رویِ سیاه معدن
در کورسویِ معدنِ بلوکِ C، همچنان امید به یافتنِ معدنچیانی است که ساعت‌هاست در سکوتِ بی‌رنگ و بویِ گازِ متان، خبری از آن‌ها نیست. خانواده‌های داغدیده، هرلحظه برتعدادشان افزوده می‌شود. جست‌وجو همچنان ادامه دارد تا از دل سیاه این معدن، راهی به روشنایی بازشود. داغِ زخمِ طبس، به این زودی‌ها سرد نخواهدشد.
ساعت ۲۱ شنبه شب؛ آخرین شب تابستان، در یکی از کارگاه‌های شرکت زغال‌سنگ معدنجو در طبس؛ استان خراسان جنوبی، انفجاری بزرگ رخ داد. زمان انفجار حدود ۷۰ نفر در کارگاه استخراج، در بلوک B و C مشغول به کار بودند. از این افراد تا لحظه نگارش این خبر دست‌کم ۳۸ نفر کشته، ۱۷ مصدوم هم با تلاش تیم‌های تخصصی امدادی نجات یافتند و تعدادی نیز مفقود هستند. هشت گروه تخصصی پنج نفره HSE معادن زغال‌سنگ، همچنان مشغول انجام عملیات امدادرسانی هستند.
با توجه به غلظت گاز در تونل‌ها که موجب انفجار در عمق ۲۵۰ متری به صورت ارتفاعی و ۷۰۰ متری به صورت مورب در معدن شده، بلافاصله امدادرسانی توسط هشت تیم تخصصی پنج نفره HSE معدن آغاز شد. انفجار گاز متان که در بلوک C این معدن رخ داده بود، اما به دلیل فاصله ۲ کیلومتری معادن با یکدیگر و ارتباط کارگاه‌ها، خروجی گازمتان از بلوک C به بلوک B معدن هم رسیده است.
بعد از پایان عملیات امداد رسانی در بلوک B شرکت معدنجوی طبس تیم‌های امدادی تخصصی معدن امدادرسانی به کارگران گرفتار در بلوک C این معدن را آغاز کردند. هرچند به دلیل حجم بالای گاز متان، ابتدا باید تخلیه گاز در تونل‌های ورودی بلوک C انجام می‌شد که با پیشروی تیم‌های امدادی به داخل معدن در عمق زمین مرحله به مرحله تخلیه گاز در دستورکار قرار گرفت.
کارگران هر ۱۰ متر گازمتان را تخلیه می‌کنند و در دلِ معدن در بلوک C به پیش می‌روند. محمد حسن نامی، رئیس سازمان مدیریت بحران، دیروز در گفتگو با شبکه خبر گفت: در حال حاضر امدادگران مسیری به طول ۵۱۰ متر را طی کردند و ۱۰ متر ۱۰ متر گاز را تخلیه کرده و رو به جلو می‌روند.
او با بیان اینکه ۵۰ متر دیگر تا انتهای معدن بلوک C داریم و هر ۱۰ متر ۱۰ متر گاز را تخلیه می‌کنند و جلو می‌روند، گفت: ۱۳ نفر دیگر در این ۵۰ متر هستند و باید با تخلیه گاز متان آن‌ها هم بیرون آورده شوند. هنوز مشخص نیست در ۵۰ متر باقی‌مانده ریزش معدن هم رخ داده یا خیر و مشخص هم نیست چقدر این عملیات امداد طول خواهد کشید. ۵۰ متر دیگر تا انتهای بلوک C معدن داریم و هر ۱۰ متر امدادگران گاز را تخلیه می‌کنند و جلو می‌روند.
دیگر کار از کار گذشته
علیرضامحجوب، دبیرکل خانه کارگرایران، درباره اقدامات پیشگیرانه حادثه معدن طبس گفت: موضوعات ایمنی یا بهداشت کار جنبه پیشگیرانه دارد و بعد از حادثه متاسفانه دیگر کار از کار گذشته است. هر اقدامی در این راستا باید پیشگیرانه باشد. یک سری اصول و ترتیبات ایمنی وجود دارد که مطابق آیین‌نامه باید رعایت شود. باتوجه به اینکه تا این لحظه دلیل اصلی حادثه با جزئیات مشخص نشده است، نمی‌توان در هیچ موردی نظری قطعی داد و من در تعجبم از مصاحبه برخی مقامات که به طور قطعی اظهارنظر می‌کنند.
