روز‌های آخر بشار اسد در دمشق چگونه گذشت؛ چه کسی پشت او را خالی کرد؟

رویترز در خبری به نقل از دو منبع نوشت: اپوزوسیون سوریه از شش ماه قبل، ترکیه را از طرح خود علیه اسد مطلع کرده بود و احساس کرد که موافقت ضمنی ترکیه را بدست آورده است.

وبگاه شبکه الجزیره نیز نوشت: صبح هشتم دسامبر ۲۰۲۴، سوریه با خبری غیرمنتظره بیدار شد: میلیون‌ها سوری شاهد ورود نیرو‌های مخالف به شهر دمشق، ساعاتی پس از تصرف حمص، بدون مقاومت جدی از سوی نیرو‌های دولتی بودند.

همزمان با پیشروی نیرو‌های مخالف در محله‌های پایتخت، خبر خروج بشار اسد، رئیس جمهور برکنار شده، از کشور با یک هواپیمای کوچک مسافربری تأیید شد. مقصد نهایی این هواپیما که از روی رادار‌ها ناپدید شده بود، نامشخص بود. خبرگزاری رویترز احتمال سقوط آن را در نزدیکی طرطوس مطرح کرد، اما در مورد سرنوشت نهایی او و خانواده‌اش چیزی قطعی نگفت. از سوی دیگر، برخی رسانه‌های روسی ادعا کردند که او به پایگاه هوایی حمیمیم روسیه در لاذقیه پناه برده است.

الجزیره افزود: «رژیم سوریه در روز‌های پایانی خود، زمانی که نیرو‌های مخالف در نزدیکی شهر حماه (که دروازه‌ای مهم برای پیشروی به سمت دمشق محسوب می‌شود) قرار داشتند، دوران سختی را گذراند و برای جلوگیری از سقوط خود، تماس‌های دیپلماتیک گسترده‌ای انجام داد».

دست یاری بشار اسد به سمت ترکیه

منابع دیپلماتیک به الجزیره گفتند که اسد از همان روز‌های نخست حمله نیرو‌های مخالف سوری، تلاش کرد تا از ترکیه کمک بگیرد و آنکارا را به مداخله و متوقف کردن حمله ترغیب کند.

اسد از محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق که روابط خوبی با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه دارد، کمک خواست. او در اوایل دسامبر جاری با السودانی تماس تلفنی برقرار کرد و آمادگی خود را برای از سرگیری مذاکرات با ترکیه اعلام نمود.

اسد به السودانی توضیح داد که چرا به میانجی‌گری قبلی او که برای نزدیک کردن آنکارا و دمشق تلاش می‌کرد، پاسخ نداده است: او به موضع ترکیه اعتماد نداشت و احساس می‌کرد که برای حمله‌ای نظامی از سوی مخالفان در شمال سوریه برنامه‌ریزی شده است.

سودانی از طریق تماس‌هایش با طرف ترکیه متوجه شد که ترکیه تمایلی به دخالت ندارد و فضای بین‌المللی نشان‌دهنده کنار گذاشتن قریب الوقوع اسد است. در این شرایط، عباس عراقچی، وزیر خارجه‌ی ایران، مجبور شد به آنکارا برود تا ترکیه را به تلاش برای کاهش تنش مجدد در شمال سوریه ترغیب کند.

اما تلاش‌های ایران بی‌نتیجه ماند و آنکارا، رژیم سوریه را مسئول وخامت اوضاع دانست، زیرا حاضر به مشارکت در روند سیاسی نشده بود.

در ادامه گزارش الجزیره آمده است که منابع امنیتی مطلع می‌گویند که رژیم سوریه از اوایل دسامبر جاری کاملاً متقاعد شد که حزب‌الله لبنان تنها به شکل محدود و در نزدیکی مرز‌های لبنان با سوریه، در صورت نزدیک شدن مخالفان به این مرزها، در درگیری‌ها با نیرو‌های مخالف مداخله خواهد کرد. این امر، رژیم سوریه را به سمت عراق سوق داد تا با فرستادن گروه‌هایی از حشد الشعبی به عنوان نیروی کمکی، از حمایت عراق برخوردار شود.

