خیز کرملین برای بازپس گیری حیاط خلوتش
جنگ اوکراین، موجب شده تا نفوذ روسیه در منطقه استراتژیک قفقاز که از آن تحت حیاط خلوت مسکو یاد می‌شود، کاهش یابد، از همین رو امروز شاهد درگیری قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای جهت پر کردن خلاء روسیه در این جغرافیا هستیم.
بازی ایران با کارت قفقاز؟
نیکول پاشینیان ۱۳ سپتامبر در مصاحبه‌ای تکرار کرد که ارمنستان نمی‌تواند به مسکو به عنوان ضامن امنیتش تکیه کند، این عبارات در حالی رسانه‌ای شد که تنش‌ها در قفقاز جنوبی اوج گرفته. آنگونه که ناظران می‌گویند، جنگ اوکراین نه تنها نفوذ کرملین در منطقه را کاهش داده، بلکه تجارت و پویایی ژئوپلیتیکی سراسر اوراسیا را هم به شکلی منفی تحت تاثیر قرار داده است.
مانور قدرت ایران در قفقاز
از زمان آغاز جنگ اوکراین، سیاست خارجی مسکو غیرقابل پیش بینی شده و مسیرهای ترانزیتی که این بازیگر بر آن تسلط داشته، مختل گشته است. همزمان، روابط روسیه با ارمنستان نیز پرتنش شده، از همین رو به غیر از پاشینیان، دیگر مقام‌های ارمنستان نیز مسکو را متحد قابل اعتمادی نمی‌دانند. فراتر از آن روسیه در روابطش با گرجستان، سیاست‌هایی را اعمال کرده که اهدافش را به شکلی منفی تحت تاثیر قرار داده است.
آنگونه که موسسه مطالعاتی جورج تاون نوشته، مهم‌ترین تغییر در پویایی منطقه‌ای، افزایش تعامل قدرت‌های خارجی بوده است. امروز نفوذ ترکیه به واسطه روابطش با باکو و تفلیس افزایش یافته، از همین رو آنکارا به عنوان بازیگر اصلی فعال در پیشرفت کریدور میانه، پروژه ترانزیتی استراتژیک مهم که از طریق دریای سیاه و شرق ترکیه به دریای خزر و آسیای مرکزی متصل می‌شود، عمل می‌کند.
آنگونه که ناظران مدعی اند، نفوذ منطقه‌ای روسیه به دلیل افزایش توجه ایران به قفقاز جنوبی کاهش یافته است. تنش در قره باغ و خلاء منطقه‌ای در حال ظهور ناشی از جنگ اوکراین، فضایی را برای تهران فراهم کرده تا موقعیت خود را بازتعریف کند.
این نقش برای تهران به سان اهرمی است که می‌تواند از آن برای تحت فشار قرار دادن روسیه جهت بهبود زیرساخت‌های منطقه‌ای بهره‌مند شود. علاوه براین، جنگ اوکراین راه را برای قدرت‌های غیرمنطقه‌ای چون چین جهت گسترش روابط دوجانبه‌اش در منطقه باز کرده. پکن اخیرا با تفلیس توافقنامه همکاری استراتژیک امضا کرده به این امید که موقعیت بهتری در ترانزیت و تجارت دریای سیاه پیدا کند. همزمان غرب نیز با کشورهای منطقه ارتباط برقرار کرده است. اگرچه اتحادیه اروپا به دلیل انفعالش مورد انتقاد قرار گرفته، اما برای افزایش نفوذش در قفقاز جنوبی ابتکار عمل‌هایی را اجرایی کرده است.
خیز کرملین برای بازپس گیری حیاط خلوتش
در همین راستا، بروکسل قرارداد گازی جدیدی با آذربایجان امضا کرد و نقش خود را در میانجیگری مذاکرات صلح ارمنستان و آذربایجان افزایش داد. همزمان ایالات متحده نیز به طور فعال در مرکز رایزنی‌ها جهت هدایت گفتگوهای پیچیده بین باکو و ایروان قرار داده است. فعل و انفعال‌های گسترده بازیگران خارجی پرسش‌هایی را در باب وضعیت کلی کرملین در منطقه ایجاد کرده است. ر
وند کنونی نشان می‌دهد که نفوذ مسکو همچنان رو به کاهش است؛ گزاره‌ای که تحولات مشابهی را در سراسر آسیای مرکزی منعکس می‌کند به گفته تحلیلگران، کاهش نقش منطقه‌ای روسیه نه تنها کشورهای آسیای مرکزی، بلکه متحدان سنتی مانند ارمنستان را قادر ساخته تا سیاست خارجی چندجانبه‌تری را دنبال کنند. با این وجود، بعید است روسیه به طور کامل قفقاز جنوبی را ترک کند.
نزدیکی جغرافیایی و حضور نظامی گسترده، چشمان مسکو را حداقل تا حدی به منطقه دوخته. با این حال، روسیه اکنون به یکی از قدرت‌هایی تبدیل شده که برای نفوذ در منطقه رقابت می‌کند چرا که قفقاز جنوبی خود به فضای ژئوپلیتیکی چند جانبه تبدیل شده است. از همین رو، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان همگی در تلاش برای برقراری تعادل در روابط خارجی خود هستند.
شواهد نشان می‌دهد که دوران تسلط روسیه بر قفقاز جنوبی به پایان رسیده است. تنش‌های اخیر با ارمنستان کرملین را تضعیف کرده، از همین رو رقابت منطقه‌ای محدود به غرب و روسیه نیست. ترکیه و چین نیز در صدد تعمیق روابط منطقه‌شان هستند و به نوعی جایگزین روسیه شده‌اند. ناظران براین باورند که همه چیز به نتیجه جنگ اوکراین بستگی دارد. با این وجود، تا زمانی که جنگ ادامه داشته باشد، فعل و انفعال‌های مسکو در قفقاز جنوبی محدودتر شود – گزاره‌ای که غرب قادر است از آن به نفع خود استفاده کند.
