دیپلماسی دوگانه ایران

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب-محمدرضا نظری: روابط ایران و عربستان پس ازحوادثی که برای حجاج ایرانی در مکه روی داد تاکنون فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشته است، تا حدی که پادشاه عربستان در سفر سیدمحمد خاتمی رئیس جمهور وقت ایران به ریاض نقشه حمله آمریکا به ایران را به نشانه دوستی و برقراری روابط حسنه بین دو کشور در اختیار ایران قرار می‌دهد. 

پس از دوران طلایی مناسبات دو کشور با روی کار آمدن دولت نهم و کنار گذاشتن سیاست تنش‌زدایی به مرور با افزایش تنش ایران با غرب و اوج گرفتن درگیری‌های لبنان شاهد ادامه بحران در مناسبات کشورمان با جهان عرب و به خصوص کشورهای حوزه خلیج‌فارس بودیم، تا حدی که در آخرین نمونه «سعود الفیصل» وزیر امور خارجه عربستان در مورد تحولات داخلی لبنان حملات مستقیمی را متوجه دستگاه دیپلماسی ایران کرد.

در چنین فضایی آیت‌الله‌ هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس مجلس خبرگان رهبری به دعوت پادشاه عربستان عازم مکه می‌شود تا در کنفرانس بین‌المللی گفت‌وگوی مذاهب اسلامی شرکت کند. 

در شرایطی سفر رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام به عربستان آغاز شد که هم‌زمان آقای محمود احمدی‌نژاد عازم ایتالیا می‌شود تا در اجلاس اضطراری سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل(فائو) شرکت کند. نگاهی اجمالی به سطح حضور سران کشورهای شرکت کننده در این اجلاس نشان می‌دهد که این کنفرانس در سطح سران نبوده و مسئولان فائو فقط به دنبال فراخوانی مسئولان کشاورزی کشورها جهت ارائه راهکارهایی مناسب جهت تاثیرگذاری برروی قیمت جهانی غذا بوده‌اند.

برای تحلیل این دو سفر باید چند شاخص اصلی را مورد توجه قرار داد. اول اینکه چه ضرورتی ایجاب می‌کرد که چنین سفرهایی انجام شود؟ دیگر اینکه تا چه اندازه این تعاملات توانسته است برروی دستگاه دیپلماسی کشورمان تاثیر گذار باشد؟ و در نهایت این سفرها چه دستاوردهای عملی برای مردم و نظام جمهوری اسلامی به همراه داشته‌اند؟ 

در شرایطی که هجمه فرافکنی علیه ایران در بحران لبنان و برانگیخته شدن احساسات جهان عرب می‌توانست چالش جدیدی را در مقابل دستگاه دیپلماسی کشورمان قرار دهد، شاهد سفر آیت الله هاشمی رفسنجانی به عربستان سعودی بودیم. 

هر چند که برخی انجام این سفر را بیشتر مربوط به ارتباط خاص ایشان با «ملک عبدالله» پادشاه عربستان سعودی می‌دانند ولی استقبال از ایشان به عنوان «مهمان ویژه» این کنفرانس تا حدی بود که رسانه‌های دولتی که سعی می‌کردند حضور ایشان را کم‌فروغ جلوه دهند این بار نتوانستند در مقابل تکریم و احترام ویژه به ایشان، بی‌تفاوت عبور کنند. 

این سفر به غیر از دستاوردهای سیاسی که می‌تواند در جهت تنش‌زدایی با جهان عرب به همراه داشته باشد در شرایطی انجام می‌شود که گروهی ضمن کوبیدن بر طبل اختلاف شیعه و سنی، انسجام و وحدت جهان اسلام را هدف قرار داده‌اند، ولی خردمندی آیت الله هاشمی رفسنجانی توانست در سالروز شهادت بانوی سرافراز اسلام، فاطمه زهرا(س) مقامات سعودی را به گونه‌ای مجاب کند که پس از گذشت سال‌ها زیارت قبور متبرک بقیع برای مشتاقان شیعه و زائران اقصی نقاط جهان به مراتب سهل‌تر از گذشته امکان‌پذیر شود تا صدای راز و نیاز بر سر مزار یادگاران اهل بیت(ع) و پیامبر اسلام و سلاله ایشان فضای عطرآگین بقیع را تسخیر کند.

 روح کنجکاو و جستجوگر آیت الله هاشمی رفسنجانی، در سفر به عربستان به اینجا بسنده نکرد و ضمن حضور در باغ پهناور «فدک» توانست گوشه‌ایی از تاریخ غبار گرفته اسلام را از غربت خارج کند و راه را برای بازشناسی آن هموار ‌سازد. فدک سرزمینی است که مسجد آن «مسجد فاطمه» نام دارد، نخلستان آن به «بستان فاطمه»، چشمه‌ها به «عیون فاطمه» و خود منطقه به «وادی فاطمه» معروف است.

در کنار سفر وحدت‌آفرین آقای هاشمی رفسنجانی، سفر رئیس جمهور ایران به اجلاس اضطراری فائو در شرایطی رخ داد که برای اولین بار عالی‌ترین مقام اجرایی کشورمان در این اجلاس شرکت می‌کرد. 

این در حالی است که مشکلات عدیده معیشتی و بحران غذایی موجود در کشور به لطف درآمدهای سرشار نفتی، ایران را به یکی از بزرگترین بنگاه‌های عظیم واردات در جهان تبدیل کرده و ارائه راهکارهای اقتصادی ایشان برای معیشت مردم جهان قابل تامل است.

