چگونه می‌توان از سرطان پیشگیری کرد؟
«حتی کسانی که در بستگان نزدیک خود بیمار سرطانی دارند، می‌توانند در این مورد ایمنی کسب کنند. با پیروی از یک برنامه تغذیه ویتامینه و تغییر روش زندگی، می‌توان با وجود ژنتیک‌بودن برخی سرطان‌ها و پیشینه جاپای سرطان در فامیل، از این بیماری پیشگیری کرد و زندگی و عمر طبیعی داشت.
شما، چه زن باشید و چه مرد یا هر سن و شغلی که داشته باشید، از تریلیون‌ها سلول تشکیل شده‌اید. سلول‌های بدن انسان در طول عمر به طور معمول رشد می‌کنند و در صورت نیاز تقسیم می‌شوند و وقتی هم که پیر شوند یا وضعیتی غیر طبیعی پیدا کنند، می‌میرند. سرطان زمانی شروع می‌شود که سلول‌های سالم از تغذیه نامناسب یا پدیده‌ای دیگر آسیب می‌بینند و جهش می‌یابند و کارکردشان تغییر می‌یابد و سرطانی می‌شوند و با متاستاز، دیگر سلول‌های سالم و طبیعی بدن را نیز سرطانی می‌کنند.
افزایش هشداردهنده
بنا به آماری که وزارت بهداشت، اسفندماه سال گذشته داد، هر سال حدود ۱۳۵ هزار مورد سرطان در کشور اتفاق می‌افتد. هشداردهنده اینکه کشور با شیب افزایشی این بیماری مواجه است.
سرطان انواع گوناگونی دارد و در هر یک از ارگان‌های بدن که شکل یابد، نام همان را به خود می‌گیرد. بنا به گزارش وزارت بهداشت، در مردان ایرانی، سرطان پروستات و در زنان، سرطان سینه گسترش بالاتری دارد. سرطان‌های روده بزرگ، معده، پوست و تیروئید نیز در ایران پراکندگی زیادی دارد. سرطان می‌تواند از جایی که برای نخستین بار شروع شده است، از طریق جریان خون یا دستگاه لنفاوی به دیگر نقاط بدن نیز منتقل شود.
سرطان و سبک زندگی
عوامل متعددی زمینه‌ساز ابتلای افراد به سرطان است. برخی از علل سرطان ممکن است ناشناخته بماند اما شناخته‌هایی مانند ژن، تماس با انواع خاصی از پرتوها، مواد شیمیایی، ابتلا به ویروس‌های خاص نیز وجود دارد. به طور کلی این بیماری را در ارتباط با سبک زندگی می‌دانند. از این رو خطر ابتلا به سرطان می‌تواند در افراد متفاوت باشد.
استعمال دخانیات، تماس با دود سیگار و قلیان، نوشیدن الکل، کم‌تحرکی یا نبود فعالیت بدنی، رژیم‌های غذایی نامناسب، اضافه‌وزن و چاقی از جمله عواملی است که در برخی افراد منجر به ابتلا به سرطان می‌شود. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، ۳۰ تا ۴۰ درصد از دلایل ابتلا به سرطان را می‌توان به آن دسته از عوامل خطرزایی نسبت داد که با سبک زندگی پیوند دارد.
سرطان و تغذیه
مطالعات گوناگون ثابت کرده است که تغییرات ساده در سبک زندگی، مانند پیروی از یک رژیم غذایی سالم، می‌تواند تا ۵۰ درصد از دچارشدن به همه سرطان‌ها پیشگیری کند.
عادات غذایی نامناسب نیز دلیل بسیاری از بیماری‌ها از جمله سرطان، بیماری قلبی و دیابت است. غذاهای فرآوری‌شده حاوی قند بالا و فیبر و مواد مغذی کم با خطر ابتلا به سرطان ارتباط دارد. محققان دریافته‌اند رژیم غذایی که باعث افزایش سطح گلوکز خون می‌شود با افزایش خطر ابتلا به سرطان‌های معده، سینه و روده بزرگ در ارتباط است.
