سلاح هاي كشتار جمعي در خاورميانه
آفتاب‌‌نیوز : 
1- توانايي ها
اسرائيل :
اسرائيل در قبال توانايي هسته اي اش موضعي مبهم اتخاذ كرده است. به گونه اي كه دارا بودن سلاح اتمي را نه تأييد مي كند و نه رد مي كند. اين ابهام براي اسرائيل سود و زيان هايي را به همراه داشته است. اين تلقي گسترده همسايگان كه اسرائيل يك قدرت هسته اي است موجب بازدارندگي خطراتي شده كه منافع اسرائيل را تهديد مي كند. با اين وجود گفته مي شود كه سوءظن به توانايي هسته اي اسرائيل باعث افزايش تنش در منطقه و سدي در راه مذاكرات منطقه اي شده است. در همين حال فقدان موضع گيري رسمي اسرائيل در قبال وضعيت هسته اي اش، باعث شده اين حكومت از مجازات هاي جهاني از قبيل تحريم اقتصادي و فشار بين المللي مصون بماند. اكثر متخصصان و تحليلگران با اين موضوع كه اسرائيل امكانات پيشرفته هسته اي در اختيار دارد، موافقند و پذيرفته اند كه اين حكومت پيشرفته ترين برنامه هسته اي در خاورميانه را در اختيار دارد. فعاليت هسته اي اسرائيل در تأسيسات «ديمونا» متمركز است.
مصر :
به نظر مي رسد برنامه هسته اي مصر محدود به تحقيقات نيروگاهي باشد كه از اواخر دهه 1950 آغاز شده است. مركز تحقيقات هسته اي «انشاس» اين كشور، داراي يك راكتور تحقيقاتي دو مگاواتي ساخت شوروي سابق است و يك راكتور تحقيقاتي آب سبك. 22 مگاواتي ساخت آرژانتين در دهه 1970 به نظر رسيد كه اين كشور درصدد دستيابي به سلاح هسته اي است. اما اين هدف كنار گذاشته شد. اخيراً مصر از طرح خاورميانه عاري از سلاح هاي هسته اي حمايت كرده است. توافق اين كشور با منع گسترش سلاح هاي هسته اي تا حدي تحت تأثير رقابت با اسرائيل و سوءظن به قدرت سلاح هاي هسته اي اين حكومت است.
2- عضويت در پيمان هاي عدم تكثير
اسرائيل :
اسرائيل از امضاي پيمان منع گسترش هسته اي (NPT) سرباز زده است. اين به دليل سياست اين حكومت در قبال موضع مبهم در مورد وضعيت هسته اي اوست و اين گونه اسرائيل دست خودش را براي آينده باز گذاشته است. از بسياري جهات اين سياست صادقانه تر از كشورهايي است كه با وجود امضاي NPT در تلاش براي رسيدن به سلاح هسته اي هستند.
عراق (در دوران صدام) :
با وجود آن كه عراق در سال 1969، NPT را امضا كرد اما در فاصله سال هاي 1998 تا 2002، وقعي به آن ننهاد. در دسامبر 1998، رژيم صدام حسين، بازرسان تسليحات آژانس بين المللي انرژي اتمي و سازمان ملل متحد را از عراق اخراج كرد. از آن زمان تا نوامبر سال 2002، عراق مفاد NPT را رعايت نكرد تا اين زمان كه دوباره به بازرسان آژانس بين المللي انرژي اتمي و سازمان ملل مجوز بازرسي داد. اين دو در پي فشار گسترده آمريكا و جامعه بين الملل رخ داد.
ايران :
ايران در سال 1979، NPT را امضا كرد. به جبر همين پيمان، ايران بارها مورد بازرسي آژانس بين المللي انرژي اتمي قرار گرفته است. اين كشور آشكارا با بازرسان اين آژانس همكاري كرده است و آژانس نتوانسته شواهدي مبني بر نقض NPT بيابد. با اين وجود ايران و آژانس بين المللي انرژي اتمي از نيمه دوم سال 2002 وارد گفت و گو شده اند و اين گفت و گو تاكنون نيز ادامه داشته و طرفين سعي در ارضاي شرايط و خواسته هاي يكديگر دارند.
ليبي :
ليبي در سال 1975 به NPT پيوست و در سال 1980 تحت نظارت مستقيم آژانس بين المللي انرژي اتمي قرار گرفت. اين كشور به تازگي تحت فشار آمريكا، برنامه هاي هسته اي خود را به تعليق درآورده است.