محجوب در ادامه گفت: مجلس حدود ۸ سال قبل در قانون بودجه مصوب کرد که بخشی از مالیات دریافتی، بابت مانیتورینگ در معادن زغال‌سنگ هزینه شود. این مبلغ قرار بود در اختیار استانداران قرارگیرد. اما تا امروز اقدام موثری صورت نگرفته است.
نماینده سابق مجلس درباره پیگیری عوامل این حادثه گفت: طبق آنچه تا این لحظه دریافت کردیم، اشکالات ایمنی بسیاری در این حادثه نقش دارد. قوه قضائیه هم در حال پیگیری است و رای نهایی هم با آنهاست.
با قاطعیت نمی‌توان تحریم‌ها را مقصر اصلی دانست
محجوب درباره اینکه مطرح شده است که بحث تحریم‌ها سبب بروز این حوادث ناگوار می‌شود نیز افزود: تا جایی که من اطلاع دارم، در خرید سیستم مانیتورینگ دچار اشکال نبودیم. بعید می‌دانم که بحث تحریم‌ها به این مساله مربوط باشد. ببینید درباب ایمن سازی، نمایشگر روی صفحه پس از دریافت از حسگرها، که در جا‌های مختلف نصب می‌شود، سیستم هشداری را نمایش می‌دهد که اعلام می‌کند که گاز متان یا گاز مونوکسیدکربن از حدمجاز گذشته است. این سیستم مانیتورینگ در معادن ما وجود ندارد. این مبلغ مصوبی مجلس اصلا تخصیص داده نشده است.
من تا به امروز چیزی دریافت نکردم از اینکه در معدنی درخواستی برای تجهیز به سیستم مانیتورینگ اقدامی صورت گرفته باشد. کار از مرحله بودجه عبور نکرده است که ما ببینیم تحریم مزاحم بوده است یانه. این مبالغ به معادن تخصیص داده نشده است. من هم نمی‌دانم که در اختیار استانداری قرارگرفته است یانه و این هم مسئولیت کسی را کم نمی‌کند.
از عمق این فاجعه که بزرگ‌ترین حادثه معدنی کشور از لحاظ تعدادکشته بوده است، چیزی کم نمی‌شود.
گازخیزی بالای معادن زغال سنگ طبس
منصورشبانی، مدیرسابق مجتمع زغال سنگ طبس، درباره دلایل وقوع حوادث معدن در ایران به «آرمان ملی» گفت: معادن زغال سنگ دارای دو نوع زغال هستند که یا حرارتی و یا کک‌شو، که در طبس هردونوع را داریم. این معادن دارای گازخیزی بالایی هستند، به طوری که به ازای هرتن زغال سنگ گاهی حدود ۱۸ تا ۲۶ متر مکعب گاز متان می‌تواند آزاد شود. در نتیجه معادن زغال‌سنگ طبس گازخیزی بالایی دارند که همین مساله سبب می‌شود که پتاسیل حادثه خیزی نیز بیشتر شود.
او در ادامه گفت: معمولا روال کار به این صورت است که هنگام اکتشاف، میزان گاز همراه با لایه‌های زغال‌سنگ مطالعه شود و نیز محل‌های دارای گازخیزی بالا نیز مشخص شود. افسر ایمنی ابتدا گاز را اندازه گیری کرده و سپس اجازه ورود به اکیپ کاری می‌دهد. اگر وضعیت معمولی باشد که هر حادثه‌ای با همان اندازه گیری اولیه قابل کنترل است. اما مساله دیگری این میان وجود دارد که برخی مواقع تجمع حفره‌های گازی ایجاد می‌شود و این مساله قابل پیش‌بینی نیست. در برخی موارد گاز را با لوله تخلیه می‌کنند و از آن می‌توان در جا‌های دیگر استفاده کرد. در برخی دیگر نیز هوادهی در آن ناحیه انجام می‌دهند تا پتانسیل انفجار از بین رود. این گاز اگر تخلیه نشده باشد و به حفره گازی برخورد کند، ناگهان حجم زیادی از گاز تخلیه شده و پتانسیل انفجار وجود دارد. با توجه به این وضعیت در معادن زغال‌سنگ اصولا همه تجهیزات ضدانفجار و در اصطلاح آنتی‌گریزو هستند و در مواقع اضطراری آلارم‌های لازم داده می‌شود. در دوحالت می‌شود که تراکم بالارود و پتانسیل حادثه ایجاد شود، یک زمانی که فن‌های تهویه به مدت چندساعت از کار بیفتد و حالت دوم زمانی است که در حین استخراج به حفره گازی پیش بینی نشده برخوردکنیم. این مساله سبب آزادسازی حجم زیادی از گازمتان شده و اوضاع از کنترل خارج می‌شود.