محققان بر این باورند که وجود گلوکز و انسولین در خون، از دیگر عوامل خطر سرطان است؛ چراکه انسولین، موجب تحریک تقسیم سلولی می‌شود، از رشد و گسترش سلول‌های سرطانی حمایت و در نهایت، نابودی و حذف سلول‌های سرطانی را دشوارتر می‌کند. همچنین سطوح بالاتر انسولین و گلوکز خون ممکن است التهاب بیافریند و در درازمدت منجر به رشد سلول‌های غیر طبیعی شود و به سرطان کمک کند.
تعادل و تنوع
درباره نقش تغذیه در پیشگیری از سرطان، دکتر بهروز طلایی، متخصص تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی کرمان، در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات توضیح می‌دهد: «تغذیه و اصول صحیح تغذیه به چند اصل مربوط می‌شود که یکی تنوع در غذاخوردن است. به این معنا که از همه گروه‌های غذایی استفاده شود و دوم، تعادل در غذاخوردن است. یعنی در عین حال که از همه گروه‌های غذایی استفاده می‌شود، نه کم‌خوری اتفاق بیفتد و نه پرخوری.»
وقتی کم‌خوری اتفاق می‌افتد، مواد مغذی بسیاری از جمله انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی و حتی کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها و چربی‌های کم‌تری به بدن وارد می‌شود و این، پیامدهای منفی فراوان دارد. پرخوری نیز مسمومیت و چاقی و مشکلاتی دیگر ایجاد می‌کند. هر دو این وضعیت، تعادل نرمال و عملکرد سلول‌های بدن را به هم می‌ریزد و وقتی عملکرد سلول‌ها دچار اختلال شود، سلول می‌تواند به سمت سرطانی‌شدن پیش برود. علاوه بر این، تغذیه می‌تواند به شکل دیگری نیز زمینه ابتلا به سرطان را فراهم کند. اینکه غذاهایی مصرف شود که با ایجاد ترکیبات در بدن، فرد را به سمت سرطان پیش ببرد.»
طلایی با تاکید بر اینکه تغذیه، نقش بسیار مهمی در حفظ سلامتی دارد، می‌افزاید: «در کنار تغذیه، فعالیت بدنی مناسب نیاز است تا کمک کند سلول‌ها عملکرد طبیعی داشته باشد.»
مصرف پنج گروه غذایی
«یک هرم غذایی وجود دارد که شامل پنج گروه اصلی غذایی است و باید روزانه از آن استفاده شود. بسته به اینکه فرد در چه دورانی قرار دارد، کودک است یا بزرگسال یا سالمند یا اینکه در دوران بارداری یا شیردهی است، میزان مصرف این گروه‌های غذایی، متفاوت است ولی مصرف روزانه این پنج گروه، برای همه افراد ثابت است.»
طلایی در ادامه این سخنان می‌گوید: «گروه‌های اصلی، خوراکی‌هایی شامل نان و غلات، میوه‌ها، سبزی‌ها، لبنیات و گوشت‌هاست که تخم مرغ و حبوبات و مغزها هم در همین گروه قرار دارند. باید از همه این پنج گروه اصلی در طول روز استفاده کنیم. یعنی روزانه یکی - دو میوه بخوریم، سبزی‌ها و نان و غلاتی از جمله برنج و ماکارونی و ... مصرف کنیم، لبنیات هم حتما باید استفاده شود، انواع گوشت‌های قرمز و سفید و حبوب و تخم مرغ هم باید در برنامه غذایی روزانه باشد تا تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن تأمین شود. مصرف این گروه‌های غذایی برای همه دوران زندگی انسان است و برای حفظ سلامتی و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هایی از جمله سرطان ضروری است.»
تعداد وعده‌های غذایی
طلایی در این مورد که آیا تعداد وعده‌های غذایی در سلامتی بدن و عملکرد درست سلولی نیز تأثیری دارد یا اینکه برای سلامتی، چند وعده در روز باید غذا خورد، می‌گوید: «وعده‌های غذایی اصلی شامل صبحانه و ناهار و شام است و میان‌وعده‌های صبح و عصر و حتی قبل از خواب را هم داریم. میان‌وعده‌ها بسیار مهم‌اند که چه چیزی استفاده می‌کنیم. میوه و سبزی‌ها و انواع مغزها بیشتر برای میان‌وعده مناسب است و از دیگر گروه‌های غذایی، بهتر است در وعده‌های صبحانه و ناهار و شام استفاده شود.»