سوريه :
سوريه در سال 1968 به NPT پيوست و يك سال بعد آن را به رسميت شناخت.
مصر :
مصر NPT را در سال 1981 پذيرفت و از سال 1982 نظارت مستقيم آژانس را در بازرسي ها پذيرفت. با اين وجود از كنفرانس بازنگري 1995، مصر به يكي از پرسروصداترين منتقدان NPT تبديل شده است. مصر از موضع مبهم اسرائيل در قبال توانايي هسته اي اش نگران است و ناتواني جامعه بين الملل براي اعمال فشار و يا تنبيه اسرائيل براي پذيرش NPT مصر را نااميد كرده است.
بررسي انگيزه ها
اسرائيل :
حكومت اسرائيل كه با همسايگاني دشمن، محاصره شده، هميشه احساس تهديد مي كند. از زمان اعلام موجوديت در سال 1948 اسرائيل همواره در گزند جنگ با اعراب و گروه هاي فلسطيني بوده است. تل آويو جنگ هايي با مصر، سوريه، عراق، اردن و لبنان داشته است و حالا هم دست به گريبان جمعيت فلسطيني در درون مرزهاي خودش است. گذشته از تهديدات مستقيم از سوي همسايگانش، اسرائيل احساس مي كند امنيتش از سوي ديگر حكومت هاي منطقه نيز در معرض خطر است.
با اين وجود، هرگاه كه اسرائيل خواسته با نيروي نظامي امنيتش را برقرار كند، با فشار بين المللي براي تعديل رفتارش با فلسطينيان روبه رو شده است. سازمان ملل متحد بارها اسرائيل را براي برخوردهاي خشن با شبه نظاميان فلسطيني سرزنش كرده است. همچنين برتري فرضي قدرت نظامي اسرائيل باعث شد تا همسايگانش براي ايجاد توازن دست به ائتلاف بزنند تا به اسرائيل فشار بياورند.
عراق :
شكست عراق در جنگ خليج در سال 1991 از زياده خواهي اين رژيم در سطح داخلي و منطقه اي نكاست. صدام حسين مي پنداشت سلاح هاي كشتار جمعي كه در اختيار دارد، مي تواند براي او منبع قدرت باشد و به دولتش مشروعيت ببخشد و اوضاع به گونه اي باشد كه هميشه جامعه بين الملل از موضع درخواست با عراق رو به رو شوند.
عراق علاقه اش را به استفاده و تهديد سلاح هاي شيميايي عليه مردم كشور خودش نشان داده بود تا اين گونه سيطره اش را حفظ كند. اين رژيم، بدين وسيله كردهاي شمال و شيعه هاي عرب جنوب را سركوب مي كرد. اما با اعمال جهاني منطقه «پرواز ممنوع» در شمال و جنوب اين كشور، دولت تسلطش را از دست رفته ديد و بنابراين بار ديگر به سلاح هاي كشتار جمعي و تهديد از اين نوع روي آورد.
ايران :
از زمان انقلاب اسلامي در سال 1979، ايران خواسته تا جايگاهش را به عنوان رهبر منطقه تثبيت كند. پس از سقوط شاه و ايجاد يك حكومت اسلامي شيعه، ايران همواره مورد تحريم هاي اقتصادي آمريكا قرار گرفته است و جنگي بزرگ با عراق را تجربه كرده است. اين دو عامل باعث تضعيف قدرت نظامي ايران شده و ايران عميقاً مي خواهد از لحاظ قدرت نظامي و استراتژيك با همسايگانش به ويژه عراق، پاكستان، تركيه، حكومت هاي درياي خزر، حكومت هاي خليج فارس و اسرائيل هم پا باشد.
ليبي :
سرهنگ معمر قذافي، از سال 1969 كه انقلاب براي او قدرت به همراه آورد، كشورهاي همسايه و برخي كشورهاي دورتر را در نظر گرفت. ايدئولوژي راديكالش كه از شورشيان تمام جهان حمايت مي كرد و حمايت مالي از گروه هاي تروريستي از او چهره اي منفي در بيشتر جهان ساخت. با اين اوضاع تنها شريك پايدار ليبي، خود ليبي است و بايد در مسائل امنيتي و نظامي به خودكفايي مي رسيد.
