آیت‌الله جوادی آملی: طهارت و بزرگی در جَیب خالص است نه در جِیب اختلاس!

متن کامل پیام آیت الله جوادی آملی بدین شرح است:

أعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

«الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی جمیع الأنبیاء و المرسلین و الأئمّة الهداة المهدیّین و فاطمة الزّهراء سیدة نساء العالمین بهم نتولّی و من أعدائهم نتبرّء الی الله».

مقدم شما فرهیختگان، نخبگان، دانشوران و اساتید گرانقدر ایران و غیر ایران را گرامی می‌داریم. مقدم شما مهمانان ارجمند را ارج می‌نهیم و از ذات اقدس الهی مسئلت می‌کنیم همه کسانی که در این همایش وزین حقی داشته و دارند خدای سبحان از آن‌ها بپذیرد و از دانشورانی که در صدد احیاء معارف دین اند خدای سبحان به احسن وجه بپذیرد تا پیام قرآن که جهانی است جهانی شود و دستور‌های اسلامی که جهانی است، جهانی شود.

قرآن کریم هم خودش را معرفی کرد، هم جهان را معرفی کرد و هم انسان را به حیات تازه دعوت کرده است.

در فصل اول فرمود قرآن نه تاریخ دارد و نه جغرافیا، نه زمانی است و نه زمینی، چون از ملکوت نازل شده است که آن ملکوت برتر از زمان و زمین است. از مدرسه بشری ساخته نشده و در مدرسه بشری بافته نشده. از ذات اقدس الهی نازل شده است آنجا که نه زمان است نه زمین آنجا که نه ماده است و نه مادی. از طرف ذات اقدس الهی نازل شده است بر قلب مطهر بزرگترین پیامبر جهان و این نزول هم نزول مادی نبود، نظیر نزول باران و برف؛ بلکه تنزل بود و یک امر ملکوتی است و به نحو تجلی است نه تجافی.

در نزول برف و باران که تجافی است وقتی برف و باران در بالا هستند در پایین نیستند. وقتی به پایین آمدند در بالا نیستند. اینگونه از نزول زمانی یا زمینی را می‌گویند تجافی؛ یعنی جا خالی کردن. اما وقتی یک حقیقتی از بالا به پایین می‌آید این تجافی نمی‌کند جایش را خالی نمی‌کند. او در عین حال که در بالا هست مرتبه رقیق و نازلترش در مراحل میانی و فروتر از همه در مراحل پایین‌تر ظهور می‌کند بنام تجلی است.

یک وقت است یک کسی از سرش کلاه را برمی دارد پایین می‌گذارد، این از بالا به پایین آمدن تجافی است که وقتی بالا هست پایین نیست، وقتی پایین است بالا نیست. یک وقت یک دانشمندی مطلب عمیق علمی و عقلی را در عاقله می‌پروراند، بعد به این فکر است که چگونه من به مخاطبین این مطلب را منتقل کنم؟ فکر می‌کند باید با مَثل و شواهد، این مطلب را از عاقله به خیال تنزل می‌دهد، به صورت مَثل در می‌آورد، این مَثل دو تا کار می‌کند: یکی دامنه مطلب را پایین می‌آورد، یکی دست فهم مخاطبین را بالا می‌برد که بین دست فکر شنونده و دامنه تنزل یافته مطلب هماهنگی برقرار کند تا شنونده یا بیننده آن مطلب را بفهمد و بعد از آن دست به قلم می‌کند یا زبان می‌گشاید می‌نویسد یا می‌گوید.

این به نحو تجلی است نه تجافی، زیرا این مطلب عقلی همچنان در آن قلب و عقل محفوظ است. مرحله نازله اش در خیال است مرحله نازل‌تر از همه در مسئله قول و فعل است. قرآن کریم این چنین است به صورت حبل متین است. حبل متین را آویخته می‌دانند نه انداخته. فرمود این کتاب حبل الله است حبل متین است و تنزل یافته است و به مرحله عاقله وجود مبارک پیغمبر رسیده است آنجا مرحله خیالش رسیده است، از آنجا به مرحله لفظش رسیده است، عین این الفاظ گفته خداست، عین این معانی دست پرورده خداست، عین این ساخته آن مرحله عقلی و قلبی قرآن کریم است.