هر چند که عدم استقبال از رئیس جمهور در فرودگاه رم، نشان از رسمی نبودن سفر رئیس جمهور ایران به اروپا است ولی در این مورد نمی‌توان به راحتی از زیر سوال رفتن آداب دیپلماتیک و پروتکل‌های مشخص بین‌المللی غفلت کرد. 

هر چند، برخوردهای صورت گرفته در اجلاس فائو قابل قیاس با حضور رئیس جمهور در دانشگاه کلمبیا نیست ولی خروج نخست‌وزیر ایتالیا در هنگام سخنرانی رئیس جمهور و یا عدم دعوت ایشان به مهمانی شام [که البته از سوی دفتر رئیس جمهور تکذیب شد]، همگی نکاتی است که باید به آن توجه داشت که شأن و جایگاه نظام جمهوری اسلامی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. 

هم‌ردیف قرار دادن رئیس جمهور ایران با«رابرت موگابه» رئیس جمهور زیمبابوه و نوع رفتار مسئولان کشور ایتالیا با آنها ما را بر آن می‌دارد تا فراتر از دیدگاه‌های جناحی و سلیقه‌ای موجود در داخل کشور، خواهان پاسخ‌های روشن از سوی دستگاه دیپلماسی کشورمان باشیم که طرح سئوال از وزیر امور خارجه توسط مجلس هشتم درباره ضرورت این سفر می‌تواند سرآغازی برای شفاف‌سازی تحولات اخیر در دستگاه سیاست خارجی کشورمان باشد. 

نکته جالب این است که آقای احمدی‌نژاد در آخرین اظهارات خودشان درباره سفر به ایتالیا گفته‌اند که «70 درصد ملت ایتالیا با ما هستند». به دنبال این سخن این سوال در ذهن نقش می‌بندد که نمایندگان اکثریت مردم ایتالیا چه کسانی هستند و چه تعاملی با رئیس جمهور ایران داشته‌اند؟ 

به گزارش روزنامه لااستامپا، «روبرتو فیوره» رهبر نئوفاشیست‌‌های ایتالیا تنها مرد سیاسی ایتالیایی بود که حاضر شد با محمود احمد‌ی‌نژاد در ضیافت شام سفارت ایران در رم شرکت کند.

این در حالی است که احزاب چپ ایتالیا در دوران اصلاحات ارتباط بسیار صمیمی و گسترده‌ای با ایران داشتند ولی اکنون  شرایط در ایتالیا طی چند سال اخیر آنچنان تغییر کرده است که «والتر ولترونی» کاندیدای احزاب چپ که از دوستان ایران محسوب می‌شد طی گفت‌وگویی تلویزیونی خواستار ممانعت از حضور رئیس جمهور ایران به ایتالیا می‌شود و یا «ایگنا چولا روسا» وزیر دفاع ایتالیا در اظهاراتی غیر مسئولانه، سخنان آقای احمدی‌نژاد در ایتالیا را خلاف عقل و تاریخ اعلام و حتی «فرانکو فلینی» رئیس مجلس ایتالیا ملاقات خود را با «ابوالفضل زهره‌وند» سفیر ایران در رم لغو می‌کند.

به لحاظ اقتصادی نیز در شرایطی آقای احمد‌ی‌نژاد تجار ایتالیایی را مشتاق مبادله اقتصادی مابین دو کشور می‌دانند که معاون وزیر امور خارجه ایتالیا «استفانیا کراکسی» دختر رهبر فقید سوسیالیست‌های ایتالیا پس از سفر آقای احمد‌ی‌نژاد به رم اعلام می‌کند که به جای صحبت از گسترش روابط و سرمایه‌گذاری‌های جدید در ایران باید به فکر خارج ساختن سرمایه‌هایمان از این کشور باشیم. 

سفر سه روزه رئیس جمهور ایران در حالی تنها با 15 ساعت اقامت در رم به پایان رسید که به گزارش روزنامه لاریوبلیکا، نامه‌های مسالمت‌جویانه رئیس جمهور ایران به «جورجیونا پولیتا» رئیس جمهور و «سیلویو برلسکونی» نخست وزیر و یا حتی تقاضای دیدار با پاپ بندیکت شانزدهم رهبر کلیسای کاتولیک راهی به جایی نبرده است. [دفتر ریاست جمهوری، اعلام کرده که درخواستی برای ملاقات با پاپ از سوی رئیس جمهور مطرح نشده بوده‌است].

در پایان می‌توان گفت که دعوت از رئیس جمهور برای شرکت در هر کنفرانس و یا اجلاسی به معنی الزام جهت شرکت در این برنامه نیست و بدون مشخص شدن سطح شرکت‌کنندگان حتی این حضور می‌تواند تبعات خاصی را به همراه داشته باشد.

حضور مکرر رئیس جمهور در سفرهای استانی داخل کشور و سفرهای خارجی در کنار علاقه شدید ایشان به حضور در کنفرانس‌های خبری و ملاقات با رسانه‌ها این سوال را در افکار عمومی متبادر می‌کند که اوقات رئیس جمهور ایران چگونه سپری می‌شود؟

به هر حال سفر ایشان به ایتالیا با توجه به عدم ملاقات مسئولان و رجال سیاسی ایتالیایی و یا سایر کشورهای اروپایی و نیز با توجه به کوتاه بودن سوال برانگیز سفر ایشان، می‌توان این نتیجه را گرفت که به نظر می‌رسد که در خوش بینانه ترین حالت یک روز رئیس جمهور ایران به خوبی نگذشته‌است و این وظیفه دستگاه دیپلماسی کشورمان است که با هوشمندی بیشتری اولویت‌های سیاست خارجی کشورمان را مشخص کنند.