مثل ديگر حكومت هاي عربي، ليبي هم به مسأله اسرائيل حساسيت داشت. ليبي پا را هم از اين فراتر گذاشت و به انتقاد از هر كشور عربي كه با اسرائيل كنار مي آمد مي پرداخت. افزايش قدرت نظامي براي قذافي اهداف دوگانه اش يعني از بين رفتن اسرائيل و رهبري ملت عرب را به سرانجام مي رساند.
سوريه :
به عنوان يكي از همسايگان اسرائيل، سوريه برخلاف همسايگان ديگر مثل مصر و اردن هيچ گاه با صلح با اسرائيل كنار نيامده است و همواره در مرزهاي اين دو حكومت تنش وجود داشته است.
برتري نظامي اسرائيل هميشه براي بشار اسد انگيزه اي است تا بر توان نظامي اش بيفزايد.
از سوي ديگر سوريه در مرزهاي شمالي اش با تركيه هم تنش دارد و اختلافات بر سر حقوق آب و مسأله كردها به اين تنش دامن مي زند. ضمن آن كه سوريه به سياست هاي تركيه در قبال اسرائيل، غرب و عراق معترض است.
مصر :
مصر به شكلي سنتي خودش را رهبر كشورهاي عربي مي پندارد و خودش را در جايگاهي قرار داد كه عامل اصلي توازن قدرت با اسرائيل به شمار بيايد. اين مسأله منجر به رقابت نظامي مي شود. به ويژه آن كه در تمام جنگ هاي اسرائيل و مصر، اسرائيل پيروز شده است.
گذشته از انگيزه هاي منطقه اي، مصر از درون نيز با فشارهاي سياسي و اقتصادي رو به روست كه دستيابي به سلاح هاي كشتار جمعي پيشرفته را محكوم مي كنند. رژيم حسني مبارك با چالش هاي جدي از سوي اپوزيسيون اسلام گرا روبه رو شده است آنها مي خواهند مصر از انتفاضه فلسطين پشتيباني كند. ثبات حكومت مبارك از سال 1992 به وسيله گروه هاي مسلح «جهاد اسلامي» و «گروه اسلامي» به خطر افتاده است. ممكن است حكومت مصر براي تثبيت قدرت به دستيابي اين گونه سلاح ها بينديشد.
1- توانايي ها
اسرائيل :
اسرائيل در قبال توانايي هسته اي اش موضعي مبهم اتخاذ كرده است. به گونه اي كه دارا بودن سلاح اتمي را نه تأييد مي كند و نه رد مي كند. اين ابهام براي اسرائيل سود و زيان هايي را به همراه داشته است. اين تلقي گسترده همسايگان كه اسرائيل يك قدرت هسته اي است موجب بازدارندگي خطراتي شده كه منافع اسرائيل را تهديد مي كند. با اين وجود گفته مي شود كه سوءظن به توانايي هسته اي اسرائيل باعث افزايش تنش در منطقه و سدي در راه مذاكرات منطقه اي شده است. در همين حال فقدان موضع گيري رسمي اسرائيل در قبال وضعيت هسته اي اش، باعث شده اين حكومت از مجازات هاي جهاني از قبيل تحريم اقتصادي و فشار بين المللي مصون بماند. اكثر متخصصان و تحليلگران با اين موضوع كه اسرائيل امكانات پيشرفته هسته اي در اختيار دارد، موافقند و پذيرفته اند كه اين حكومت پيشرفته ترين برنامه هسته اي در خاورميانه را در اختيار دارد. فعاليت هسته اي اسرائيل در تأسيسات «ديمونا» متمركز است.
مصر :
به نظر مي رسد برنامه هسته اي مصر محدود به تحقيقات نيروگاهي باشد كه از اواخر دهه 1950 آغاز شده است. مركز تحقيقات هسته اي «انشاس» اين كشور، داراي يك راكتور تحقيقاتي دو مگاواتي ساخت شوروي سابق است و يك راكتور تحقيقاتي آب سبك. 22 مگاواتي ساخت آرژانتين در دهه 1970 به نظر رسيد كه اين كشور درصدد دستيابي به سلاح هسته اي است. اما اين هدف كنار گذاشته شد. اخيراً مصر از طرح خاورميانه عاري از سلاح هاي هسته اي حمايت كرده است. توافق اين كشور با منع گسترش سلاح هاي هسته اي تا حدي تحت تأثير رقابت با اسرائيل و سوءظن به قدرت سلاح هاي هسته اي اين حكومت است.
