رفقای آمریکا، شرکای روسیه

دو سال پس از آغاز دور جدید تحریم‌های کشور‌های غربی علیه روسیه اکنون می‌توان ارزیابی دقیق‌تری از آثار این تحریم‌ها بر اقتصاد روسیه داشت. به‌نظر می‌رسد برآورد کشور‌های غربی به رهبری آمریکا، از فشاری که نظام تحریم به اقتصاد روسیه وارد می‌کند چندان دقیق نبوده‌است. گزارش نشریه اکونومیست نشان می‌دهد که حتی برخی از کشور‌های آسیایی که به لحاظ سیاسی به غرب نزدیک‌تر هستند نیز عملا به تحریم‌های آمریکا پایبند نبوده‌اند.

همچنین روسیه توانسته برخی از شرکای آمریکا را قانع کند تا از طریق این کشور‌ها اقدام به‌فروش نفت کند یا اینکه برخی از کالا‌های مورد‌نیاز خود را از طریق واسطه‌گری این کشور‌ها تامین کند. کارآیی اندک نظام تحریم‌ها در مقابل روسیه یک مساله اساسی را ایجاد می‌کند. با توجه به اینکه نقش روسیه در تجارت‌جهانی با چین قابل‌قیاس نیست، عدم‌همراهی کشور‌های آسیایی با کمپین تحریم روسیه، نتیجه روشنی دارد؛ در صورت مقابله اقتصادی بیشتر چین و آمریکا، کشور‌های آسیایی کمتری به تعهدات خود به آمریکا پایبند خواهند بود.

رفقای آمریکا، شرکای روسیه
پس از حمله دو سال‌قبل روسیه به اوکراین، بیش از ۳۰کشور، به رهبری کشور‌های غربی، تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه را اعمال کرده‌اند. دور جدید تحریم‌ها از نظر اندازه و بخش‌هایی که از اقتصاد روسیه هدف قرار داده‌اند، بی‌سابقه بوده است. این تحریم‌ها انرژی و سایر کالا‌های مرتبط با آن، امور مالی، فناوری، گردشگری، کشتیرانی و موارد دیگر را پوشش داده‌اند و هدف آن‌ها افزایش هزینه روسیه برای ادامه جنگ بوده‌است.

آسیا در برابر غرب
اعمال تحریم‌ها علیه روسیه باعث سازمان‌دهی جدیدی در تجارت‌جهانی شد که در آن مرکز ثقل اقتصاد جهان به‌صورت پیوسته به سمت شرق کشیده می‌شود. آسیا دو پنجم تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص می‌دهد. افزایش روزافزون قدرت تجاری این قاره باعث‌شده تا روسیه، کاهش تجارت با کشور‌های غربی را با افزایش تجارت با کشور‌های آسیایی جبران کند. این مساله باعث می‌شود تا تحریم‌ها اثر کمتری بر اقتصاد روسیه داشته‌باشند؛ این در حالی است که سه کشور از ۶کشور آسیایی که به تحریم‌ها پیوسته‌اند (ژاپن، استرالیا و کره‌جنوبی) جزو پنج اقتصاد بزرگ منطقه هستند. اگر آمریکا تحریم‌های مشابهی را علیه چین اعمال کند، باید این را درنظر داشته‌باشد.

البته چین، در دوران شی‌جین‌پینگ، متحد اصلی پوتین، بیشترین تلاش را برای کم‌اثر‌کردن تحریم‌های غرب انجام داده‌است. تجارت بین روسیه و چین در سال‌۲۰۲۲، در حدود ۲۹‌درصد افزایش یافت و احتمالا در سال‌۲۰۲۳، حجم تجارت دو کشور حتی از این رقم نیز افزایش بیش‌تری داشته‌است. چین و هنگ‌کنگ اکنون تامین‌کنندگان اصلی ریزتراشه‌های روسیه هستند. این مساله تلاش‌های غرب برای فشار به روسیه از طریق عدم‌دسترسی این کشور به ریزتراشه‌های ضروری برای ادوات جنگی را کم‌اثر می‌کند.

چین همچنین به‌سرعت به بزرگ‌ترین تامین‌کننده خودرو و گوشی‌های هوشمند روسیه تبدیل شده‌است. با این حال، حمایت چین تنها عامل تاب‌آوری روسیه نیست. اینسایدر، یک روزنامه آنلاین، اخیرا فاش کرد که چگونه شرکت‌های نظامی روسیه با وجود تحریم‌های گسترده علیه این کشور، ابزار‌های پیشرفته را از تایوان وارد می‌کند. بر اساس این گزارش، واسطه‌ها در ترکیه و جا‌های دیگر در حال تامین نیاز روسیه هستند. در آسیای‌مرکزی، قزاقستان و قرقیزستان اصلی‌ترین مسیر‌های کلیدی برای «واردات موازی» مشکوک به روسیه هستند؛ به همین دلیل است که تجارت این دو کشور با روسیه افزایش قابل‌توجهی داشته‌است.

