امید اُمیکرون به ۸ میلیون ایرانی
مثل همین اُمیکرون که این روزها سروکله‌اش پیدا شده و حسابی معادلات کشورهای مختلف دنیا در مواجهه با ویروس کرونا را به‌هم ریخته و دوباره همه را دل‌نگران روزهایی کرده که به‌تازگی و بعد از انجام واکسیناسیون گسترده پشت‌سر گذاشته بودیم و با هر مشقتی بود، به مرگ‌های زیر سه‌رقمی و در بسیاری از مناطق دنیا حتی زیر دو رقم و صفر رسیده بودیم. لاکردار شبیه آتش زیر خاکستر، با کوچک‌ترین تغییر و ساده‌انگاری و قصور، شعله‌ور می‌شود و طوری شیوع پیدا می‌کند که انگارنه‌انگار این همه واکسن ساخته شده و این مقدار از مردم دنیا واکسن زده‌اند و به‌اصطلاح به مقاومتی نسبت به آن رسیده‌اند. بدتر از همه‌چیز هم همین غیرقابل پیش‌بینی بودن آن است. معلوم نیست اگر یک روزی با اُمیکرون هم کنار آمدیم و حتی شکستش دادیم، چه نقشه‌ای برای جهش جدید دارد و چه آینده‌ای در انتظار ماست. از شرح خود ویروس که بگذریم و به همین اُمیکرون و مواجهه ما در ایران با آن برسیم، هم نگرانی‌هایی هست و هم دلخوشی‌ها و هم البته توصیه‌هایی که اگر همان‌طور که فکر می‌کنیم و مطلوب ماست پیش برود، دوران اُمیکرون هم می‌تواند شبیه موج ششم کرونا، بی‌سروصداتر از امواج قبلی سپری شود و تلفات کمتری روی دست‌مان بماند. برای همین ضمن مرور آخرین وضعیت شیوع کرونا در ایران، تحلیل و توصیه‌هایی نیسبت به وضع حال و آینده خواهیم داشت؛ البته از زبان متخصصان!
عدد کشته‌های کرونا، همچنان دورقمی
مثل تمام گزارش‌های کرونایی حدود دوسال، بد نیست اول مروری به آمار ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از کرونا در کشور داشته باشیم. بنابر اعلام وزارت بهداشت از ۲۸ تا ۲۹آذر ۱۴۰۰ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، دوهزار و ۳۹۰بیمار جدید مبتلا به کووید-۱۹ در کشور شناسایی شد که ۴۷۸نفر از آنها بستری شدند. مجموع بیماران کووید-۱۹ در کشور به ۶میلیون و ۱۷۳هزار و ۳۶۹نفر رسید. متاسفانه در طول این ۲۴ساعت، ۴۱بیمار کووید-۱۹ جان خود را از دست دادند و مجموع جان‌باختگان این بیماری به ۱۳۱هزار و ۱۲۴نفر رسید. خوشبختانه تاکنون ۶میلیون و ۹هزار و ۴۸۹نفر از بیماران، بهبود یافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. دوهزار و ۸۴۹نفر از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها تحت مراقبت قرار دارند. تاکنون ۴۰میلیون و ۸۸۰هزار و ۳۳۸آزمایش تشخیص کووید-۱۹ در کشور انجام شده است. درحال حاضر صفر شهر کشور در وضعیت قرمز، صفر شهر در وضعیت نارنجی، ۵۳شهر در وضعیت زرد و ۳۹۵شهر در وضعیت آبی قرار دارند. این آمار یعنی هنوز کرونا هست، هنوز مبتلا می‌کند، هنوز قربانی می‌گیرد و احتمالا دوباره نقطه اوج جدیدی را هم با ورود اُمیکرون به کشور تجربه خواهد کرد. منتها اینکه این نقطه اوج روی چه عددی به ثبات برسد و بعد مسیر نزولی‌اش را طی کند، بستگی به مجموعه‌ای افعال و اقدامات ما مردم دارد. بستگی به این دارد که ما همچنان چقدر اهل رعایت پروتکل‌هاییم، چقدر اهل واکسن زدنیم و چقدر مردم حرف‌گوش‌کنی هستیم و توصیه‌های متخصصان را جدی می‌گیریم. سوای آمار مربوط به مرگ‌ومیر، نگاهی به آمار واکسیناسیون هم نکات قابل‌تاملی دارد. بنابر اعلام وزارت بهداشت، تاکنون ۵۹میلیون و ۱۹۷هزار و ۴۱۹نفر دز اول، ۵۰میلیون و ۴۹۹هزار و ۹۸۲نفر دز دوم و چهارمیلیون و ۵۴هزار و ۵۵نفر نیز دز سوم واکسن کرونا را در کشور تزریق کرده‌اند. به این ترتیب مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به ۱۱۳میلیون و ۷۵۱هزار و ۴۵۶ دز رسید. تعداد دزهای تزریقی روزانه همان‌طور که می‌بینید مدت‌هاست به زیر یک‌میلیون رسیده و حتی بیشتر روزها از نیم‌میلیون دز هم کمتر شده، درحالی‌که توقع می‌رود با الزامی‌شدن تزریق دز سوم، این عدد و ظرفیت افزایش پیدا کند، چرا حالا حرف از الزام می‌زنیم؟ در ادامه پاسخ خواهیم داد.
