درباره کم خونی بیشتر بدانید

گفته می‌شود ۵۰ درصد خانم‌های باردار و نیمی از دختران و زنان ۱۴ تا ۴۳ سال دچار کمبود آهن هستند و حدود یک‌سوم این افراد از کم‌خونی شدید رنج می‌برند.

آمار‌های نگران‌کنند‌ه‌ای از فقر‌آهن و کم‌خونی در بین ایرانی‌ها بخصوص خانم‌ها و دختران ایرانی به گوش می‌رسد. آن‌طور که گفته می‌شود ۵۰ درصد خانم‌های باردار و نیمی از دختران و زنان ۱۴ تا ۴۳ سال دچار کمبود آهن هستند و حدود یک‌سوم این افراد از کم‌خونی شدید رنج می‌برند.

کم خونی انواع مختلفی دارد. از کم خونی ناشی از فقر آهن گرفته تا تالاسمی و انواع نادر آن. با دکتر «سمیه خمسی»، فوق تخصص خون و سرطان بالغین، عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت وگویی ترتیب داده ایم تا بیشتر با انواع رایج کم خونی، علائم و روش‌های درمان آن آشنا شویم.

کم خونی چیست و چه افرادی بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند؟

آنمی یا کم خونی زمانی بروز می‌کند که میزان هموگلوبین در خون پایین‌تر از حد استاندارد باشد. هموگلوبین ترکیبی پروتئینی است که وظیفه حمل اکسیژن به بافت‌های بدن را به عهده دارد. بنابر گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود ۲۵ درصد از مردم جهان از کم خونی رنج می‌برند که نیمی از این میزان به کمبود آهن در افراد مربوط می‌شود. معمولا خانم‌ها به دلیل خونریزی ماهانه، کودکان در سنین رشد و خانم‌های باردار بیشتر در معرض کم خونی قرار دارند.

درباره گلبول‌های قرمز، هموگلوبین و آهن و همچنین علل بروز کم خونی بیشتر توضیح بدهید.

عوامل متعددی در بروز کم خونی نقش دارد. گاهی این هموگلوبین توسط مغز استخوان تولید نمی‌شود و در برخی موارد این هموگلوبین‌ها به صورت خونریزی از بدن دفع می‌شوند.

علاوه بر این در برخی موارد از دست رفتن هموگلوبین در داخل بدن رخ می‌دهد به این ترتیب که تخریب در طحال احتباس می‌شود.

کم خونی چه نشانه‌هایی دارد؟

بیشتر افرادی که دچار کم خونی جزئی هستند معمولا متوجه آن نمی‌شوند. شدت و میزان علائم بستگی به شدت، نوع و سرعت بروز کم خونی دارد. اگر کم خونی بتدریج بروز کند، فرد به مرور با علائم حاصله تطابق پیدا می‌کند و دیرتر متوجه مشکل شده و دیرتر به پزشک مراجعه می‌کند، اما به طور کلی کم خونی خود را با نشانه‌هایی مثل ضعف، خستگی، افزایش ضربان قلب، تنگی نفس، رنگ پریدگی، سردرد، سرگیجه، افت فشار و... نشان می‌دهد.

البته در برخی انواع کم خونی علائمی مثل درد در شکم، کمر یا سینه، اختلالات دید، زردی و تورم اعضای بدن نیز دیده می‌شود. توجه داشته باشید کم خونی در افراد سالمند خطر مرگ ناشی از بیماری، سکته قلبی یا سکته مغزی را افزایش می‌دهد.

اشاره کردید که کم خونی انواع مختلفی دارد. لطفا درباره شایع‌ترین آن‌ها توضیح بیشتری بدهید.

کم خونی ناشی از فقر آهن: این نوع کم خونی شایع‌ترین نوع کم خونی است که حدود ۵۰ درصد آنمی‌های تشخیص داده شده را دربرمی گیرد. کاهش میزان آهن می‌تواند ناشی از خونریزی به دلیل عادت ماهانه شدید یا طولانی مدت خانم ها، فیبروم رحم، سرطان کولون یا مصرف منظم آسپیرین و همچنین داشتن تغذیه‌ای فقیر از آهن باشد. در کم خونی ناشی از فقر آهن اندازه گلبول‌های قرمز تغییر کرده و کوچک‌تر از حد معمولی می‌شوند.