عدم پیروی آسیایی‌ها از تحریم
از همان ابتدا تحریم‌ها باید حول محور عدم‌همراهی کشور‌های آسیایی طراحی می‌شدند. راه‌حل دیگر آن بود که غرب «تحریم‌های ثانویه» گسترده را اعمال کند؛ یعنی اقداماتی برای هدف قرار‌دادن کشور‌های ثالثی که به روسیه کمک می‌کنند، اما آسیا از نظر اقتصادی و ژئوپلیتیکی بسیار مهم‌تر از آن است که غرب بتواند چنین تهدید‌هایی را مطرح کند. مساله مهم دیگر نفت است. در آستانه جنگ روسیه و اوکراین، اروپا سه‌پنجم صادرات نفت روسیه را خریداری می‌کرد. این رقم با توجه به تحریم‌های اروپا که بر صادرات نفتی روسیه از طریق دریا اعمال‌شده، به‌شدت کاهش پیدا کرده‌است. در همین حال، نیمی از صادرات نفت روسیه به مقصد کشور‌های آسیایی ارسال می‌شود. در حال‌حاضر، هند بزرگ‌ترین خریدار آسیایی نفت روسیه است.

مورد دیگر سنگاپور است که رابطه عجیبی با روسیه دارد. این کشور حمله روسیه به اوکراین را محکوم کرده و همچنین تنها عضو ASEAN بود که روسیه را تحریم کرده‌است، با این حال واردات نفت تحت‌پوشش تحریم‌های سنگاپور قرار نمی‌گیرد. مساله آن است که سنگاپور یک غول پالایش و تجارت نفت و همچنین پرترافیک‌ترین بندر ذخیره‌سازی نفت جهان محسوب می‌شود. در سال‌منتهی به مه‌۲۰۲۳، واردات نفت این کشور از روسیه تقریبا دو‌برابر شده‌است. تقاضا برای ذخیره‌سازی نفت نیز افزایش یافته که نشان‌دهنده آن است که محصولات نفتی روسیه در حال ترکیب و فروخته‌شدن به‌عنوان نفت غیر‌روسی با قیمتی وسوسه‌کننده است.

اشتهای آسیا برای نفت روسیه تا حدی برای غرب مفید است. آمریکا و اروپا سعی کرده‌اند از کنترل خود بر بیمه دریایی و کشتی‌ها استفاده کنند تا قیمت نفت روسیه را کنترل کنند و در عین‌حال اطمینان حاصل کنند که نفت روسیه همچنان به‌فروش می‌رسد. از این طریق کشور‌های غربی می‌توانند از بحران عرضه جهانی که به مصرف‌کنندگان در این کشور‌ها آسیب می‌رساند اجتناب کنند، با این حال آمار‌های فروش نفت روسیه به کشور‌های آسیایی نشان می‌دهد که حتی اگر غرب می‌خواست جلوی صادرات نفت روسیه را بگیرد، نمی‌توانست این کار را انجام دهد.

استراتژی سقف قیمت نیز کارآیی لازم را ندارد، زیرا «ناوگان سایه» که تقریبا ۱۰‌درصد از کل نفتکش‌ها را در اختیار دارد، آن را نادیده می‌گیرد. در حال‌حاضر روسیه از صادرات نفت بیشتر از زمان قبل از حمله به اوکراین درآمد کسب می‌کند.

زنگ هشدار برای آمریکا
اکنون گمانه زنی‌ها در آسیا درباره این است که آمریکا تا چه حد ممکن است تحریم‌های ثانویه را علیه نهاد‌های آسیایی که به‌نظر می‌رسد از اقتصاد روسیه حمایت می‌کنند، تشدید کند. در دسامبر سال‌گذشته، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، فرمانی اجرایی صادر کرد که در آن اقدامات ثانویه آمریکا علیه شرکت‌ها و بانک‌های خارجی را تشریح کرد. در همین رابطه نیکلاس مولدر، محقق تحریم در دانشگاه کرنل، می‌گوید؛ حتی اگر غرب با موفقیت از تحریم‌های ثانویه برای همسو‌کردن کشور‌های آسیایی استفاده کند، خطر بلندمدت این است که جنگ اقتصادی، هم برتری نظام مالی مبتنی بر دلار و هم نفوذ آمریکا در آسیا را تضعیف کند. همچنین اگر آمریکا برای جلب حمایت کشور‌های آسیایی از یک رژیم تحریمی علیه کشوری نسبتا بی اهمیت (از‌نظر سطح روابط) مانند روسیه، این همه مشکل دارد، فکر کنید اگر تلاش کند رژیم تحریمی مشابهی را بر چین تحمیل کند، چقدر مشکلات بیشتری با همسایگان چین خواهد داشت؛ کشوری که غول نظامی و اقتصادی منطقه محسوب می‌شود.