در تئاتر ضربه خوردم/ ضحاک خونخوار نبود
گووان مهراسماعیل‌پور کارگردان نمایش «پایمردان دیو» که از ۱۳ آذر در سالن اصلی مرکز تئاتر مولوی روی صحنه رفته و تا اول دی به اجرای خود ادامه می‌دهد، درباره روند تولید این اثر نمایشی گفت: نمایشنامه «پایمردان دیو» را حدود ۵ سال پیش نوشتم که خیلی هم زمان‌بر بوده و حدود ۸ ماه روی نوشتن متن کار شد. حاصل کار یک پژوهش گسترده درباره داستان ضحاک در شاهنامه بوده است. برایند این پژوهش در نمایشنامه نیز آمده است و متن تحلیلی از جزییات و زیرمتن‌های ضحاک را هم ارایه می‌دهد. اسفند سال گذشته طی گفتگو‌هایی که با چندتن از دوستان داشتم، متن را به مدیریت مرکز تئاتر مولوی ارایه دادم. از فروردین سال جاری انتخاب بازیگر انجام و از اردیبهشت تمرین‌ها شروع شد.
وی درباره دغدغه پرداختن به شاهنامه فردوسی و داستان ضحاک، توضیح داد: سال‌های سال است که در بین اجداد و خانواده ما شاهنامه خوانده و روی آن کار می‌شود، به نوعی شاهنامه میراث آبا و اجدادی من است و روی این متن ارزشمند کار می‌کنم. پایان‌نامه کارشناسی و کارشناسی ارشد من درباره شاهنامه بوده است و مقاله‌های مختلف و متون رادیویی متعدد نیز درباره شاهنامه نوشته‌ام. ضحاک و داستان او دراماتیک‌ترین شخصیت و داستان شاهنامه است. وقتی به متن شاهنامه مراجعه می‌کنیم، فردوسی به ضحاک نگاه متفاوتی نسبت به باقی شخصیت‌ها داشته است. داستان ضحاک جزییات بسیاری دارد و ضحاک اصلا شخصیتی تک‌بعدی و حداقل در شاهنامه یک شخصیت خونخوار تک‌بعدی که در ذهن مردم جای گرفته، نیست.
مهراسماعیل‌پور ادامه داد: وقتی به داستان ضحاک مراجعه می‌کنیم می‌بینیم بر خلاف تصوری که در مردم وجود دارد و برخی افراد و مردم را در داستان ضحاک اسطوره می‌دانند، از نگاه فردوسی یک کاراکتر بوده و آن‌قدر هم قدیس نیستند. داستان ضحاک یک تحلیل دقیق از شرایط اجتماعی ایران است. هیچ نویسنده‌ای را از دوران باستان تا کنون ندیده‌ام که چنین تحلیل و ظرافت‌هایی نسبت به جامعه ایران داشته باشد. در داستان ضحاک بار‌ها به مردم پرداخته شده است و این در حالی است که در شاهنامه کمتر از مردم سخن گفته می‌شود و بیشتر به داستان شاهان و پهلوانان می‌پردازد.
کارگردان نمایش «پایمردان دیو» درباره ویژگی‌های مدنظر در متن، شیوه اجرا و طراحی‌های برای برقراری ارتباط با مخاطب، یادآور شد: فکر می‌کنم اگر یک اثر هنری استاندارد‌های لازم را داشته باشد مخاطب آن‌قدر باهوش است که بتواند با آن ارتباط برقرار کند. اگر یک اثر در هر ژانری بتواند به بلوغ خود برسد و کارکرد خود را پیدا کند، مخاطب جذب آن می‌شود. شخصا وقتی وارد جمع‌کردن یک نمایشنامه می‌شوم به این فکر نمی‌کنم که چه کار کنم تا مخاطب جذب شود، فکر می‌کنم به اینکه چگونه بهترین حالت را ارایه دهم.
وی با بیان اینکه در داستان ضحاک فردوسی یک گذار زبانی از زبان پهلوی به زبان امروزی انجام می‌دهد، افزود: به همین دلیل من هم از یک بازی زبانی استفاده کردم، زیرا معتقدم امروز نیز همچون دوره‌های مختلف تاریخی، این تغییر زبانی اتفاق افتاده است. به عنوان یک ادب‌آموز ادبیات فارسی تمرکزم بر ادبیات عامه است و اینکه ادبیات عامه را چگونه به زیباترین شکل ممکن مورد استفاده قرار دهیم. در نمایش «پایمردان دیو» با تمهیدی، از زبان کهن به زبان محاوره امروزی می‌رسیم و سعی کردم این روند زیبا، جذاب و غنی باشد.