اُمیکرون سرایت‌پذیری بیشتر با کشندگی کمتر
همان‌طور که در ابتدا اشاره کردیم این گزارش برای اُمیکرون و اقتضائات موجود در مواجهه با این ویروس نوشته شده و بهتر هم این است که سریع‌تر سراغ اصل مطلب را بگیریم. اینکه اُمیکرون دقیقا چیست و این جهش چه ویژگی‌هایی دارد، بعید است با این حجم از پیگیری‌های عمومی در ارتباط با کرونا کسی باشد که هنوز مطلع نیست، اما بد نیست این چند جمله را هم از زبان معاون وزیر بهداشت بخوانیم. کمال حیدری، معاون بهداشت وزارت بهداشت با اشاره به شیوع جهش اُمیکرون کرونا در جهان اظهار کرد: «۸۵کشور به‌جز ایران اعلام کردند این سویه در آنجا شناسایی شده است. سرعت انتشار جهش اُمیکرون بسیار بالاتر از سویه دلتا است. موارد مشکوک جدید درحال رصد هستند، به‌ویژه آنکه در ایام فاطمیه، شب یلدا و پس از آن عید نوروز قرار داریم و باید رصد و خودمراقبتی افزایش یابد. اطلاعات درمورد اُمیکرون جدید است و قدرت سرایت آن به روایتی ۳ و به روایتی دیگر ۵برابر سویه دلتا است؛ اما اینکه بیماری‌زایی و کشندگی آن چگونه است، باید گفت تا الان اطلاعات می‌گویند بیماری‌زایی و کشندگی این جهش کمتر از نوع قبلی است اما سرعت انتشار بیشتری دارد.»
تا دیر نشده محدودیت‌ها را برگردانید
اینکه اُمیکرون جهش خطرناکی است که خب مشخص شده، اما این خطرناک‌بودن صرفا محدود به قدرت سرایت‌پذیری بالاتر نیست و مولفه‌های دیگری هم وجود دارد که می‌تواند اُمیکرون را خطرناک‌تر هم بکند. یکی از اصلی‌ترین این مولفه‌ها، شیوع اُمیکرون در دنیای پساواکسیناسیون و در جوامعی است که حد بالایی از شهروندان‌شان را واکسینه کرده‌اند. این جهش در این دوره ایمنی‌زایی، می‌تواند منجر به دور زدن واکسن‌ها توسط جهش‌های احتمالی بعدی شود، که البته کاش این‌طور نباشد و نشود. اما به‌هر شکل و حالی باید اقتضائات وضعیت موجود را در نظر بگیریم و حالا که ایران هم اُمیکرونی شده، بازگشت به دوران محدودیت‌های جدی‌تر را، جدی‌تر بگیریم! پیام طبرسی، عضو کمیته علمی کشوری کرونا به ایسنا گفت: «نباید الان فریب نقشه سفید کشور را بخوریم. مدیریت کرونا و کنترل مرگ‌ومیر و کاهش روزانه تعداد بیماران خیلی خوب بوده اما این شرایط بسیار شکننده است؛ چراکه با توجه به قدرت بالای سرایت اُمیکرون، ممکن است ظرف ۱۷ تا ۳۰روز آینده همه شهرهای کشور وضعیت قرمز پیدا کنند. اگر بخواهیم شدت درگیری با اُمیکرون را کمتر کنیم، علاوه‌بر بازگشت محدودیت‌ها و رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، باید پوشش واکسیناسیون به‌ویژه تزریق دز سوم در کشور تقویت شود. خیلی از کشورها وقتی وارد پیک بیماری شدند، شروع به تزریق واکسن به گروه سنی ۵ تا ۱۲سال کرده‌اند اما بحث کمیته علمی کشوری کرونا این است که واکسیناسیون گروه سنی ۷ تا ۱۲سال در ایران زودتر آغاز شود و منتظر اعلام رسمی وزارت بهداشت در این زمینه هستیم. برای تزریق دز سوم، واکسن‌های داخلی با پلتفرم‌های مختلف ازجمله پروتئینی در دسترس است و وزارت بهداشت براساس توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت درمورد اطلاعات موجود برای تزریق دز سوم واکسن کرونا ارزیابی‌هایی را انجام می‌دهد.»