2- عضويت در پيمان هاي عدم تكثير
اسرائيل :
اسرائيل از امضاي پيمان منع گسترش هسته اي (NPT) سرباز زده است. اين به دليل سياست اين حكومت در قبال موضع مبهم در مورد وضعيت هسته اي اوست و اين گونه اسرائيل دست خودش را براي آينده باز گذاشته است. از بسياري جهات اين سياست صادقانه تر از كشورهايي است كه با وجود امضاي NPT در تلاش براي رسيدن به سلاح هسته اي هستند.
عراق (در دوران صدام) :
با وجود آن كه عراق در سال 1969، NPT را امضا كرد اما در فاصله سال هاي 1998 تا 2002، وقعي به آن ننهاد. در دسامبر 1998، رژيم صدام حسين، بازرسان تسليحات آژانس بين المللي انرژي اتمي و سازمان ملل متحد را از عراق اخراج كرد. از آن زمان تا نوامبر سال 2002، عراق مفاد NPT را رعايت نكرد تا اين زمان كه دوباره به بازرسان آژانس بين المللي انرژي اتمي و سازمان ملل مجوز بازرسي داد. اين دو در پي فشار گسترده آمريكا و جامعه بين الملل رخ داد.
ايران :
ايران در سال 1979، NPT را امضا كرد. به جبر همين پيمان، ايران بارها مورد بازرسي آژانس بين المللي انرژي اتمي قرار گرفته است. اين كشور آشكارا با بازرسان اين آژانس همكاري كرده است و آژانس نتوانسته شواهدي مبني بر نقض NPT بيابد. با اين وجود ايران و آژانس بين المللي انرژي اتمي از نيمه دوم سال 2002 وارد گفت و گو شده اند و اين گفت و گو تاكنون نيز ادامه داشته و طرفين سعي در ارضاي شرايط و خواسته هاي يكديگر دارند.
ليبي :
ليبي در سال 1975 به NPT پيوست و در سال 1980 تحت نظارت مستقيم آژانس بين المللي انرژي اتمي قرار گرفت. اين كشور به تازگي تحت فشار آمريكا، برنامه هاي هسته اي خود را به تعليق درآورده است.
سوريه :
سوريه در سال 1968 به NPT پيوست و يك سال بعد آن را به رسميت شناخت.
مصر :
مصر NPT را در سال 1981 پذيرفت و از سال 1982 نظارت مستقيم آژانس را در بازرسي ها پذيرفت. با اين وجود از كنفرانس بازنگري 1995، مصر به يكي از پرسروصداترين منتقدان NPT تبديل شده است. مصر از موضع مبهم اسرائيل در قبال توانايي هسته اي اش نگران است و ناتواني جامعه بين الملل براي اعمال فشار و يا تنبيه اسرائيل براي پذيرش NPT مصر را نااميد كرده است.
بررسي انگيزه ها
اسرائيل :
حكومت اسرائيل كه با همسايگاني دشمن، محاصره شده، هميشه احساس تهديد مي كند. از زمان اعلام موجوديت در سال 1948 اسرائيل همواره در گزند جنگ با اعراب و گروه هاي فلسطيني بوده است. تل آويو جنگ هايي با مصر، سوريه، عراق، اردن و لبنان داشته است و حالا هم دست به گريبان جمعيت فلسطيني در درون مرزهاي خودش است. گذشته از تهديدات مستقيم از سوي همسايگانش، اسرائيل احساس مي كند امنيتش از سوي ديگر حكومت هاي منطقه نيز در معرض خطر است.
با اين وجود، هرگاه كه اسرائيل خواسته با نيروي نظامي امنيتش را برقرار كند، با فشار بين المللي براي تعديل رفتارش با فلسطينيان روبه رو شده است. سازمان ملل متحد بارها اسرائيل را براي برخوردهاي خشن با شبه نظاميان فلسطيني سرزنش كرده است. همچنين برتري فرضي قدرت نظامي اسرائيل باعث شد تا همسايگانش براي ايجاد توازن دست به ائتلاف بزنند تا به اسرائيل فشار بياورند.
عراق :
شكست عراق در جنگ خليج در سال 1991 از زياده خواهي اين رژيم در سطح داخلي و منطقه اي نكاست. صدام حسين مي پنداشت سلاح هاي كشتار جمعي كه در اختيار دارد، مي تواند براي او منبع قدرت باشد و به دولتش مشروعيت ببخشد و اوضاع به گونه اي باشد كه هميشه جامعه بين الملل از موضع درخواست با عراق رو به رو شوند.