مصرف مواد غذایی سرشار از آهن مانند گوشت قرمز، ماهی، گوشت پرندگان، تخم مرغ و موادغذایی غنی شده از آهن می‌تواند از بروز این نوع کم خونی تا حدودی پیشگیری کند.

مصرف ویتامین C جذب آهن را بالا می‌برد. گاهی این نوع کم خونی به دلیل عدم توانایی بدن در جذب آهن نیز بروز می‌کند که می‌تواند ناشی از وجود بیماری‌هایی مانند بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن) باشد. در افرادی که جراحی معده برای کاهش سطح جذب و ایجاد کاهش وزن انجام داده اند، نیز جذب آهن بشدت کاهش پیدا می‌کند.

چای، قهوه، شیر، فیبر بالای غذا، مکمل‌های کلسیم، روی، مس و نیز آنتی اسیدها، رانیتیدین و امپرازول و ترکیبات مشابه، دارو‌های درمان پوکی استخوان نیز جذب آهن را کم می‌کنند و این لزوم رعایت فاصله مناسب استفاده از این دارو‌ها و مواد غذایی را نشان می‌دهد.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B ۱۲ و اسیدفولیک: در این نوع کم خونی گلبول‌های قرمز تغییر شکل داده و بزرگ می‌شوند که به آن کم خونی مگالوبلاستیک می‌گویند.

این کم خونی به دلیل کمبود ویتامین B ۱۲ یا اسیدفولیک (ویتامین B ۹) بروز می‌کند که در مورد اول کم خونی می‌تواند ناشی از کمبود جذب این ویتامین به دلیل التهاب‌ها و جراحی‌های معده و روده، برخی دارو‌ها و عفونت ها، رژیم‌های غذایی بویژه گیاهخواری یا وجود یک بیماری خودایمنی به نام کم خونی کشنده یا پرنیسیوز باشد.

این کم خونی انواع مادرزادی نیز دارد که نادر است. یکی از علائم مهم این آنمی علائم عصبی است.

اگر این مشکل بموقع درمان نشود امکان بروز اختلالات حرکتی، عدم تعادل و اختلال کنترل ادرار و مدفوع نیز وجود دارد که جزو مشکلات غیرقابل برگشت هستند. از طرف دیگر کاهش جذب ویتامین B ۱۲ در سنین بالا و مصرف برخی دارو‌ها نیز عوامل بروز این نوع کم خونی را افزایش می‌دهند.

کمبود ناشی از اسیدفولیک نیز به دلیل افزایش نیاز در دوران رشد، دوران بارداری، حتی بیماری، عدم مصرف سبزیجات تازه، مشکلات جذب در بیماری‌های گوارشی مثل سلیاک، جراحی روده کوچک یا به دنبال مصرف برخی دارو‌ها (مانند برخی دارو‌های ضدصرع) بروز می‌کند.

کم خونی ناشی از بیماری‌های مزمن: برخی از بیماری‌های مزمن و گاهی درمان آن‌ها باعث کاهش میزان گلبول‌های قرمز خون می‌شود. انواع سرطان، بیماری‌های عفونی مثل ایدز، سل و بیماری‌های التهابی مثل آرتریت روماتوئید، لوپوس، کرون، بیماری‌های کبدی، کم کاری تیروئید می‌توانند روی فعالیت مغز استخوان تاثیر گذاشته و عاملی برای بروز کم خونی شوند

نارسایی کلیوی نیز باعث کم خونی می‌شود، چون کلیه‌ها هورمونی به نام اریتروپروتئین تولید می‌کنند که باعث تنظیم میزان گلبول‌های قرمز می‌شود. 

کم خونی ناشی از خونریزی: از دست دادن خون زیاد به دلیل مشکلاتی مثل تصادفات شدید، عمل جراحی، زایمان و... با سرعت بیشتر کم خونی می‌آورد.

برخی مشکلات دستگاه گوارشی مانند زخم‌های گوارشی، پولیپ‌های روده یا سرطان کولورکتال و... نیز به بروز کم خونی منجر می‌شود.

تالاسمی: تالاسمی از شایع‌ترین علل کم خونی‌های مادرزادی است که شامل طیفی از بیماری‌ها از کم خونی خفیف در نوع مینور تا شدید در نوع ماژور و نیازمند تجویز مداوم خون می‌باشد.

در این نوع کم خونی گلبول‌های قرمز اغلب کوچک شده اند در صورت تاخیر درمان مناسب، بیمار دچار تغییر شکل‌های استخوانی، اختلالات رشدی و کارکرد هورمونی و در انواع شدید آن ازدیاد آهن بدن می‌شود.