همچنان زنده‌باد ماسک و واکسن؛ ۸میلیون واکسن‌نزده، تهدیدی بزرگ‌تر از اُمیکرون
از آنجایی که در دولت قبلی، عادت به بی‌خیالی داشتیم و ساده‌انگاری، این دولت و وزیر بهداشت، حداقل در سطح اظهارنظر، کمی جلوتر از قبلی‌ها حرکت می‌کند. بعد از شناسایی اولین مورد ویروس اُمیکرون در داخل ایران، وزیر بهداشت طی اظهاراتی در ارتباط با مواجهه آتی برای کنترل این ویروس تازه‌جهش‌یافته گفت: «بعضا مشاهده کردیم افراد و کارمندانی که در یک اتاق هستند و کاری را انجام می‌دهند، فکر می‌کنند با هم نزدیک بوده و ماسک‌هایشان را برمی‌دارند یا ارباب‌رجوعی وارد ادارات شده و مشاهده کردند افراد ماسک ندارند. مهم‌ترین مساله‌ای که می‌تواند ما را به خطر اندازد همین عادی‌انگاری است. ما در جهانی زندگی می‌کنیم که اداره‌اش دست ما و اداره ویروس هم در دست ما نیست. همان‌طور که در کشور سویه اُمیکرون را نداشتیم، اما اُمیکرون وارد کشور شد. بالاخره با مسافرت‌هایی که در کشورهای مختلف انجام می‌شود، این اتفاق رخ می‌دهد. بر این اساس مهم‌ترین مساله استفاده از ماسک، رعایت فاصله‌گذاری و مسائل بهداشتی است که باید انجام شود. در عین حال اگر فردی احساس می‌کند که به کرونا مبتلا شده است و علائم پیدا می‌کند، حتما باید به پزشک مراجعه کرده و تست دهد. توصیه ما در درجه اول این است که همه به‌سرعت برای واکسیناسیون اقدام کنند. آنهایی که یک دز واکسن تزریق کردند حتما دز دوم را تزریق کنند. همچنین کسانی که ۳ماه از تزریق دز دوم واکسن‌شان گذشته است می‌توانند برای تزریق دز سوم اقدام کنند. تمام مراکز واکسیناسیون خود را در کل کشور فعال می‌کنیم تا مشابه فعالیت‌شان در چندماه قبل به همان شکل بتوانند واکسیناسیون را انجام دهند. جهش اُمیکرون کرونا خصوصیت انتشار خیلی سریع دارد و در فاصله یک روز ونیم به‌اندازه دوبرابر منتشر می‌شود و در کشورهای دیگری که گرفتار این ویروس هستند می‌بینیم که سرعت انتشار خیلی بالا است؛ بنابراین باید مقاومت خود را افزایش دهیم. الان ثابت شده کسانی که ماسک می‌زنند گرفتار اُمیکرون نمی‌شوند؛ بنابراین توصیه می‌کنم مردم حتما ماسک بزنند و فاصله‌گذاری را رعایت کرده و تا حد امکان از تجمعات و حضور در اماکن سربسته و فاقد تهویه مناسب خودداری کنند. امیدواریم ۸میلیون نفری که هنوز واکسن نزده‌اند زودتر برای تزریق واکسن اقدام کنند.» خب شرایط برای تزریق دز سوم ۱۸سال به بالا هم فراهم شده، عذری برای عدم تزریق هم دو دز اول و هم دز سوم برای آنهایی که دو دز را زده‌اند، پذیرفته نیست. وزیر بهداشت همچنین در دومین جلسه اضطراری مدیریت بیماری کرونا با رویکرد سویه اُمیکرون که با حضور روسای دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور به‌صورت وبینار برگزار شد، بیان کرد: «اکنون بهترین فرصت برای انجام واکسیناسیون است، زیرا تعداد بیماران کاهش یافته و نباید فرصت را از دست داد. ما واکسن را دراختیار تمامی استان‌ها قرار داده‌ایم و امیدواریم هموطنانی که هنوز مراجعه نکرده‌اند، سریع‌تر اقدام کنند. اولین قدم ما تکمیل واکسیناسیون است. بنابراین توصیه اکید ما به دانشگاه‌ها این است که مراکز تجمیعی افزایش یابد تا مردم معطل نشوند، علاوه‌بر اینها، به واکسیناسیون فعال هم نیاز داریم تا تیم‌هایی برای واکسیناسیون افراد سالخورده و ناتوان به منازل‌شان اعزام شود. ۱۷۵میلیون دز واکسن در دسترس‌مان قرار گرفت که از این میزان، ۱۱۳میلیون دز مصرف شده و مابقی نیز موجود است. فعلا رستوران‌ها و تالارها تعطیل نمی‌شوند، اما به این شرط که تمامی پرسنل از ماسک استفاده کرده و پروتکل‌ها را رعایت کنند. درمورد مدارس نیز که به‌صورت نیمه‌حضوری است، به همین منوال ادامه پیدا می‌کند؛ اما با توجه به شرایط ممکن است تصمیمات ستاد کرونا تغییر کند. بازهم از آموزش‌وپرورش و مدارس خواستاریم که پروتکل‌ها شدیدا رعایت شود.»