پس بنابراین این کتاب از زمین بالا نیامده بلکه از آسمان پایین آمده، یک؛ و فرود آمدنش هم به نحو تجلی است نه تجافی، دو؛ همچنان در موطن خود محفوظ است، سه؛ و ما را هم دعوت کرده است که این حبل را بگیرید و بالا بیایید، چهار؛ که ما می‌توانیم به وسیله قرآن صعود کنیم که ﴿إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ﴾ [۱]این مطلب اول.

مطلب دوم آن است که این کتاب، چون آسمانی است، از آسمان تا زمین و از زمین تا آسمان اطلاع کافی دارد، این مجموعه را معرفی کرده است که آسمان چگونه است؟ زمین چگونه است؟ بین آسمان و زمین چگونه است؟ فرمود کل این مجموعه را خدا برای انسان آفرید ﴿خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعا﴾ چیزی در آسمان و زمین نیست که برای بشر نباشد.

مطلب بعدی آن است که نه تنها به سود بشر است، بلکه مسخّر برای بشر است؛ یعنی بشر کاملاً می‌تواند بر نظام سپهری مسلط شود و بر نظام زمینی مسلط شود و بر نظام بین ارض و سماء مسلط شود. زمین و آسمان و آنچه که بین زمین و آسمان است تحت سلطه انسان قرار میگیرد، هم در آن بخش قبلی فرمود ﴿خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعا﴾ هم در این بخش بعدی فرمود: ﴿سَخَّرَ لَکُم مَا فِی السَّماوَاتِ وَ مَا فِی الأرْضِ﴾ [۲]پس انسان چیزی است که نظام هستی برای او خلق شده است، یک؛ و نظام هستی مسخر انسان است، دو.

انسان کیست و چیست که بتواند بر کل نظام مسلط بشود و از مجموعه نظام سپهری بهره علمی و عملی ببرد؟ انسانی که حیات گیاهی دارد و سرگرم گوشه باغ و راغ است. انسانی که حیات حیوانی دارد سرگرم گوشه‌های شهوت و غضب و امثال ذلک است و گاهی در غزه کودک کشی می‌کند و گاهی در جای دیگر بزرگ کشی می‌کند و مانند آن. این نه تنها انسان نیست، بلکه بخشی از حیوانیتش مانده و بخشی هم مربوط به حیات گیاهی اوست. این یک حیات گیاهی بعلاوه حیات حیوانی دارد که دارد این چنین کشتار می‌کند.

اگر کسی بخواهد از نظام سپهری کاملاً بهره علمی و عملی ببرد و این نظام سپهری سفره علمی او باشد و خود را در اختیار او قرار بدهد، او باید یک حیات تازه‌ای داشته باشد. از حیات گیاهی بگذرد، از حیات حیوانی بگذرد، به حیات انسان برسد که انسان یک حیات ملکوتی دارد. فرمود خدای سبحان در سوره مبارکه «انفال»: ﴿اسْتَجِیبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ﴾ [۳]خدا و پیامبر یک حرف دارند، چون پیامبر هیچ حرفی ندارد مگر از طرف خدا؛ لذا در عین حال که خدا و پیامبر کنار هم ذکر شدند فعل مفرد است «دعوا» نیست» دعا» است ﴿اسْتَجِیبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ﴾، چون دعوت پیامبر جز رسالت ذات اقدس الهی نیست.

پس دعوت پیامبر یعنی دعوت قرآن که همان دعوت ذات اقدس الهی است این است که انسان را زنده کند؛ یعنی حیات گیاهی اش را تنظیم کند، حیات حیوانی اش را تنظیم کند، به حیات ملکوتی برسد که انسان بشود. تا نه بیراهه برود و نه راه کسی را ببندد.

جهانی فکر بکند گرچه منطقه‌ای زندگی می‌کند قرآن حرفش جهانی است اختصاصی به شرق و غرب ندارد اختصاصی به شمال و جنوب ندارد. تا آنجا که بشر زندگی می‌کند، قرآن رهبری او را به عهده دارد.