به عقیده طلایی مهم است که نظم غذایی اتفاق بیفتد و باعث شود قند خون، همیشه حالت نرمال داشته باشد: «اگر بخواهیم در یک وعده، مقدار زیادی غذا بخوریم، انسولین به‌شدت بالا رفته و قند خون پایین می‌آید و باید دوباره غذا مصرف کنیم تا قند خون افزایش یابد که در این صورت، دوباره انسولین ترشح می‌شود. این بالا و پایین‌رفتن قند خون، اختلال عملکرد سلولی ایجاد می‌کند و می‌تواند تا سرطانی‌شدن بدن هم پیش برود.»
یک هشدار مهم
طلایی در برابر این پرسش که آیا نوع خاصی از سرطان هم هست که به طور مستقیم با تغذیه ارتباط داشته باشد، توضیح می‌دهد: «بسیاری از سرطان‌ها از جمله سرطان دستگاه گوارش به تغذیه مربوط است. مثلا فردی که روزانه میوه و سبزی دریافت نمی‌کند، در این صورت، عملکرد طبیعی دستگاه گوارش او مختل می‌شود و یبوست‌های دوره‌ای شدید پیش می‌آید و سلول‌ها عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهد و به سمت سرطانی‌شدن پیش می‌رود.»
خیلی اوقات افراد به جای میوه و سبزی از آبمیوه استفاده می‌کنند. آبمیوه اگر طبیعی باشد مشکلی ندارد اما انواع صنعتی آن بیشتر آب و شکر و رنگ و اسانس و کمی اسید سیتریک است و نمی‌تواند جایگزین میوه باشد؛ چراکه خود این نوشیدنی‌ها، باعث چسبندگی روده می‌شود و سلول‌های جذبی را از میان می‌برد و باعث بروز سرطان‌های گوارشی می‌شود.»
گیاهخواری و سلامتی
رژیم‌های گیاهخواری که طرفداران زیادی پیدا کرده است، آیا در زمره تغذیه سالم محسوب می‌شود؟ دکتر طلایی در برابر این پرسش، چنین پاسخ می‌دهد: «گیاهخواری انواع گوناگون دارد. برخی از گیاهخواران هستند که تخم مرغ و لبنیات مصرف می‌کنند، برخی دیگر به گیاهخواران منعطف معروف‌اند، یعنی ماهی یکبار گوشت می‌خورند.
مشکل اصلی با گیاهخواران مطلق است که سبک تغذیه آنها موجب می‌شود برخی از ترکیبات و مواد مغذی را که فقط از طریق منابع حیوانی به دست می‌آید، دریافت نکنند. مثلا ویتامین ب ۱۲ فقط در منابع حیوانی است و در منابع گیاهی نیست و گیاهخواری، کمبود این ویتامین را به دنبال دارد.»
طلایی تصریح می‌کند: «اینکه گیاهخواری، فرد را به سمت سرطان ببرد، اینطور نیست. گیاهخواری، سبکی از زندگی است. منتها ممکن است این سبک تغذیه، کمبودهایی را در بدن ایجاد کند که با استفاده از برنامه‌های غذایی می‌توان آن را جبران کرد و در بسیاری از موارد، نیازی به دارو و مکمل نیست. برخی گیاهخواران منعطف که ترکیبی از مواد غذایی گیاهی و حیوانی مصرف می‌کنند، نه تنها مشکلی ندارند، بلکه فایده‌هایی هم برایشان دارد از جمله اینکه به پاکسازی سموم از بدن‌شان کمک می‌رساند.»