با چه روش‌هایی می‌شود کم خونی را درمان کرد؟

درمان کم خونی با توجه به انواع آن متفاوت است. کم خونی ناشی از فقر آهن با مصرف مکمل آهن و کم خونی مگالوبلاستیک (کمبود ویتامین B ۱۲ یا اسیدفولیک) با تجویز ویتامین B ۱۲ و فولیک اسید قابل کنترل است. قطع مصرف دارو‌های ایجادکننده کم خونی و جایگزین کردن آن‌ها با دارو‌های مناسب نیز از جمله روش‌های مقابله با کم خونی است.

خانم‌هایی که دچار خونریزی شدید ماهانه می‌شوند، باید از نظر وجود بیماری‌های زنان بررسی شده و در صورت نبود مشکل حتما ترکیبات آهن مناسب جهت پیشگیری از ایجاد فقر آهن دریافت کنند. درخصوص کم خونی ناشی از بیماری‌های مزمن لازم است که ابتدا بیماری زمینه‌ای درمان و کنترل شود. از استروئید و درمان‌های سرکوبگر ایمنی در درمان برخی از انواع کم خونی‌های همولیتیک استفاده می‌شود.

در کنترل درد‌های ناشی از کم خونی داسی شکل، مصرف دارو‌های مسکن کاربرد دارد. در برخی موارد کم خونی، تزریق خون، اریتروپویتین یا پیوند مغزاستخوان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۱۰ راهکار برای درمان کم خونی

یکی از بیماری‌های رایج امروزی کم خونی است که ارتباط مستقیمی با تغذیه دارد، اما علاوه بر تغذیه می‌توان از طریق درمان گیاهی این بیماری را مهار کرد.

افسنتین، گیاهی است شفابخش که هم به طور وحشی می‌روید و هم آن را کشت می‌کنند و براحتی می‌توانید آن را از عطاری‌ها تهیه کنید. ۵ تا ۶ گرم از برگ این گیاه را در یک لیتر آب جوش بریزید و چند دقیقه آن را بجوشانید و بعد بگذارید خنک شود.

آن را صاف کرده و با کمی عسل شیرین کرده و قبل از ناهار و شام یک فنجان از آن را میل کنید. این جوشانده برای درمان کم خونی و لاغری بسیار موثر است. انگور به علت داشتن آهن، منگنز و منیزیم برای درمان کم خونی بسیار موثر است؛ البته انگور شیرین با پوست نازک.

نوشیدن روزانه ۳ تا ۵ فنجان شربت بارهنگ کم خونی را از بین می‌برد.

۲۰ گرم از آب تره را با عسل مخلوط کرده و روزانه ۲ تا ۳ فنجان از آن را میل کنید که درمان کامل و خوبی برای کم خونی است.

۲۰ گرم جو پوست کنده را در یک لیتر آب سرد بریزید و بجوشانید و آب اول آن را دور ریخته و دوباره یک لیتر آب روی آن بریزید و یک ربع بجوشانید و صاف کنید و پس از هر وعده غذا یک فنجان از آن را بنوشید.

کسانی که دچار کم خونی هستند یک روز در میان بعد از وعده غذایی پنج، شش عدد فندق خام بخورند.

برگ‌های کلم سبز و قرمز خام را به صورت سالاد قبل از هر وعده غذایی میل کنید. برگ‌های کلم دارای کلسیم و گوگرد فراوان بوده و بسیار برای کم خونی مفید است.

جوشانده برگ یا پوست گردو بهترین دارو برای کم خونی است.

۲۰ تا ۳۰ گرم از برگ‌های خشک گزنه را در نیم لیتر آب سرد بریزید و ۳ تا ۵ دقیقه بجوشانید و سپس ۱۰ دقیقه کنار بگذارید تا دم بکشد، بعد آن را صاف کنید و روزی ۳، ۴ بار و هر بار یک فنجان از آن را بنوشید که برای کم خونی بسیار موثر است.

حدود ۵ گرم از ریشه خشک ریواس را به صورت پودر درآورید و داخل یک لیوان آب ولرم حل کرده و با عسل شیرین کنید و خوب هم بزنید و هر روز قبل از غذا یک فنجان از آن را بنوشید.

داشتن تغذیه خوب و مناسب همراه با گیاهان دارویی می‌تواند بسیاری از بیماری‌ها را معالجه و ریشه کن کند، پس از معجزه این مواد غافل نشوید.