عراق علاقه اش را به استفاده و تهديد سلاح هاي شيميايي عليه مردم كشور خودش نشان داده بود تا اين گونه سيطره اش را حفظ كند. اين رژيم، بدين وسيله كردهاي شمال و شيعه هاي عرب جنوب را سركوب مي كرد. اما با اعمال جهاني منطقه «پرواز ممنوع» در شمال و جنوب اين كشور، دولت تسلطش را از دست رفته ديد و بنابراين بار ديگر به سلاح هاي كشتار جمعي و تهديد از اين نوع روي آورد.
ايران :
از زمان انقلاب اسلامي در سال 1979، ايران خواسته تا جايگاهش را به عنوان رهبر منطقه تثبيت كند. پس از سقوط شاه و ايجاد يك حكومت اسلامي شيعه، ايران همواره مورد تحريم هاي اقتصادي آمريكا قرار گرفته است و جنگي بزرگ با عراق را تجربه كرده است. اين دو عامل باعث تضعيف قدرت نظامي ايران شده و ايران عميقاً مي خواهد از لحاظ قدرت نظامي و استراتژيك با همسايگانش به ويژه عراق، پاكستان، تركيه، حكومت هاي درياي خزر، حكومت هاي خليج فارس و اسرائيل هم پا باشد.
ليبي :
سرهنگ معمر قذافي، از سال 1969 كه انقلاب براي او قدرت به همراه آورد، كشورهاي همسايه و برخي كشورهاي دورتر را در نظر گرفت. ايدئولوژي راديكالش كه از شورشيان تمام جهان حمايت مي كرد و حمايت مالي از گروه هاي تروريستي از او چهره اي منفي در بيشتر جهان ساخت. با اين اوضاع تنها شريك پايدار ليبي، خود ليبي است و بايد در مسائل امنيتي و نظامي به خودكفايي مي رسيد.
مثل ديگر حكومت هاي عربي، ليبي هم به مسأله اسرائيل حساسيت داشت. ليبي پا را هم از اين فراتر گذاشت و به انتقاد از هر كشور عربي كه با اسرائيل كنار مي آمد مي پرداخت. افزايش قدرت نظامي براي قذافي اهداف دوگانه اش يعني از بين رفتن اسرائيل و رهبري ملت عرب را به سرانجام مي رساند.
سوريه :
به عنوان يكي از همسايگان اسرائيل، سوريه برخلاف همسايگان ديگر مثل مصر و اردن هيچ گاه با صلح با اسرائيل كنار نيامده است و همواره در مرزهاي اين دو حكومت تنش وجود داشته است.
برتري نظامي اسرائيل هميشه براي بشار اسد انگيزه اي است تا بر توان نظامي اش بيفزايد.
از سوي ديگر سوريه در مرزهاي شمالي اش با تركيه هم تنش دارد و اختلافات بر سر حقوق آب و مسأله كردها به اين تنش دامن مي زند. ضمن آن كه سوريه به سياست هاي تركيه در قبال اسرائيل، غرب و عراق معترض است.
مصر :
مصر به شكلي سنتي خودش را رهبر كشورهاي عربي مي پندارد و خودش را در جايگاهي قرار داد كه عامل اصلي توازن قدرت با اسرائيل به شمار بيايد. اين مسأله منجر به رقابت نظامي مي شود. به ويژه آن كه در تمام جنگ هاي اسرائيل و مصر، اسرائيل پيروز شده است.
گذشته از انگيزه هاي منطقه اي، مصر از درون نيز با فشارهاي سياسي و اقتصادي رو به روست كه دستيابي به سلاح هاي كشتار جمعي پيشرفته را محكوم مي كنند. رژيم حسني مبارك با چالش هاي جدي از سوي اپوزيسيون اسلام گرا روبه رو شده است آنها مي خواهند مصر از انتفاضه فلسطين پشتيباني كند. ثبات حكومت مبارك از سال 1992 به وسيله گروه هاي مسلح «جهاد اسلامي» و «گروه اسلامي» به خطر افتاده است. ممكن است حكومت مصر براي تثبيت قدرت به دستيابي اين گونه سلاح ها بينديشد.
گزارش خطا
ارسال به دوستان
نسخه چاپی
ذخیره عضویت در خبرنامه 
پربحث ترین عناوین
پرطرفدار ترین عناوین
لینک های مفید