به گفته‌ی منابع، بشار الصباغ، وزیر خارجه سوریه، موضوع حمایت نظامی رسمی عراق از رژیم را با نخست‌وزیر عراق در میان گذاشت، اما طرف عراقی به این پیشنهاد تمایلی نشان نداد و تأکید کرد که بغداد ضروری می‌داند تا خود را از درگیری‌های فرامرزی دور نگه دارد تا از عواقب سیاسی احتمالی در برابر جامعه‌ی بین‌المللی در امان باشد.

جزئیات آخرین دور مذاکرات آستانه

در هفتم دسامبر جاری، دور بیست و سوم مذاکرات آستانه (که ظاهراً آخرین دور آن بود) با حضور آنکارا، تهران، مسکو و همچنین قطر، عربستان سعودی، اردن و عراق در دوحه، پایتخت قطر، برگزار شد.

منابع مطلع به الجزیره گفتند که تهران در این نشست، پیشنهاد آتش‌بس و تثبیت خطوط درگیری و سپس آغاز گفتگو میان رژیم سوریه و مخالفان را مطرح کرد، اما طرف ترکیه امکان کنترل نیرو‌های مخالف که به دمشق نزدیک شده بودند را رد کرد و گفت این نیرو‌ها تنها در صورت تحقق انتقال سیاسی، پذیرش این پیشنهاد را خواهند داد.

در دوحه، طرف‌های بین‌المللی در مورد انتقال سیاسی و تشکیل یک هیئت حاکمیتی موقت که ممکن است طی روز‌های آینده اعلام شود، گفتگو کردند. این امر، ایران را کاملاً به این باور رساند که اوضاع به سمت سرنگونی بشار اسد پیش می‌رود. این موضوع باعث شد که ایران برای اولین بار لحنش را تغییر دهد و از عبارت «مخالفان سوری» در رسانه‌های رسمی خود استفاده کند و وزیر خارجه ایران نیز از گشایش در مقابل مخالفان خبر داد.

اصرار بشار اسد به مقاومت در برابر مهاجمین

به گفته مناببع نزدیک به وزارت خارجه روسیه، مسکو یک روز قبل از ورود نیرو‌های مخالف به دمشق، به اسد پیشنهاد حفاظت از خود و خانواده‌اش و خروج از کشور را در ازای موافقت با حکومت انتقالی داده بود، اما اسد این پیشنهاد را رد کرد و بر توانایی خود برای ادامه مقاومت تأکید ورزید. با این حال، واحد‌های نظامی اطراف دمشق به ویژه با آگاهی از حمایت روسیه از رفتن اسد، پایان دادن به جنگ و برقراری دوره‌ی انتقالی جدید به رهبری شخصیت‌هایی از گروه‌های سوری مختلف، از پیروی از دستورات ادامه جنگ خودداری کردند.

به گفته منابع امنیتی در دمشق، خروج بشار اسد با هواپیمای کوچک، مخفیانه و غیرمنتظره بود، به‌طوری که حتی کفاچ ملحم، فرمانده‌ی دستگاه امنیت ملی روسیه، از آن بی‌خبر بود

منابع امنیتی عراقی نیز، ورود یکی از مقامات بلندپایه رژیم سوریه به خاک عراق را قبل از تصرف گذرگاه مرزی البوکمال توسط نیرو‌های مخالف تأیید کردند. احتمال می‌رود این شخص ماهر اسد، برادر بشار باشد.

در حال حاضر، روسیه در حال هماهنگی با اتاق عملیات جنوب برای ساماندهی اوضاع در پایتخت سوریه و تلاش برای ادامه کار دولت در زمینه خدمات‌رسانی و حفظ عملکرد نهاد‌های دولتی است. در این میان، احمد عودة، فرمانده لشکر هشتم، که پیش‌تر فرمانده‌ای در جبهه جنوبی مخالفان بود و پس از توافقی با میانجی‌گری روسیه در منطقه‌ی بصری‌الشام باقی ماند، هدایت اتاق عملیات جنوب را بر عهده دارد و طی روز‌های گذشته از بصری الشام به سمت دمشق حرکت کرده است.