معمولا مامور ایمنی قبل از ورود تیم کاری، با دستگاه‌های خاص گازسنجی را انجام می‌دهد و اگرگاز بیش از حدمعمول باشد اجازه ورود تیم را نمی‌دهد. اما اگر به شرایط غیرقابل پیش بینی برخورد با حفره گازی روبه‌رو شویم، با آزادسازی حجم زیادی از گاز متان، دیگر حتی با کوچک‌ترین جرقه‌ای انفجار صورت خواهد گرفت.
این انفجار طبق شنیده‌ها، در گوشه‌ای از معدن رخ داده است. اما وقتی انفجار صورت گیرد، با توجه به شبکه تونلی معدن، می‌تواند اکسیژن سایر بخش‌ها را تخلیه کند. مثلا اگر تلفات انفجار معدن ۱۰ نفر بوده باشد، مابقی افراد در اثر خفگی از بین رفته‌اند.
او درباره دلیل اصلی این حادثه گفت: در شرایط معمول هنگامی امکان پیشگیری وجود دارد، که اندازه گیری گاز متان به صورت مرتب انجام شده باشد و کنترل سیستم ضداحتراق صورت گرفته باشد و هیچ فردی تخطی نکرده باشد، اما در این حادثه هنوز وضعیت به طورکامل مشخص نیست. اگر با حفره گازی برخوردکرده باشند، دیگر شرایط قابل کنترلی وجود ندارد و حتی در اثر اصطکاک لباس کارگران، الکتریسیته ساکن لباس، نیز انفجار صورت خواهد گرفت. به همین دلیل نمی‌توان به طور قطعی نظر داد و باید منتظر بمانیم تا دلایل این حادثه تلخ بررسی شود.
وی درباره حجم بالای گازمتان گفت: تراکم بالای گازمتان می‌تواند ناشی از مشکل تهویه و یا آزادشدن گازی زیاد از یک حفره گازی بوده باشد. اما این را بدانید که قطعا اگر همه چیز کاملا طبق استاندارد‌ها پیش برود، احتمال وقوع این حوادث تا درصد زیادی کاهش پیدا خواهد کرد.
او درباره ایمنی سازی معادن نیز گفت: در بحث فرهنگ ایمنی و تجهیزکردن معادن، به اصطلاح تجهیزات کنترل، کمتر بودجه اختصاص داده شده است. به طور کل، نه تنها در معادن که در بسیاری از واحد‌های صنعتی، ایمنی لازم را نداریم. بسیاری از کارفرمایان ایمنی را با دید هزینه نگاه می‌کنند. در حالی که درکشور‌های توسعه یافته ایمنی را بخشی از سرمایه‌داری لحاظ می‌کنند. زیرا با افزایش هزینه در بخش ایمنی، هزینه‌ها را کاهش خواهید داد. در کشور ما به این مساله توجه کمتری شده است. باید در این زمنیه فرهنگ سازی صورت گیرد. تجهیزات متناسب با پیشرفت‌های روز دنیا در دسترس قرارگیرد که قطعا به نفع کشور خواهد بود.
جست و جو در دلِ تاریکی هنوز ادامه دارد. خانواده‌های منتظر، چشم به راهِ ورودیِ تاریکِ معدن هستند. دیگر کارگران نیز، چنان که در تصاویرِ این چند روز دیدیم، آرام و قرار ندارند. طبس همچنان داغ دارد و کاش گازِ متان، در سکوت و تاریکی، راهی برای خروج پیدا کند.
