۴درصد دریاچه ارومیه باقی مانده
خبرگزاری مهر نوشت: چندماهی است دستگاه‌های ذیربط در حوزه دریاچه ارومیه آماری از تراز فعلی و میزان آب باقی مانده از دومین دریاچه شور دنیا را به صورت رسمی اعلام نمی‌کنند، اما بر اساس آخرین تصاویر ماهواره‌ای از دریاچه نشان می‌دهد، که در فاصله یک سال اخیر از سطح ۸۷۸ کیلومتر مربعی آب دریاچه ارومیه، حدود ۸۰ درصد خشک شده و حالا فقط ۱۷۰ کیلومتر مربع و معادل ۴ درصد از سطح آب دریاچه به جا مانده است.
هر چند شرایط بحرانی دریاچه ارومیه از دهه ۷۰ آغاز شده و در این مدت افت و خیز‌های زیادی در خصوص شرایط بحرانی آن شاهد بودیم، اما امسال با باقی ماندن تنها کمتر از ۴ درصد آب آن امید‌ها برای احیای این تالاب ارزشمند کم سو شده است.
توسعه بی رویه اراضی کشاورزی، خالی شدن سفره آب‌های زیرزمینی در نتیجه حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز بی شمار در این حوضه آبریز، کاهش بارش، سدسازی، احداث میانگذر و دخالت‌های انسانی از مهمترین عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه است و تا امروز نیز اقدامات متعدد دولت‌ها با هزینه‌های میلیاردی نتوانسته شرایط را بهبود بخشد باید منتظر ماند و دید دولت سیزدهم با کمک طرح‌های سخت افزاری و نرم افزاری می‌تواند دریاچه ارومیه را بهبود بخشد یا نه؟
هر چند دولت سیزدهم اقدامات متعددی برای تداوم روند احیای دریاچه ارومیه، از جمله تشکیل کارگروه نجات ملی دریاچه ارومیه را انجام داده و توانست مهمترین طرح ستاد احیا یعنی طرح انتقال «کانی‌سیب» به دریاچه ارومیه را به مرحله بهره‌برداری برساند، اما وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه و بحران آن امروز در مقایسه با ۶۰ سال اخیر نشان می‌دهد تا ساز و کار‌های اصولی، فنی و علمی برای مدیریت مصارف منابع آبی، به خصوص در بخش کشاورزی انجام نگیرد و تا مشارکت مردمی به صورت واقعی همراهی نکند، امیدی به احیای واقعی این اکوسیستم نیست و مسیر اشتباه احیای دریاچه ارومیه همچنان تداوم خواهد داشت.
کشت سیب و چغندر قند در اطراف دریاچه ارومیه
در ستاد احیای دریاچه ارومیه و در کارگروه نجات ملی دریاچه صحبت از تغییر الگوی کشت و مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی می‌شود، اما هنوز میلیون‌ها تن چغندرقند و سیب در این منطقه کشت می‌شود و هر سال نیز بر وسعت آن‌ها افزوده می‌شود. صحبت از حذف اراضی کشاورزی محصولات پرآب می‌شود، اما هر سال بر وسعت اراضی کشاورزی به خصوص در حوضه آبریز دریاچه ارومیه افزوده می‌شود. سال‌ها است گفته می‌شود که کشاورزی در آذربایجان غربی سنتی است و باید از تجهیزات و مکانیزاسیون در جهت کشاورزی مدرن بهره برد، اما تمام این موارد در حد حرف باقی مانده است.
کارشناسان معتقدند دریاچه ارومیه همچنان در وضعیت بحرانی به سر می‌برد و به رغم اجرای طرح انتقال آب سد کانی سیب برای تسهیل در اقدامات حیاتی برای دریاچه ارومیه به اقدامات متعدد زیادی از جمله مدیریت آب در بخش کشاورزی نیازمندیم.