فرمود شما را زنده می‌کند وقتی زنده کرد چند کار می‌کنید؛ از آسمان و زمین بهره‌های علمی و عملی میبرید، یک؛ و از خدماتی که تسخیر شده‌ها در اختیار شما قرار می‌دهند بهره‌ای بیشتر و کامل‌تر می‌برید، این و؛ هم می‌فهمید که ﴿خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعا﴾ هم می‌فهمید که ﴿سَخَّرَ لَکُم مَا فِی السَّماوَاتِ وَ مَا فِی الأرْضِ﴾، لذا هیچ نزاعی نمی‌کنید. دیگر سخن از جنگ جهانی اول و دوم و أمثال این‌ها نیست. سخن از جنگ‌های نیابتی نیست. سخن از کودک کشی غزه و مانند آن نیست. وقتی انسان فرشته منش شد و خود را تأمین کرد، جامعه را تأمین کرد، فقر فرهنگی و فکری و مادی زدوده می‌شود و همه در کمال رفاه زندگی می‌کنند به رهبری قرآن کریم. همه در کنار مائده و مأدبه حق و علم و عدل زندگی می‌کنند در سایه رهبری قرآن کریم.

این قرآن کریم که با این وضع آمده بشر را زنده کند، در بین انسان‌ها که گذشته از حیات گیاهی و حیات حیوانی، حیات انسانی دارند، در بین این انسان‌ها که حیات انسانی دارند، یک حیات فرشته خویی را به بعضی‌ها عطا می‌کند که:

تو فرشته شوی ار جهد کنی از پی آنک ٭٭٭ برگ توتست به تدریج کنندش اطلس [۴]یعنی در بین انسان‌ها عده‌ای حیات خاص دارند که واقعاً فرشته خوی هستند. آن‌هایی کسانی هستند که رهبران الهیاند. آن‌ها کسانی اند که داعیان الی اللهاند و داعیان الی الحقاند. قرآن کریم دو نمونه ذکر میکند وقتی که در بین انسان افرادی شایسته پیدا شدند این‌ها که حیات انسانی پیدا کردند به همین انسان‌ها یک برکت ویژه‌ای عطا می‌کند.

شما بنگرید به آنچه که ذات اقدس الهی با موسای کلیم در میان گذاشت به موسای کلیم فرمود: ﴿ما تِلْکَ بِیَمینِک‌﴾، همین را به موسای کلیم فرمود در أیمن وادی، نه وادی أیمن. ما وادیای بنام وادی أیمن نداریم. این ﴿شاطِئِ الْوادِ الْأَیْمَنِ﴾ این أیمن وصف جانب است، نه وصف وادی. وادی أمین نداریم، جانب أیمن وادی است. طرف راست این درّه، طرف راست این کوه، در آنجا به وجود مبارک موسای کلیم فرمود به اینکه: ﴿ما تِلْکَ بِیَمینِک‌﴾، همین! این چیزی که در دست توست چیست؟ موسای کلیم گفت: ﴿هِیَ عَصایَ أَتَوَکَّؤُا عَلَیْها وَ أَهُشُّ بِها عَلى غَنَمی وَ لِیَ فی‌ها مَآرِبُ أُخْرى‌﴾، این دو تا کلمه را که خدای سبحان درباره عصا و یمین گفت، فرمود اگر کسی به این مرحله ملکوتی بار یافت، این عصای او هر سحری را باطل میکند و این دست او هر نوری را هم تجلی میبخشد.

فرمود آنچه در دست توست چیست؟ ﴿ما تِلْکَ﴾ که اشاره به عصا است. آن هم ﴿بِیَمینِک‌﴾ به دست توست. موسای کلیم هم جواب داد که عصای من است. فرمود عصایی که مورد عنایت خدا باشد، این هرگونه کید و نقشه و بدرفتاری و ساسیت بازی‌ها را باطل می‌کند. در آن میدان مسابقه که ﴿وَ اسْتَرْهَبُوهُمْ﴾، خیلی‌ها را ترساندند و صحنه صحنه مار شد، ذات اقدس الهی به موسای کلیم فرمود: ﴿أَلْقِ ما فی یَمینِکَ‌﴾، آنچه را که در دست توست بیانداز تا تمام این چوب‌هایی که به صورت مار درآمدند تمام این حبل‌ها و طناب‌هایی که به صورت مار درآمدند روی همه این‌ها مکر و کید پیاده شد، طناب سرجایش محفوظ است، چوب سرجایش محفوظ است، روی آن‌ها سحر شده است، کید شده است، این عصای تو آن کید‌ها را از بین میبرد، نه چوب‌ها را و نه طناب‌ها را.

