نوبخت: الگوی ملی توسعه را تدوین‌ می‌کنیم

آفتاب‌‌نیوز : آفتاب: معاون پژوهش‌های اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، با بیان این كه «این مركز طی چهار سال گذشته در عرصه‌های گوناگون بیش از 1037 گزارش راهبردی، طرح پژوهشی و کتاب منتشر کرده است» افزود: «واقعیت این است که جمعی از محققان برجسته‌ کشور که هم دارای تحصیلات آکادمیک و هم تجربیات مدیریتی در سه دهه‌ گذشته هستند، هم‌اکنون در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در قالب گروه‌های علمی و پژوهشی، سازمان‌ یافته‌اند و فعالیت می‌کنند».

« دکتر محمدباقر نوبخت» كه به مناسبت فرارسیدن بیستمین سالگرد تأسیس این مرکز با "ایسنا" گفت‌وگو کرده است، هم‌چنین خبر داد كه با توجه به تأکید مقام معظم رهبری بر طراحی مدل توسعه‌ بومی به عنوان مدل پیشرفت اسلامی - ایرانی، این مرکز با همکاری محققانش در حال طراحی این الگوست.

آنچه در پی می‌آید مشروح گفت‌وگو با محمدباقر نوبخت با است:

مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام از چه سالی و به چه دلیل کارش را آغاز کرد؟

مرکز تحقیقات استراتژیک در بیستم مهرماه سال 1368 پس از آن که آقای هاشمی رفسنجانی موفق شد برای کابینه‌اش از مجلس سوم رأی اعتماد بگیرد، به منظور برخورداری از عقل جمعی نخبگان و محققان کشور در انجام مطالعات راهبردی و اداره امور جامعه، با صدور حکمی از سوی ایشان تأسیس شد.

آقای هاشمی به عنوان رییس‌جمهور وقت از همه‌ دستگاه‌ها و نهادهای دولتی خواستند نهایت همکاری را با مرکز تحقیقات استراتژیک داشته باشند و از آن پشتیبانی كنند. در چارچوب تأسیس این مرکز، دولت در 18 شهریورماه سال 1371 نسبت به ایجاد ساختار تشکیلاتی آن اقدام و 135 پست ثابت و موقت سازمانی برای این مرکز تصویب کرد. بر این اساس مرکز تحقیقات استراتژیک رسماً و با تصویب سازمان امور اداری و استخدامی کشور دارای اهداف، وظایف و پست‌های سازمانی تعریف‌شده‌ای شد.

مهم‌ترین اهدافی که برای مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شد چه بود؟

آن‌چه به عنوان اهداف رسمی برای این مرکز تعیین شد، تدوین و تنظیم استراتژی جمهوری اسلامی ایران بر مبنای مطالعه و تحقیق در زمینه‌های گوناگون از جمله سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و آموزشی بود.

فعالیت‌های علمی ـ فرهنگی مرکز در چه زمینه‌هایی است؟

از مرکز تحقیقات استراتژیک خواسته شد در بخش‌های گوناگون علوم و تکنولوژی، فرهنگ و امور اجتماعی، سیاسی، بین‌المللی، امنیتی، دفاعی و اقتصادی، استراتژی‌های ملی را ارائه کند. در عین حال ارزیابی و نقد برنامه‌ها و سیاست‌های دولت را نیز مد نظر داشته باشد و راه حل‌های گوناگونی برای برون‌رفت از مشکلات ارائه کند. بر این پایه، مرکز تحقیقات استراتژیک فعال شد، امّا در هفتاد و سومین جلسه‌ شورای عالی اداری در تاریخ 13 خردادماه 1376 و به منظور استفاده‌ بهینه از توان بالقوه و ظرفیت‌های موجود در مرکز برای خدمت به نظام جمهوری اسلامی ایران این مرکز به همراه کلیه‌ اختیارات و مسؤولیت‌ها، اعتبارات، کارکنان، اموال از ریاست‌جمهوری منتزع و به مجمع تشخیص مصلحت نظام ملحق شد تا زیر نظر رییس این مجمع فعالیت کند. هم‌چنین بر اساس مصوبه‌ شورای عالی اداری، مسؤولیت، اختیارات سازمان و تشکیلات و نظام نیروی انسانی مرکز، هم‌چنین امور اصلاحات و تغییرات بعدی آن به رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام واگذار شد. از این جهت می‌توان گفت مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام بر اساس دستورالعملی که به تأیید ریاست مجمع رسید، از نظر نیروی انسانی و کارکنان اداری، تابع مجمع تشخیص مصلحت نظام شد که در واقع همان مقررات قانون استخدامی کارکنان مجلس شورای اسلامی است و از نظر اعضای هیأت علمی و محققان نیز تابع قانون دانشگاه تهران شد.