واکسیناسیون دیرهنگام، ایمنی حاصل از ابتلای گسترده و تزریق دز بوستر مواجهه با اُمیکرون را آسان‌تر می‌کند
تا اینجا به چند مساله و سوالی که حول اُمیکرون بود اشاره کرده و پاسخ دادیم، منتها از این جلوتر هم چند مساله و موضوع است که پاسخ به آنها بعضی شبهات را برطرف می‌کند. اولین و شاید یکی از اصلی‌ترین این شبهات این است که میزان واکسیناسیون کرونا در ایران و همچنین زمان آغاز و انجام این پروسه، می‌تواند مصونیتی به ایران بیش از سایر کشورها در مواجهه با اُمیکرون بدهد؟ سیدعلیرضا ناجی، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح‌دانشوری به «فرهیختگان» گفت: «درمجموع در شرایطی که الان هستیم، کانسپت باید این باشد که خیلی اُمیکرون را جدی بگیریم. اُمیکرون واریانتی است که سرعت انتشار زیادی دارد و از دلتا از لحاظ سرعت بیشتر است. سرعت انتشار در برخی مناطق در انگلستان به این نحو بود که در عرض دو یا کمتر از دوروز تعداد موارد بیماری در آن منطقه دوبرابر شده است. این سرعت بسیار بالاست. گستردگی این ویروس در دنیا نشان از این امر دارد. همچنین واکسن‌گریزی آن متفاوت است. آماری که درخصوص اُمیکرون دادند که در برخی از مناطق در عرض دوروز تعداد موارد ابتلا دوبرابر می‌شود، که اکثرا مناطقی است که بیشتر افراد آن واکسینه شده‌اند. وضعیت ما در ایران به چه صورت است؟ قبل از اینکه به این موضوع برسم که چه پیش‌بینی‌ای درخصوص ایران وجود دارد، باید بیان کنم اگر الان به شرایط نسبتا مناسبی رسیدیم و شهرها آبی هستند این را صرفا به‌پای واکسن نگذاریم. این بی‌محبتی به مردمی است که این میزان درگیر کووید شدند و هزینه دادند. اگر الان می‌بینیم بیماری کاهش یافته و اکثر مناطق کشور رنگ آبی پیدا کردند یک قسمتی به غیر از واکسیناسیون به گردش بالای کووید و به قیمت کشته‌های زیاد روزانه در این مدت بود. تعداد زیادی از افراد درگیر این بیماری شدند و واکسیناسیون هم درکنار این امر قرار گرفت و در اوج کووید واکسیناسیون را انجام دادیم و این یک ایمنی هیبریدی در جامعه ما ایجاد کرده است. بی‌محبتی است که فقط این را به‌عهده واکسن بگذاریم و باید دردهایی که در این مدت به‌خاطر کارهایی را که می‌توانستیم انجام دهیم و نکردیم و به مردم وارد شد، متذکر شویم. بسیاری از مردم موج دلتا را درک کردند و درگیر این بیماری شدند و با عوارض آن درگیر بودند. به این دو دلیل اینکه مطالعات نشان داده کسانی که ایمنی هیبرید دارند یعنی بیماری را گرفته و واکسن هم دریافت کرده‌اند، نشان داده نسبت به افرادی که چه فقط ایمنی طبیعی داشتند و چه فقط واکسن دریافت کردند، در برابر اُمیکرون مقاوم‌تر هستند. درمورد دلتا هم می‌گفتند می‌توانند اثربخشی مناسب‌تری داشته باشند. با توجه به اینکه این اواخر واکسیناسیون انجام شده و ویروس دلتا در کشور گشته و اکثر مردم این بیماری را دریافت کردند و پشت آن واکسیناسیون انجام دادند و الان هم واکسن بوستر را تزریق می‌کنیم ممکن است این موضوع قدری به وضعیت و کنترل اُمیکرون در ایران کمک کند اما بازهم