﴿أَلْقِ ما فی یَمینِکَ تَلْقَفْ ما صَنَعُوا إِنَّ ما صَنَعُوا﴾ که متأسفانه «إنَّما» نوشته شده است! ﴿إِنَّ ما صَنَعُوا کَیْدُ ساحِرٍ وَ لا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتى‌﴾، این منطقی سخن گفتن، شکل اوّلی حرف زدن، صغری و کبری گفتن، این دأب سخنورانی الهی است که منظم سخن می‌گویند. سخن منظم می‌گویند. هم خوب حرف می‌زنند هم حرف خوب می‌زنند.

فرمود این‌ها که با چوب‌ها و با طناب‌ها میدان را مسخر کردند ﴿وَ اسْتَرْهَبُوهُمْ﴾ مردم را و ﴿وَ جاؤُ بِسِحْرٍ عَظیم‌﴾، تو آنچه را که در دست توست ﴿أَلْقِ ما فی یَمینِکَ‌﴾، گرچه من در أیمن وادی از تو سؤال کردم: ﴿ما تِلْکَ بِیَمینِک‌﴾؟ گفتی: ﴿هِیَ عَصایَ﴾، اما همین که من گفتم ﴿ما تِلْکَ﴾ این چیست، همین را بیانداز تا آن سحر را باطل کند، کید را باطل کند، نه اینکه چوب‌ها را بخورد و نه اینکه طناب‌ها را بخورد. ﴿أَلْقِ ما فی یَمینِکَ تَلْقَفْ ما صَنَعُوا‌﴾، لَقف میکند یعنی از بین میبرد. ﴿تَلْقَفْ ما صَنَعُوا إِنَّما‌﴾ که این باید «إنّ ما» نوشته بشود.

ما یک «إنّما» و «أنّما» داریم که حرف است و باهم نوشته می‌شود. یک «إنّ» داریم که حرف مشبهة بالفعل است و یک «ما» داریم که موصول است که اسم این «إنّ» است مثل: ﴿وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ﴾، [۵]که این باید «أنّ ما» نوشته می‌شد، ولی «أنَّمَا» نوشته شده است. ﴿وَ اعْلَمُوا﴾، بدانید آنچه را غنمیت کردید مثلاً خمس دارد یا اینجا هم فرمود به اینکه ﴿أَلْقِ ما فی یَمینِکَ تَلْقَفْ ما صَنَعُوا إِنَّ ما صَنَعُوا﴾، آنچه را که این‌ها انجام داده اند میبلعد. آنچه را که این‌ها انجام داده اند چیست؟ ﴿إِنَّما صَنَعُوا کَیْدُ ساحِرٍ﴾، یعنی این عصا را بیانداز تا آنچه را که کید کردند لقف کند و از بین ببرد. بعد فرمود آنچه را که این‌ها کید کردند سحر است، یعنی این عصا کید را می‌خورد هیچ سخن از چوب نیست، هیچ سخن از طناب نیست که این عصا آن طناب‌ها را بخورد یا آن چوب‌ها را بخورد. ﴿تَلْقَفْ ما صَنَعُوا إِنَّما صَنَعُوا کَیْدُ ساحِرٍ وَ لا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتى‌﴾، یعنی این عصا آن کید را میخورد، آن سحر را باطل میکند. وقتی وجود مبارک موسای کلیم (سلام الله علیه) عصا را انداخت، تمام این سحر‌ها باطل شد و تمام این چوب‌ها چوب شدند و تمام آن طناب‌ها طناب شدند و همه دیدند که در این میدان یک سلسله طناب‌ها افتاده و یک سلسله چوب‌ها افتاده و یک ماری است که درخشان است.