در صورت بارش‌های مناسب آب از سد چپرآباد به سمت دریاچه ارومیه می‌رسد
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی در خصوص آخرین اقدامات کارگروه نجات ملی دریاچه ارومیه گفت: در جریان سفر رییس جمهور و هیأت دولت به استان مصوبات برای اتمام طرح‌های نیمه تمام سخت افزاری بود که در این راستا پروژه عظیم انتقال آب از کانی سیب به عنوان بزرگترین و مهمترین طرح احیای دریاچه ارومیه به نتیجه رسیده و افتتاح شد.
یاسر رهبر دین با بیان اینکه با اتمام فاز اول این طرح اواخر سال گذشته ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه سرازیر شد، اظهار کرد: در ادامه طرح‌های نیمه تمام سخت افزاری نیز طرح تصفیه خانه ارومیه به طول ۱۱ کیلومتر نیز بعد از ۹ سال نیمه تعطیلی اوایل سال جاری به اتمام رسیده و مورد بهره برداری قرار گرفت.
وی سدچپرآباد و انتقال آب از طرق این سد را از دیگر طرح‌های سخت افزاری احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد و گفت: سد چپرآباد اشنویه در جنوب آذربایجان غربی قرار داشته و در تأمین بخشی از نیاز زیست محیطی دریاچه ارومیه اثرگذار است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی با اشاره به اینکه سالانه ۲۷ میلیون مترمکعب از آب‌های روان رودخانه کانی‌رش و حدود ۵۰ میلیون مترمکعب از آب سد سیلوه به مخزن سد چپر آباد هدایت می‌شود، افزود: این سد دارای مخزن آبی به حجم ۳۸ میلیون و حجم تنظیمی ۷۱ میلیون مترمکعب است، تأمین بخشی از نیاز زیست‌محیطی دریاچه ارومیه مهمترین هدف از اجرای سد چپر آباد است که آب رها شده از سد در مسیر رودخانه کانی‌رش به گدارچای و نهایتاً به دریاچه ارومیه می‌پیوندد.
رهبر دین با بیان اینکه ۱۰۰ میلیارد تومان از مصوبات سفر رییس جمهور به استان برای اتمام سدچپرآباد تأمین شد، گفت: در حال حاضر این سد به اتمام رسیده و آماده بهره برداری است، در صورت بارش‌های مناسب تا اواخر سال جاری آماده انتقال آب از این سد به سمت دریاچه ارومیه هستیم.
تسریع در روند اجرای فاز دوم انتقال آب از کانی سیب به دریاچه ارومیه
رهبردین با اشاره به تسریع در روند اجرای فاز دوم انتقال آب از کانی سیب به دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین طرح احیای دریاچه ارومیه، عنوان کرد: این طرح نیز شامل ۴.۵ کیلومتر کانال انحرافی بادین آباد است که در صورت اتمام و بهره برداری ۱۸۰ میلیون متر مکعب آب از آن به دریاچه ارومیه می‌رسد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی با بیان اینکه با تلاش‌های استاندار آذربایجان غربی به عنوان دبیرکارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه این طرح تأمین اعتبار شده و عملیات خاکی به اتمام رسیده و هم اکنون عملیات اجرای بتنی کانال در حال انجام است.
رهبردین با اشاره به اینکه پیش بینی می‌شود بر اساس تعهدات وزارت نیرو تا بهمن ماه یا اواخر سال جاری شاهد بهره برداری این طرح باشیم، افزود: در ادامه طرح‌های سخت افزاری احیای دریاچه ارومیه تسریع در روند فاز دوم تصفیه خانه تبریز است که ۷۰ میلیارد تومان برای آن تخصیص یافته است.
وی با بیان اینکه در کنار توجه به اتمام طرح‌های نیمه تمام سخت افزاری احیای دریاچه ارومیه اولویت و تمرکز دیگر دولت بحث نرم افزاری که شامل تغییر الگوی کشت به سمت گونه‌های کم آب بر با توجه به معیشت کشاورزان منطقه، کاهش مصرف آب با ترویج رعایت الگوی مصرف و… است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی خاطرنشان کرد: بسیاری از اراضی آبی به طور مشخص کشت‌های پر آب بر باید با تغییر الگوی کشت منجر به صرفه جویی آب از بخش کشاورزی به ورودی بیشتر به دریاچه تبدیل شود.