فست‌فودخوری و بیماری
افراد زیادی در جامعه هستند که بی‌توجه به پیامدهای منفی که غذاهای موسوم به فست‌فود دارد، باز هم از آنها تغذیه می‌کنند. به این افراد، چه توصیه‌ای دارید؟ این نوع غذاها آیا ریسک ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد یا نه؟ پاسخ دکتر طلایی چنین است: «نمی‌توان گفت اصلا فست‌فود مصرف نشود اما می‌توان گفت که هر فرد، برای مصرف این نوع از غذاها برنامه داشته باشد. مثلا اگر هفته‌ای یا دو هفته یکبار این نوع از غذاها مصرف شود، بدن فرصت پیدا می‌کند تا سموم و چربی‌های اضافه را هضم یا دفع کند یا بسوزاند ولی اگر مصرف فست‌فودها روزانه باشد، مقدار انرژی و چربی خیلی زیادی وارد بدن می‌کند که نمی‌سوزد و به شکل چربی ذخیره می‌شود که در این صورت ممکن است اضافه‌وزن اتفاق بیفتد و چربی خون یا غلظت خون افزایش پیدا کند و همین شرایط، باعث بروز بیماری‌هایی همچون چاقی، افزایش فشار خون، برهم‌خوردن تعادل قند و … خواهد بود و در نهایت همه این بیماری‌ها باعث ازمیان‌رفتن وضعیت نرمال بدن می‌شود. بنابراین اگر قرار است فست‌فود مصرف شود، به صورت برنامه‌ریزی‌شده باشد، مثلا هفته‌ای یا دو هفته یکبار.»
نکته بعدی اینکه حتماً در طول روز به میزان مناسب، آب نوشیده شود؛ چرا که باعث دفع سموم از بدن می‌شود. اگر آب کم مصرف شود یا به جای آن، نوشابه و دلستر و دوغ‌های صنعتی نوشیده شود، از آنجا که دوغ، نمک زیادی دارد و نوشیدنی‌ها هم دارای قند و افزودنی‌های فراوان است، به کبد فشار زیادی وارد می‌شود. کبد تا حدی می‌تواند آن را دفع کند و پس از آن کم‌کم کبد چرب اتفاق می‌افتد که خود این می‌تواند عامل خیلی از بیماری‌های دیگر باشد. در کنار این اقدامات، فعالیت بدنی روزانه و حداقل یک‌ساعت پیاده‌روی نیز ضروری است.»
چهارراه سلامتی
این متخصص تغذیه به سخنانش ادامه می‌دهد: «برای پیشگیری از سرطان نکته مهم این است که از همه گروه‌های غذایی استفاده شود. در طول روز، میزان مناسبی آب نوشیده شود و ورزش و فعالیت بدنی مناسب انجام گیرد. اگر هر سه این اقدامات به صورت نرمال باشد، وضعیت بدن نیز نرمال می‌شود. اگر هر کدام از این‌ها به هم بریزد، بدن نیز به هم می‌ریزد و اختلال عملکرد رخ می‌دهد. خواب کافی هم بسیار کارایی دارد و هر فرد باید در حد مناسبی در شب بخوابد.»
درمان سرطان
حالا انتخاب با خود ماست که یک سبک زندگی سالم در پیش بگیریم و اجازه بدهیم سلول‌ها عملکرد عادی‌شان را دنبال کنند یا راه را برای ابتلا به سرطان باز کنیم. اگر چه شنیدن نام سرطان، همیشه وحشت و نگرانی ایجاد می‌کند اما خوشبختانه، تعداد زیادی از انواع سرطان‌ها در صورت تشخیص به‌هنگام قابل درمان است. درمان این بیماری، روش‌های گوناگون دارد و بسته به نوع و مرحله آن متفاوت است. گاهی درمان، برای بهبود سرطان و گاهی برای پیشگیری از متاستاز انجام می‌شود. به طور کلی، جراحی، شیمی‌درمانی، رادیوتراپی، ایمونوتراپی و هورمون‌درمانی از جمله روش‌های درمانی‌اند. البته روش‌های جدیدی با عنوان ایمنی‌درمانی نیز به کار گرفته می‌شود.