اینکه وجود مبارک موسای کلیم در جواب گفت: ﴿هِیَ عَصایَ﴾، خدا هم فرمود وقتی من به این عصا عنایت کنم، این میشود باطل سحر. بعد آن مطلب دوم: گفتم که ﴿ما تِلْکَ بِیَمینِک‌﴾، آنکه در دست راست توست چیست؟ آنچه را که من اسم بُردم یمین است. این یمین که مورد عنایت الهی شد، این دست راست که مورد عنایت الهی شد، وقتی این به جیب یعنی به گریبان بخورد، این نور درخشان خواهد شد. فرمود این یمین را به جیبت و به این گریبانت بگذار: ﴿تَخْرُجْ بَیْضاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ آیَةً أُخْرى‌﴾، این دست راستت وقتی به این جیب و به این سینه و به این آنچه نزدیک گردن توی موسای کلیم بخورد این مثل آفتاب میتابد.

پس اگر گفتم «تلک» این می‌شود باطل کننده سحر و اگر گفتم یمین، این یمین اگر به سینهات بخورد ﴿تَخْرُجْ بَیْضاءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ آیَةً أُخْرى‌﴾، مانند آفتاب میتابد. آن یکی باطل سحر میشود و این یکی نورانی می‌شود تا به جامعه بشر بفهمانیم که غیر از حیات انسانی که می‌تواند بر آسمان و زمین مسلط بشود و می‌تواند بر عمق زمین و عمق دریا‌ها سلطه پیدا کند، می‌تواند از زمین تا آسمان و از آسمان تا زمین بهرهبرداری کند برای خود و دیگران، اگر از همه این‌ها گذشتیم، چون حیاتش حیات ملکوتی است می‌تواند کار فرشته‌ها را هم انجام بدهد.

تا به بشر بفهمانیم انبیاء آمدند گذشته از اینکه آن حیات گیاهی و حیوانی را تکمیل کردند به حیات انسانی رساندند که انسان وارسته شدند که نه بیراهه رفتند و نه راه کسی را بستند، سر از فرشته خویی در می‌آورند.

دو تا کار را می‌کنند: یکی اینکه تمام سحر‌ها و کید‌ها و نقشه‌های سیاستمداران باطل را باطل می‌کنند، عاطل را باطل می‌کنند. گمراه را باطل می‌کنند. دو: اینکه به جامعه بشر می‌فهمانند که طهارت و بزرگی و جلال و شکوه در جَیب خالص است نه در جِیب اختلاس. در جِیب اختلاس جز ظلمت چیزی دیگر نیست. در جَیب ایمان، طهارت است و خلوص است و بزرگی است و جبروت است و شأن الهی.

این‌ها رهآورد قرآن کریم است. قرآن ما را به اینجا رسانده که حیات انسانی پیدا کنیم. یک عده را قرآن زنده نمی‌داند. در بیانات امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) هم هست که «فَالصُّورَةُ صُورَةُ إِنْسَانٍ وَ الْقَلْبُ قَلْبُ حَیَوَانٍ لَا یَعْرِفُ بَابَ الْهُدَی فَیَتَّبِعَهُ وَ لَا بَابَ الْعَمَی فَیَصُدَّ عَنْهُ وَ ذَلِکَ مَیِّتُ الْأَحْیَاء»؛ [۶]این در بین زنده‌ها یک جنازه عمودی است بعد هم جنازه افقی می‌شود.

پس قرآن آمده که در اندیشه، جامعه را حق مدار و علم محور کند. در انگیزه، عدل مدار کند و مِهرخواه. این کار‌ها را قرآن می‌کند و پیام جهانی دارد.

امیدواریم از این همایش‌ها که پیوند‌های منطقه‌ای برقرار کردید، پیوند‌های جهانی برقرار بشود تا جامعه جهانی فکر جهانی بکند و بداند کتابی که از زمین برخاست، آن هنر را ندارد کتابی که از بالا تنزل کرد و به نحو تجلی بود نه به نحو تجافی، میتواند حق را در مدار اندیشه و عدل را در محور انگیزه اجرا بکند.

مجدّداً مقدم همه شما فرهیختگان را گرامی میداریم. از ذات اقدس الهی مسئلت میکنیم آنچه خیر و صلاح و فلاح جهانیان است به آن‌ها عطا کند و مسلمان‌های غزه را از خطر بیگانه‌ها آزاد کند و نجات بدهد و همه شما بزرگواران را در کنار مأدبه الهی و مائده حق موفق و کامیاب بدارد.

[۶]. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، خطبه۸۷.