رهبردین جلوگیری از تغییرات کاربری اراضی کشاورزی از دیمی به آبی، زراعی به باغی و…، تغییر الگوی کشت از محصولات پرآب بر به کم آب بر، جلوگیری از توسعه بی رویه اراضی کشاورزی حوضه آبریز دریاچه ارومیه را از مهمترین طرح‌های نرم افزاری احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد.
یکی دیگر از اقدامات برای احیای دریاچه ارومیه و جلوگیری از تأثیرات منفی ناشی از بحران خشک شدن دریاچه ارومیه در نتیجه باد‌های نمکی اجرای بادشکن‌های غیرزنده به شمار می‌رود.
بر اساس اعلام مسؤولان استان ۴ کانون مهم ریزگرد‌های نمکی در دریاچه ارومیه شناسایی شده که با اجرای طرح بادشکن غیرزنده تلاش شده بخشی از طوفان‌های نمکی کنترل شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی در خصوص اقدامات این اداره کل در زمینه احیای دریاچه ارومیه گفت: یکی از عواقب خشک شدن دریاچه ارومیه بحث طوفان‌های نمکی و ریزگرد‌ها بود که برای مدیریت این موضوع تاکنون در ۴ هزار هکتار از حاشیه دریاچه ارومیه طرح بادشکن غیرزنده اجرایی شده است.
سید نبی قائمی با بیان اینکه هم اکنون مطالعات اجرای طرح بادشکن در حاشیه دریاچه ارومیه در وسعت ۲۵ هزار هکتار در دست اجراست، گفت: اعتبار مورد نیاز برای اجرای این طرح ۶۹ میلیارد برآورد می‌شود که صورت تخصیص اعتبار این طرح در سال مالی جاری به اتمام می‌رسد.
وی با بیان اینکه از سال ۹۴ تاکنون اقدامات زیادی برای احیای دریاچه ارومیه توسط این اداره کل در حال انجام است، اظهار کرد: بذرپاشی، بوته کاری و نهال کاری با هدف تثبت کانون‌های ریزگرد‌ها و طوفان‌های نمکی در وسعت دو هزار و ۶۰۰ هکتار و اجرای بادشکن غیرزنده از مهمترین این اقدامات به شمار می‌رود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی با اشاره به شناسایی ۴ کانون بحرانی ریزگرد‌های نمکی در دریاچه ارومیه افزود: این ۴ کانون در شهر‌های ارومیه، سلماس و میاندوآب شناسایی شده‌اند که دو کانون در ارومیه منطقه جبل کندی از بحرانی‌ترین این مناطق هستند که با اقدامات بوته کاری، نهال کاری، قروق و نیز بادشکن غیرزنده تلاش داریم این مناطق را مدیریت کنیم.
دبیر کارگروه نجات ملی دریاچه ارومیه که استاندار آذربایجان غربی است در خصوص اقدامات دولت در خصوص احیای دریاچه ارومیه با رسانه‌های استان دیدار و گفت و گویی نداشته، اما آذرماه سال جاری در بازدید از نمایشگاه بین المللی ماشین آلات و صنایع کشاورزی، دیدار با سفیر فنلاند در ایران و نشست‌های دیگر از دریاچه ارومیه و اقدامات دولت برای احیای این تالاب ارزشمند بار‌ها سخن گفته است.
محمدصادق معتمدیان آذرماه سال جاری در دیدار با سفیر فنلاند در ایران ادامه احیای دریاچه ارومیه را یکی از اولویت‌های زیست محیطی دولت سیزدهم عنوان کرده و افزود: وضعیت کنونی دریاچه ارومیه نتیجه مداخلات انسانی و تغییرات اقلیمی، چون افزایش دما و کاهش بارندگی و ذخایر برفی در منطقه بوده است.
استاندار آذربایجان غربی به تشکیل کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه و تدوین ۲۶ برنامه برای تثبیت و احیای این دریاچه نیز اشاره کرده و گفت: متأسفانه توسعه بخش کشاورزی و کشت محصولات پرآب بر، در کاهش آب دریاچه ارومیه دخیل بوده و برای جلوگیری از مصرف بی رویه آب‌های زیرزمینی، ایستگاه‌های فیزیومتری در حوضه این دریاچه احداث شده است.