با توجه به این‌که مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام بازوی مطالعاتی مجمع محسوب می‌شود، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک در چه راستایی تشکیل شد؟

پژوهشکده تحقیقات استراتژیک با مصوبه‌ شورای عالی گسترش، در جهت جذب اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های کشور در این مرکز تأسیس شد. در این مدت مرکز علاوه بر انجام مطالعاتی که تشکیل آن در قانون تصریح شده بود، به موارد ارجاعی از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام و نیز ارائه‌ گزارش‌های کارشناسی و پژوهشی به مسؤولان نظام اقدام کرد؛ به طوری که فقط طی چهار سال گذشته مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام موفق شد در عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، روابط بین‌الملل، سیاست خارجی و حوزه‌ فقهی و حقوقی بیش از 1037 گزارش راهبردی، طرح پژوهشی و کتاب را منتشر کند و محصولات این مرکز نه تنها از طریق سایت فارسی و انگلیسی مرکز در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد، بلکه گزارش‌های ویژه‌ای در اختیار مسؤولان نظام، اعم از مدیران محترم دولت، نمایندگان مجلس و اعضای محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار می‌گیرد.

فعالیت‌های مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در امور پژوهشی تا چه حد گسترش یافته است؟

به منظور توسعه‌ فعالیت‌های مرکز در امور پژوهشی با مراکز علمی کشور، قراردادهای همکاری منعقد و فعالیت‌های علمی و پژوهشی انجام می‌شود که تقریباً تلاش شده در راستای اهدافی که مرکز دارد، به عنوان یک بازوی تحقیقاتی مجمع تشخیص مصلحت نظام وظایف مطالعاتی خود را به انجام برساند و با عنایت به این‌که طبق اصل 110 قانون اساسی، مقام معظم رهبری با مشورت مجمع تشخیص مصلحت نظام نسبت به ابلاغ سیاست‌های کلی اقدام می‌کنند، مجمع برای آن‌که بتواند مشورت مناسبی را به مقام معظم رهبری بدهد، به وسیله‌ مرکز تحقیقات استراتژیک خود از نظرات جامعه‌ علمی کشور بهره‌مند می‌شود؛ به طوری که تا کنون 167 عضو هیأت علمی به صورت تمام‌وقت و یا پاره‌وقت در جهت انجام مطالعات و پژوهش‌های بنیادی، کاربردی و تأمین نیازهای مطالعاتی مجمع در تدوین سیاست‌های کلی با مرکز همکاری می‌کنند.

موانع و چالش‌هایی که پیش روی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام قرار دارد چیست؟

مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام مشابه همه‌ مراکز پژوهشی کشور، هم از فرصت‌هایی برخوردار و هم با محدودیت‌هایی مواجه است. خوشبختانه بنیه علمی کشور و ظرفیت محققان ایرانی به عنوان یک فرصت در اختیار مرکز تحقیقات استراتژیک قرار گرفته و به آسانی در زمینه‌های مختلف امکان جذب اعضای هیأت علمی وجود دارد و آنها می‌توانند از طریق ابزارهای مختلف به‌ویژه ابزارهای الکترونیکی به آخرین یافته‌های علمی جهان دست یابند؛ اما این مرکز با محدودیت‌هایی نیز مواجه است؛ از جمله مانند سایر مراکز پژوهشی، در امکانات مالی برای تجهیز نیروی انسانی متخصص؛ به ویژه در سال‌های اخیر در اقدام بی‌سابقه‌ای چند بار بودجه‌ مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام بیش از 80 درصد تقلیل یافت، ولی مجدداً با واقع‌بینی نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی در قالب تصویب قانون بودجه و اصلاحیه‌ آن به میزان اولیه‌ خود بازگشت. متأسفانه این اقدامات در ناامن کردن فضای پژوهشی برای محققان و کارکنان مرکز بی‌تأثیر نبود، اما با این حال تلاش شد تا مرکز بتواند از فرصت‌های موجود و نقاط قوتش تا جایی که ممکن است استفاده و نسبت به رفع محدودیت‌ها اقدام کند. در این راستا حمایت‌های حضرت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رییس محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام و نیز همکاری دبیرخانه‌ مجمع با مرکز تحقیقات استراتژیک، همواره عامل اصلی تقویت‌کننده‌ فعالیت‌های مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده است.

با توجه به این‌که در بسیاری از کشورهای خارجی، تحقیقات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ....بیشتر بر عهده‌ احزاب است، آیا می‌توان گفت مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در واقع خلأ وجود احزاب پیشرفته در کشور را پر می‌کند؟

در این‌که احزاب کشور از وظایف و جایگاه مطلوبشان فاصله‌ زیادی دارند جای تردید نیست؛ اما همان‌طور که در اهداف و وظایف اساسی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح شده، ارزیابی و نقد برنامه‌ها و سیاست‌های دولت و نیز ارائه‌ راه‌حل‌های مختلف برای مشکلات حکومتی بر عهده‌ مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام گذاشته شده است. هم‌چنین مقام معظم رهبری نیز نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی نظام را بر عهده‌ مجمع تشخیص مصلحت نظام نهاده‌اند؛ لذا مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در این راستا نیز وظایفی دارد، به منظور حسن نظارت مجمع بر اجرای سیاست‌های کلی، به این نهاد کمک کند؛ از این رو مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام تلاش می‌کند ضمن مطالعات لازم در راستای چگونگی تدوین سیاست‌های کلی، اجرای این سیاست‌ها را نیز به دقت مد نظر داشته باشد و با تهیه‌ گزارش‌های مناسب برای اعضای مجمع، چگونگی عملکرد مجریان در رابطه با سیاست‌های کلی را به این مجمع منعکس کند؛ از این رو صرف ‌نظر از این‌که مسؤولیت‌های مشابهی در کشورهای دیگر برای احزاب قابل تعریف است، اما درباره نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی، ارزیابی و نقد برنامه‌ها و سیاست‌های قوه‌ مجریه باید گفت این از وظایف اولیه‌ مرکز تحقیقات استراتژیک است؛ بنابراین گزارش مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در ارزیابی و نقد برنامه‌ها و سیاست‌های دولت‌ها و تهیه‌ گزارش‌های نظارتی از وظایف این مرکز است که طبق نظر مقام معظم رهبری صورت می‌گیرد.

به نظر شما مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام تا چه حد توانسته در عملکرد خود موفق باشد؟

تا جایی که امکانات مرکز اجازه داده، طی مطالعاتی که در عرصه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاست خارجی و روابط بین‌الملل و نیز فقهی و حقوقی در این مرکز صورت گرفته، چگونگی سیاست‌ها و برنامه‌های دولت‌های گذشته و دولت فعلی توسط محققان دانشگاهی و کارشناسان تحت بررسی است و گزارش‌های آن به مجمع منعکس می‌شود؛ هرچند این گزارش‌ها اساساً با روش‌های علمی و مستند به اعداد و ارقام تهیه شده، اما در مواردی خوشایند مسؤولان دستگاه‌های اجرایی نیست که انتظار می‌رود در این موارد مجریان محترم به جای نادیده گرفتن و دوری از واقعیات، نسبت به اصلاح عمل خود اقدام کنند. بدون تردید همه‌ ما خواهان توسعه و اعتلای کشور هستیم؛ لذا به جای برآشفتن از انعکاس واقعیات، هرچند تلخ، باید به استفاده از راهکارها و راه‌حل‌ها بپردازیم و از نظرات مشفقانه‌ جامعه‌ علمی کشور بهره‌مند شویم.

