پیامد‌های منفی مهاجرت نخبگان
حسین معافی- سرمایه انسانی از جمله اصلی‌ترین مؤلفه‌های رشد و توسعه کشور‌ها بوده و مهاجرت و ناامیدی جوانان، نخبگان و فارغ التحصیلان دانشگاهی در کشور‌های در حال توسعه فرایند توسعه و پیشرفت را به تعویق می‌اندازد. امروزه نمودار مهاجرت نخبگان در ایران روند صعودی داشته و ادامه این پدیده به صورت پیوسته، ایران را در آینده‌ای نزدیک با چالش‌های عظیمی روبه‌رو خواهد کرد. بر اساس جدیدترین آمار‌های رصدخانه مهاجرت ایران درصد بالایی از دارندگان مدال‌های المپیاد علمی و اعضای بنیاد نخبگان، مقیم خارج از کشور هستند و این عوامل نه تنها آینده علمی کشور را به خطر می‌اندازد بلکه باعث ناامیدی و عدم انگیزه دانشجویان و حتی دانش‌آموزان کشور نیز می‌شود.
بهرام صلواتی مدیر رصدخانه مهاجرت ایران اعلام می‌کند که ۷۰ درصد نیرو‌های متخصص وارد فرایند مهاجرت شده‌اند و طبق آمار‌ها متأسفانه اغلب آن‌ها قصد برگشت به ایران را ندارند؛ چرا که ۹۰ درصد آن‌ها باوری به وعده‌های حکومت برای استفاده از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور ندارند.
برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان و جوانان، دولت می‌تواند از راهکار‌های مختلفی استفاده کند که برای رسیدن به این هدف‌ها، نیاز به هماهنگی و همکاری بین بخش‌های مختلف دولت و جامعه است؛ برخی از این راهکار‌ها عبارتند از:
ارتقای شرایط اقتصادی: بهبود شرایط اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب، می‌تواند از مهاجرت جوانان و فارغ التحصیلان جلوگیری کند.
اصلاح سیاست‌های آموزشی: اصلاح و بهبود سیاست‌های آموزشی و ارتقای کیفیت آموزش در کلیه مراحل تحصیلی، می‌تواند باعث جذب دانش‌آموزان و فارغ‌التحصیلان در داخل کشور شود.
ارتقای فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی: ارتقای فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی و تربیت جامعه‌ای پویا و پیشرفته، می‌تواند از پدیده مهاجرت جوانان جلوگیری کند.
ارائه زیرساخت‌های مناسب: ارائه زیرساخت‌های مناسب در زمینه‌های مختلف مانند فناوری، ارتباطات و حمل و نقل، می‌تواند باعث جذب سرمایه‌گذاران و ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب شود.
ایجاد توسعه منطقه‌ای: توسعه منطقه‌ای و توسعه شهرنشینی در مناطق کمتر توسعه یافته، می‌تواند فرصت‌های شغلی و اقتصادی جدیدی ایجاد کند و از مهاجرت جوانان جلوگیری کند.
دولت می‌تواند برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان و رشد اقتصادی کشور، سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کند که دولت در چند سال اخیر برای این مهم اقداماتی را آغاز کرده است. این اقدامات شامل تغییر قوانین و مقررات، ایجاد زیرساخت‌های مناسب و ارائه تسهیلات به سرمایه‌گذاران خارجی و تعامل با برخی از کشور‌های دنیا است.
همچنین، دولت ایران با عضویت در پیمان شانگ‌های و تعامل با کشور‌های همسایه و ایجاد مناطق ویژه اقتصادی (مانند منطقه ویژه اقتصادی چابهار در جنوب شرق ایران)، تسهیلات زیرساختی و مالی، حمایت از تولید داخلی و تسهیلات برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی، سعی در جذب آن‌ها داشته است.
با این‌حال، در دستیابی به این هدف‌ها، مشکلاتی نظیر مقررات پیچیده، نبود شفافیت، نامناسب بودن زیرساخت‌ها و مشکلات دیگری نیز وجود دارد که نیاز به توجه و رفع آن‌ها دارد.
مهاجرت نخبگان و فارغ‌التحصیلان با استعداد از ایران، می‌تواند عواقب منفی برای کشور داشته باشد. در ادامه به برخی از این عواقب اشاره می‌کنیم:
از دست دادن نخبگان
کاهش توانمندی‌های علمی و فنی
کاهش توانمندی‌های اقتصادی
کاهش رشد و توسعه اقتصادی
افزایش هزینه‌های آموزشی
افزایش شکاف طبقات اجتماعی
پیری جمعیت
بنابراین، جلوگیری از مهاجرت نخبگان و افراد با توانایی‌های خاص، از اهمیت بسیاری برخوردار است. ایجاد فرصت‌های شغلی و ارائه شرایط مناسب برای توسعه تخصص‌ها و فناوری‌های پیشرفته، می‌تواند به کاهش مهاجرت نخبگان و افراد با توانایی‌های خاص کمک کند.
*مدرس دانشگاه فرهنگیان اراک