معتمدیان همچنین با اشاره به برنامه‌های سخت افزاری احیای دریاچه ارومیه، افزود: فاز نخست انتقال ۶۰۰ میلیون مترمکعب از آب‌های مازاد منطقه از طریق تونل ۳۷ کیلومتری به دریاچه ارومیه به بهره برداری رسیده و فاز آخر آن با اهتمام دستگاه‌های متولی احتمالاً تا پایان سال خاتمه خواهد یافت.
وی در ادامه مدیریت پساب در منطقه را یکی دیگر از برنامه‌های سخت افزاری احیای دریاچه ارومیه عنوان کرده و گفت: تدابیر لازم برای انتقال ۵۲ میلیون مترمکعب پساب تصفیه شده شهر ارومیه و ۱۷۰ میلیون مترمکعب پساب تصفیه شده شهر تبریز به دریاچه ارومیه اندیشیده شده و بخشی از آن به بهره برداری رسیده است.
استاندار آذربایجان غربی همچنین در بازدید از نمایشگاه کشاورزی با اشاره به اینکه این استان قطب تولید محصولات کشاورزی در کشور است، گفت: افزایش بهره وری و مدیریت مصرف آب از رویکرد‌های مهم بخش کشاورزی است.
معتمدیان در این نمایشگاه گفت: ۳۳ درصد اشتغال استان در بخش کشاورزی است، ولی ارزش افزوده این بخش کمتر از ۱۶ درصد است و لازم است بر بهره وری بخش کشاورزی متمرکز شویم.
کلید حل مشکل دریاچه ارومیه در دستان وزارت جهاد کشاورزی است
این اظهارات در حالی صورت می‌گیرد که مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی ۱۲ آذرماه سال جاری در مراسم بزرگداشت روز جهانی خاک در ارومیه عنوان کرد: کلید حل مشکل دریاچه ارومیه در دستان وزارت جهاد کشاورزی است.
سعید شهند افزود: امروز وضعیت منابع آب و خاک در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با دهه‌های گذشته متفاوت است و دیگر کاشت محصولات پر آب بر و استفاده از روش‌های سنتی آبیاری به هیچ عنوان توجیه علمی ندارد و باید نسبت به مصرف بهینه و درست منابع مان حساسیت و توجه بیشتری داشته باشیم.
وی با بیان اینکه افزایش تولید محصولات و توسعه اراضی کشاورزی می‌بایست متناسب با منابع خاکی و آبی کشور باشد گفت: در سال‌های اخیر رشد خوبی از لحاظ تولید محصولات کشاورزی در این استان صورت گرفته است، اما باید به این امر مهم توجه داشت که این افزایش تولید به گونه‌ای باشد که منابع زیست محیطی ما کمترین آسیب را متحمل شوند، زیرا امکان بازیابی این منابع در کوتاه مدت بسیار مشکل است.
دریاچه ارومیه با پنج هزار کیلومتر مربع وسعت، گنجایش ۳۵ میلیارد متر مکعب آب دارد که از رودخانه‌های استان‌های کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی و چشمه‌های جوشان کف دریا تأمین می‌شود.
در سال‌های اخیر بر اثر کاهش نزولات آسمانی، بهره برداری بی رویه از آب‌های سطحی و زیرزمینی، ساخت سد‌های مخزنی، افزایش دمای هوا و تبخیر بیش از حد با بحران کم آبی رو به رو و هر سال این روند تشدید شده است.
اکنون باید منتظر ماند و دید که در پایان سال جاری فاز ۲ طرح انتقال آب از کانی سیب به دریاچه ارومیه محقق می‌شود؟ آیا دولت سیزدهم با اتمام طرح‌های سخت افزاری و تمرکز بر طرح‌های نرم افزاری می‌تواند دریاچه ارومیه را از بحران خشک شدن کامل نجات دهد؟