دستگاه ایمنی بدن ما به دو بخش ایمنی ذاتی و ایمنی تطبیقی، تقسیم‌بندی می‌شود و از طریق چند سد محافظتی مکانیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و سلولی از ما در برابر عوامل بیماری‌زا محافظت می‌کند. پوست، یک سد مکانیکی و نخستین سد دفاعی در برابر عفونت است. در ریه‌ها نیز دو عمل سرفه و عطسه به طور مکانیکی، عوامل بیماری‌زا را از دستگاه تنفس دور می‌کند. ترشحات پپتیدی پوست، آنزیم‌های موجود در بزاق، اشک و شیر مادر، جزو سدهای شیمیایی است. لوکوسیت‌ها یا همان گلبول‌های سفید خون، سد سلولی را تشکیل می‌دهد. ماکروفاژها (سلول‌های بیگانه‌خوار)، سلول‌های دندریتیک و سلول‌های کشنده طبیعی در سد دفاعی سلولی و در دستگاه ایمنی ذاتی فعال‌اند. سلول‌های فعال در دستگاه ایمنی ذاتی، واسطه‌ای هستند که دستگاه ایمنی تطبیقی را فعال می‌کند. دستگاه ایمنی تطبیقی، فقط در مهره‌داران وجود دارد و لنفوسیت (سلول) های B و T از جمله سلول‌های بسیار مهم آن هستند. پاسخ اختصاصی به آنتی‌ژن، از میان بردن عوامل بیماری‌زا و ایجاد حافظه ایمنی از جمله وظایف دستگاه ایمنی تطبیقی است. اختلالات دستگاه ایمنی، موجب ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی، بیماری‌های التهابی و سرطان می‌شود.
یکی از مهم‌ترین وظایف دستگاه ایمنی، از بین بردن تومورهای سرطانی است. دانشمندان همواره در جستجوی راه‌هایی برای درمان انواع سرطان هستند. اینک ایمنی‌درمانی، شیوه‌ای مؤثر است و به طور گسترده در درمان برخی از سرطان‌ها به کار می‌رود و شامل سرکوب یا تحریک سامانه ایمنی است. با این روش به خود دستگاه ایمنی بدن القا می‌شود که به تومورهای سرطانی یورش برد اما تومورها بسیار خوب می‌دانند سامانه ایمنی را چگونه سرکوب کنند. این روش درمانی فقط در مورد برخی از سرطان‌ها نتیجه‌بخش است.
سلول‌های T در شرایط عادی، سلول‌های سرطانی را شناسایی و منهدم می‌کند اما در بدن بسیاری از افرادی که دچار سرطان هستند، سلول‌های T زمانی که به محیط اطراف یک تومور راه پیدا می‌کنند، خلع سلاح می‌شوند. از این رو لازم است راهی پیدا شود تا این سلول‌های بی‌رمق، دوباره توانا شوند. بیشتر مطالعاتی که تاکنون در این مورد انجام شده و به آن «ایمنی‌درمانی سرطان» می‌گویند، به منظور یافتن راه‌هایی بوده است که به طور مستقیم، سلول‌های T را تحریک کرده و توانایی مبارزه را به آنها برگرداند اما پژوهشگران یک مؤسسه فناوری، روشی را کشف کرده‌اند که به کمک آن می‌توان، این سلول‌ها را به طور غیر مستقیم فعال کرد. برای این منظور از نیروهای کمک‌رسان تازه‌نفسی به نام سلول‌های دندریتیک کمک گرفته می‌شود که تأمین‌کننده ایمنی‌اند و نیز سلول‌های فرعی دستگاه ایمنی محسوب می‌شوند. اما انسان‌های مستعد سرطان با شناسایی به‌هنگام، هرگز نباید اجازه مانور به فراگستری (متاستاز) دهند، همان تهاجم سرطان که گسترش مستقیم و نفوذ سلول‌های سرطانی به بافت‌های مجاور است. سرطان پس از تغییر ژنتیکی سلول‌ها برای تکثیر سریع و نامحدود آماده می‌شود و منجر به شکل‌گیری یک فنوتیپ بدخیم می‌شود. این بدخیمی، امکان تهاجم به گردش خون و به دنبال آن حمله به محل دوم برای سرطان‌زایی را فراهم می‌کند.»