می‌گویم اطلاعات ما درخصوص واکسن‌گریزی و ایمنی‌گریزی اُمیکرون در حدی است که نباید روی این موضوع هم حساب کنیم و باید اقدامات مناسب و به‌موقع را اجرا کنیم و اجازه ندهیم ویروس بگردد، چون گردش ویروس همان‌طور که درباره دلتا نشان داده شد باعث ایجاد موتاسیون‌های دیگری می‌شود. همان‌طور که در زمان دلتا، دلتاپلاس را ایجاد کرد، ممکن است اُمیکرون هم این موضوع را داشته باشد. الان حداقل دو زیرمجموعه از اُمیکرون را شناسایی می‌کنیم که احتمالا تعداد این بیشتر است. می‌دانیم اگر ویروس هرچقدر بچرخد خطرناک‌تر می‌شود. به غیر از اینکه هر زمان درکنار دلتا هستند در انسان یا حیوانات نوترکیبی آنها می‌تواند باعث ظهور واریانت‌های خطرناک‌تر شود. اینها مسائلی است که به ما هشدار می‌دهد که باید بازهم پروتکل‌ها را سخت ادامه دهیم و محدودیت‌ها را سخت اجرا کنیم تا خطر گردش ویروس را کم کنیم و دچار سناریویی که در پیک چهارم و پنجم با بی‌عملی شدیم، نشویم. دیروز شورای علمی کووید یک حرکت بسیار علمی و قشنگی انجام داد که توصیه علمی ما این است که حداقل به مدت ۴هفته محدودیت‌های شدید را اعمال کنیم. وقتی می‌دانیم اُمیکرون آمده باید پیش‌دستی کرد. با ویروسی در ارتباط هستیم که بسیار خطرناک است و خود را تغییر می‌دهد و همیشه جلوتر است، چون انسان‌ها تصمیم به‌موقع را نمی‌گیرند. اگر بازگشایی داشته باشیم و محدودیت‌ها را اجرا نکنیم به‌نظر می‌تواند سناریویی همچون پیک چهارم و پنجم را به‌وجود بیاورد. برای همین بهترین کاری که می‌توان کرد برگشت محدودیت‌ها برای مدت کوتاهی است. حال که می‌دانیم اُمیکرون در کشور است با محدودیت باید چرخه گردش اُمیکرون را بشکنیم. اگر این کار را بکنیم بسیار موفق خواهیم شد. اُمیکرون در شرایطی آمده که قبلا این شرایط برای واریانت‌های دیگر موجود نبوده است. واریانت‌های دیگر در شرایطی آمدند که یا واکسیناسیون انجام نشده بود یا گردش بالایی از واریانت‌ها را نداشتیم و الان اُمیکرون فشار ایمونولوژی شدیدی روی آن دارد. خیلی از افراد واکسن دریافت کردند، محدودیت مربوط به اینکه بیماری را گرفتند و ایمن شدند، اینکه در آینده اُمیکرون دربرابر این فشار ایمونولوژی چه رفتاری نشان می‌دهد را نمی‌دانیم و نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم. می‌توان این رفتارها را حدس بزنیم ولی به‌طور دقیق نمی‌توان بیان کرد. مثلا درباره دلتاپلاس که تغییر کرده دلتا بود، انتقال آن بیشتر شد و حتی دلتا که زیاد منتقل شد دلتاپلاسی آمد که میزان گردش ویروس را ۲۰-۱۵ درصد بیشتر کرد. با توجه به خطر اینکه اُمیکرون و دلتا الان وجود دارد و اُمیکرون ویروسی است که گسترش‌پذیری بالایی دارد و افراد واکسینه هم درگیر این بیماری می‌شوند و احتمال تغییرات در آن بیشتر شود و حتی با دلتا آمیخته شد و واریانت جدیدی ایجاد کند که شاید خیلی خطرناک‌تر باشد، به ما گوشزد می‌کند باید دربرابر اُمیکرون بایستیم. این تجربه تاریخی کووید در دنیاست. هرچه ویروس در دنیا آزادانه بچرخد تغییر خواهد کرد و این تغییرات تاکنون