گیری خود اشتباهاتی را در عرصه سیاست خارجی مرتکب شد و از آن زمان به این سو، تمرکزش را بر روی تغییر اقتصاد نفتی به سوی اقتصاد بدون اتکا به نفت متمرکز ساخته است.

پس از اتخاذ سیاست خارجی تهاجمی اکنون امارات نیز به دنبال تنش‌زدایی است. مقام‌های ابوظبی می‌گویند این پیامد جانبی شیوع کرونا بوده است. یک دیپلمات اماراتی به "اکونومیست" می‌گوید: کرونا ما را بیدار کرد و متوجه شدیم باید تمرکزمان را بر روی مسائل داخلی قرار داده و برخی از همکاری‌ها در خاورمیانه در سطحی گسترده‌تر را کنار بگذاریم. هرچند ممکن است این موضوع یک توجیه منطقی به نظر برسد اما امارات از ماه‌ها پیش از شیوع کرونا نیرو‌های خود را از یمن در سال ۲۰۱۹ میلادی خارج کرد؛ چرا که آن جنگ تبدیل به باتلاق شده بود. امارات به گروهی ضداسلامگرا در لیبی نیز کمک کرد اما به دلیل حمایت ترکیه از نیروی مقابل در این عرصه شکست خورد. امارات دریافت بهتر است بر اقتصادی متمرکز شود که اگرچه تنوع بیشتری نسبت به کشور‌های همسایه دارد اما هنوز آمادگی انتقال سریع از اقتصاد نفت محور به اقتصاد بدون نفت را ندارد. ترکیه نیز به نتیجه مشابهی رسیده است.

اقتصاد آن کشور با تورم ۱۹ درصدی، سرمایه‌گذاری خارجی ضعیف و بحران ارز مواجه بوده است. اختلافات منطقه‌ای به ترکیه کمکی نمی‌کند و اقتصاد آن کشور به کاهش تنش و پول نقد نیاز دارد. سرمایه‌گذاران اماراتی ممکن است سرمایه لازم را به ترکیه ارائه دهند. کاهش ارزش لیر بدان معناست که خارجی‌ها می‌توانند در ترکیه املاک با قیمت مناسب خریداری کنند.

ترکیه همچنین امیدوار است به عادی‌سازی روابط با مصر بپردازد. دولت اردوغان بر این باور است که توافق با مصر می‌تواند به خروج از انزوای آن کشور کمک کند بنابراین در تلاش برای مذاکره است. گروه‌های افراطی در منطقه قلع و قمع شده‌اند. سیسی رئیس‌جمهوری مصر بیرحمانه اخوانی‌ها را سرکوب کرده و در کشور‌هایی که این گروه‌ها در رقابت سیاسی آزاد شرکت می‌کنند نیز محبوبیت‌شان رو به کاهش است.

برای ترکیه و قطر نیز هزینه ادامه رویارویی با مصر و امارات زیاد است و مزایای اندکی دارد. حل اختلافات با ایران دشوارتر است. تهران در مورد نفوذ خود در جهان عرب مذاکره نخواهد کرد. کشور‌های عربی پس از کارزار فشار حداکثری ترامپ و به دنبال آن حمله به تاسیسات نفتی و تامین پهپاد و موشک برای گروه‌های وابسته منطقه‌ای آن کشور به شدت از آسیب‌پذیری خود آگاه شدند.

دولت‌های عربی می‌دانند درگیری گسترده‌تر با ایران ویرانگر خواهد بود. مقام‌های عربی نگران هستند که شلیک یک موشک به سوی تاسیسات آب‌شیرین‌کن خلیج فارس زندگی را ظرف مدت چند روز برای شهروندان آن کشور‌ها غیرممکن سازد. بنابراین، هر بازیگری به دلایل خاص خود از موضع ضعف وارد گفتگو‌ها می‌شود.