برنامه‌های آینده‌ مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در دولت دهم چیست؟

در حال حاضر مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در 12 مورد درباره تدوین سیاست‌های کلی، مطالعات و پژوهش‌های خود اقداماتی را آغاز کرده است، هم‌چنین با توجه به تأکید مقام معظم رهبری در سفر به استان‌های سمنان و کردستان و نیز تأکید و تصریح ایشان در جلسه‌ اخیر مسؤولان قوه‌ مجریه، بر طراحی مدل توسعه‌ بومی به عنوان مدل پیشرفت اسلامی ایرانی، این مرکز با همکاری محققانش در حال طراحی این الگوست. قطعاً این طرح در جهت همکاری، به مسؤولان محترم دولت ارائه خواهد شد. هم‌چنین مرکز آمادگی دارد تا در هر موردی که دولت محترم به مطالعات کاربردی برای رفع مشکلات کشور نیاز داشته باشد، با تجهیز تیم‌های تحقیقاتی خود، نسبت به تأمین خواسته‌های مسؤولان محترم قوه‌ مجریه اقدام کند. در عین حال علاوه بر طراحی مدل توسعه، مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در تدوین برنامه‌ پنجم توسعه نیز می‌تواند این همکاری را داشته باشد.

در این مورد هماهنگی با دولت چگونه صورت می‌گیرد؟ آقای باهنر اخیراً گفته‌اند که «بهارستان» نیابد دنبال «پاستور» بدود، آیا شما هم اعتقاد دارید که مثلاً «نیاوران» (محل مرکز تحقیقات استراتژیک) نباید دنبال «پاستور» بدود؟

مسأله دنباله‌روی نیست؛ بلکه هماهنگی است؛ موضوع قبول یک واقعیت است که ما بدون هماهنگی شایستگان و نخبگان علمی پژوهشی کشور نمی‌توانیم به خوبی اعمال مدیریت کنیم. واقعیت این است که جمعی از محققان برجسته‌ کشور که هم دارای تحصیلات آکادمیک و هم تجربیات مدیریتی در سه دهه‌ گذشته هستند، هم‌اکنون در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در قالب گروه‌های علمی و پژوهشی، سازمان‌ یافته‌اند و فعالیت می‌کنند. این نخبگان می‌توانند به بخشی از نیازهای مطالعاتی قوه مجریه به درستی پاسخ بدهند؛ لذا استفاده از توانمندی‌های علمی آن هم در نهادی که با امکانات نظام در حال فعالیت است باید یک فرصت و یک ضرورت برای دولت محترم محسوب شود؛ بنابراین از منظر واقع‌بینانه، برخورداری از نظرات علمی به منزله‌ پیروی یا دنباله‌روی پاستور از نیاوران نیست.

اخیراً از سوی اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام دو طرح برای برون‌رفت از شرایط فعلی ارائه شد که یکی از آنها طرح کمیسیون ملی انتخابات بود، ارزیابی شما از این کمیسیون چیست؟

بدون تردید برای رفع شوک‌های اجتماعی که همیشه پس از انتخابات به کشور وارد می‌شود باید از نتایج مطالعات مرتبط بهره‌مند بود؛ از این رو این کمیسیون می‌تواند ضمن به‌کارگیری نخبگان و کارشناسان ذی‌ربط، راه برون‌رفت از عرصه‌ مشکلات موجود را پیشنهاد کند.