منجر به به‌وجود آمدن ویروس‌های ضعیف‌تر نشده است. حداقل این است اگر الان اُمیکرون با توجه به شرایط بیرونی و داخلی خود مهاجم نیست و هنوز هم تصور درستی نداریم و این تصویر درست را باید یکی، دوماه دیگر داشته باشیم، وقتی ویروس بچرخد و تعداد موارد ابتلا افزایش یابد، ممکن است موارد ابتلا بیشتر و مرگ‌ومیر هم بیشتر شود. باید جلوی این موضوع را گرفت تا مرگ‌ومیر افزایش نیابد. الان دز سوم از نان شب هم واجب‌تر است. حتی در اروپا صحبت می‌شود واکسن‌های دز سوم را دریافت کنند. توصیه‌هایی که می‌کنند این است که حتما دز بوستر را تزریق کنیم؛ چراکه مطالعات نشان داده دو دز واکسن کافی نیست و ایمنی طبیعی هم کافی نیست. باید دز بوستر تزریق شود و توصیه بعدی این است که زمان دز بوستر را کاهش دهیم. برای واکسن‌های مدرنا و فایزر که دوره ۶ماهه را برای دز بوستر پیشنهاد دادند، گفتند اگر این را به ۴ماه هم تقلیل دهیم بهتر می‌شود. برای واکسن‌های غیرفعال بین ۳-۲ماه و برای واکسن‌های با کفایت بالاتر به ۴ماه می‌توان زمان را تقلیل داد و واجب است دز بوستر تزریق شود.»
تزریق دز سوم و مقابله راحت‌تر با اُمیکرون
محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم‌پزشکی تهران هم در ارتباط با شرایط روزهای آینده و مواجهه با اُمیکرون به «فرهیختگان» گفت: «در رابطه با اینکه میزان واکسیناسیون در کشور ما چه اندازه است و آیا این اندازه ضریب اطمینان خوبی به ما می‌دهد که بگوییم جلوی انتشار زیاد اُمیکرون را می‌گیرد یا خیر، خب ضریب اطمینان برای اینکه اُمیکرون نتواند تلفات زیادی بدهد، بالای ۸۰-۷۰درصد هر دو دز واکسن را باید تزریق کرده باشند. اگر این اتفاق نیفتد ضریب اطمینان بالایی برای مرگ‌ومیر ناشی از این سویه نخواهیم داشت. در رابطه با اینکه تقدم و تاخر واکسن نسبت به دنیا مزیت حساب می‌شود یا خیر، نمی‌توان این‌طور قضاوت کرد. اینکه زودتر به حدنصاب می‌رسیدیم خیلی بهتر بود و الان می‌توانستیم به دز سوم وارد شویم و مردم دز سوم را دریافت کنند. در آن زمان امید ما خیلی بیشتر بود. بنابراین در ضریب اطمینان بالایی به‌واسطه واکسن برای پیشگیری از ابتلا به اُمیکرون متصور نیستیم. ممکن است آن اتفاق بیفتد، کاملا به رفتار ما بازمی‌گردد. اینکه چطور رفتار کنیم، این ویروس خود را با آن رفتار ما بهروز می‌کند و سناریویی که می‌خواهد پیش می‌برد. الان دز بوستر یا همان دز سوم باید برای کسانی تجویز شود که ۴ماه از دز دوم آنها گذشته باشد. تا قبل از ۴ماه به‌حدی نرسیده که شما بخواهید دز سوم را تزریق کنید. قبل از این زمان، زدن دز سوم با اینکه افزایش چشمگیری در ایجاد آنتی‌بادی ندارد. بهترین زمانی که می‌تواند پاسخ ایمنی شما را تقویت کند ۴-۳ماه بعد از دز دوم است. بنابراین برای اینکه واکسن عمل کند نیاز به زمان دارد. تا زمانی که واکسن در ماکسیمم عملکرد خود است اگر بوستر را دریافت کنید آن عملکرد ارتقا پیدا نمی‌کند. باید زمان به‌حدی برسد که سطح ایمنی کاهش می‌یابد، شما یادآور بزنید که سطح ایمنی این فرد افزایش یابد.»