مهراسماعیل‌پور با بیان اینکه باید در داستان «پایمردان دیو»، روایتی تلخ و بسیار دردناک تبدیل به روایتی می‌شد که برای مخاطب جذاب باشد و تا انتها آن را دنبال کند، اظهار کرد: در جا‌هایی از نمایش از ظرایف زبان فارسی استفاده کردم تا لحظاتی را خلق کنم تا لبخندی را بر لب مخاطب بنشاند تا بتواند تا پایان داستان با ما همراه باشد.
کارگردان «پایمردان دیو» درباره شیوه اجرایی مدنظر برای این اثر نمایشی، گفت: در اجرا هم سعی کردیم که یک اجرای درست داشته باشیم. استاندارد‌های تئاتر مدنظر قرار گرفت، از تمام شیوه‌های نمایش‌های ایرانی و همچنین از دستاورد‌های تئاتر کلاسیک جهان بهره گرفتیم تا اثری پست‌مدرن را روی صحنه ببریم که تماشایی باشد. سعی کردیم با روی گشاده حرف جدی خود را به مخاطب منتقل کنیم. این امر مثل راه‌رفتن روی لبه تیغ است، زیرا اگر به هر طرف بیفتیم یا کار سطحی می‌شود و یا عبوث و جدی.
وی درباره بازخورد مخاطب نسبت به اجرای این اثر نمایشی، افزود: با توجه به اینکه کار ما به گونه‌ای نبود که دست به دامان سلبریتی‌ها و تبلیغاتی که با روح تئاتر همگونی ندارد بشویم، کار کردیم و مخاطبانی که به سالن می‌آیند ارتباط خوبی با اثر برقرار می‌کنند.
مهراسماعیل‌پور درباره تولید این اثر نمایشی در شرایط اقتصادی موجود و شرایط تامین هزینه‌های تولید، تصریح کرد: فشار مضاعفی روی ما وارد شد. برای تامین هزینه‌ها قرار بود طلا‌های همسرم را بفروشیم که یک شب دزد آن‌ها را به همراه وسایل دیگری از منزل‌مان به سرقت برد. این کار و حرفی که در آن می‌زنیم، گفتن‌اش برای ما مهم بود و برای‌مان مهم بود این کار در امروز جامعه ما گفته شود. ما هیچ حمایت مالی از نهاد یا مرکز خاصی نداشتیم، گروه پای کار ایستاد و بخشی از هزینه‌ها را خودمان تامین کردیم و بخشی را هم قرض گرفتیم و امیدواریم بتوانیم بخشی را هم از طریق فروش گیشه تامین کنیم.
وی درباره احتمال اجرای مجدد «پایمردان دیو» در سالن‌های دیگر، اظهار کرد: خوشبختانه با استقبال خیلی خوبی که از سمت جامعه نخبگان و تماشاگران نخبه از اجرای نمایش انجام شد، پیشنهاد‌های خوبی برای اجرای مجدد در ۳ سالن خصوصی داریم. همچنین نمایش را برای اجرا در جشنواره تئاتر فجر پیشنهاد داده‌ایم.
این کارگردان تئاتر درباره اینکه آیا دارای گروه ثابت تئاتری است یا نه، تاکید کرد: تئاتر باید با گروه پیش برود و ایرادی که این سال‌ها در تئاتر ما وجود دارد و به همین خاطر کمتر شاهد درخشش کارگردان‌ها یا بازیگر‌ها هستیم، به این علت است که فعالیت گروهی کمتر شده است. دوستانی هم که ستاره و درخشان هستند، گروه دارند. ما هم سعی کردیم این الگو را داشته باشیم و گروه‌محور باشیم و گروه به کار خود ادامه می‌دهد.
مهراسماعیل‌پور بیان کرد: می‌خواهم تشکر ویژه‌ای از امیرحسین حریری مدیریت مرکز تئاتر مولوی داشته باشم که به ما اطمینان و اعتماد کرد و با وجود اینکه گروه سلبریتی نبودیم و متن‌مان نیز دغدغه‌مند بود، از ما حمایت کرد. دغدغه‌مند بودن دشوار است و من خیلی از این امر ضربه خوردم. امیدوارم مدیران دیگر هم مثل ایشان پای یک گروه که حرفی برای امروز جامعه دارد و پای یک کار و متن ایرانی، بایستند.
