ژئو استراتژي چين: بازي انتظار

آفتاب‌‌نیوز : «حزب حاكم» نامي كه كمونيست هاي پكن بر خود نهاده اند- منافع نهايي چين را در تبديل شدن اين كشور به يك قدرت منطقه اي بي رقيب در شرق و جنوب شرق آسيا به همراه هند در جنوب آسيا و به همراه روسيه در آسياي مركزي ارزيابي كرده اند. پكن براي رسيدن به اين اهداف، بايد با الحاق تايوان و با درنظر گرفتن ضمانت هاي امنيتي آمريكا براي ژاپن و كره جنوبي، واشنگتن را تحت فشار قرار دهد. استراتژي پكن، واشنگتن را در موقعيت دفاعي قرار مي دهد طوري كه با گذشت زمان، تعادل قدرت به نفع چين قرار خواهد گرفت. به همين علت، استراتژي امنيتي فعلي واشنگتن، پنجره شانسي براي آمريكا بوده تا به سلطه استراتژيك دائمي در جهان برسد.

در حال حاضر، چين «قدرتي است كه در سطح پايين تر از وزن خود در صحنه سياست بين المللي حاضر شده است.»

اين شرايط موقعيت واقعي براي اين قدرت است تا وضعيت خود را بهبود بخشد و شرايط اقتصادي و نظامي خود را نيز به پتانسيل بالايي برساند. در اين لحظه، منافع چين با استفاده از موضع «دفاعي» و خط مشي سياسي كه مبتني بر حفظ ثبات باشد تأمين مي شود. هرچه منابع قدرت چين افزايش يابند، موضع چين، قاطع تر خواهد شد.

در 27 دسامبر سال 2004، پكن، «برنامه دفاع ملي چين» در سال 2004 ميلادي را منتشر كرد كه استراتژي امنيت ملي اين كشور را توضيح مي دهد. پكن، اين سند را بسيار مهم مي داند و براساس گفته هاي ژانگ بانگ دونگ رئيس دفتر روابط خارجي وزارت دفاع اين كشور، اين سند براي مشخص ساختن ژئواستراتژي چين براي ساير دولت هاي جهان و اعتمادسازي در حوزه مقاصد صلح آميز چين منتشر شده است. وابستگان نظامي 60 كشور جهان در يك جلسه توجيهي عمومي و نيز پرسش و پاسخ در اين خصوص شركت كردند.

اين بيانيه ها كه نمايانگر خط مشي دولت ها هستند، ابزاري براي توضيح سياست هاي احتمالي دولتمردان نيز خواهند بود. نبايد اين مسأله را در سطح ظاهري مورد توجه قرار داد زيرا درواقع، اين اقدام به هدف متقاعد كردن دولت هاي مقابل درخصوص مقاصد و توانايي هاي آن كشور انجام مي گيرد. اما اين مدارك، براي اهداف تحليل و تفسير هم مؤثر واقع مي شود زيرا معمولاً هدف تأمين منافع قدرت موردنظر براي به خطر انداختن منافع متحدان يا دشمنان آن كشور را مورد توجه قرار مي دهد. در همين حال، اين اسناد را بايد از لحاظ انتقادي و با توجه به مواضع گذشته و حال رژيم هاي موردنظر بررسي كرد. بيانيه چين درخصوص دفاع ملي هم ژئواستراتژي متناسب با موضع كنوني كشور را كه با منافع آن در دوره كنوني مطابقت داشته باشد به نمايش مي گذارد. اگر اين مسأله را به عنوان يك خط مشي طولاني مدت درنظر نگيريم، اين بيانيه، نمايانگر درست مقاصد پكن است.

ارزيابي پكن از سياست هاي جهان

علي رغم رشد وگسترش سازمان هاي سياسي بين المللي و داخلي، پايه و چارچوب سياست جهان، همان تصديق و توزيع قدرت در ميان كشورهاي مختلف خواهد بود كه هر يك استراتژي خاصي براي تعيين منافع تصميم گيرندگان را ا تخاذ خواهند كرد. در حال حاضر تأييد قدرت سياسي جهان، حالت آشفته اي مي يابد و جايي ميان تك قطبي آمريكا و چند قطبيتي در ميان قدرت هاي منطقه اي قرار مي گيرد طوري كه چند قدرت منطقه اي با درجات متفاوت نفوذ، با هم براي حفظ ثبات اقتصاد جهاني تلاش مي كنند و در عين حال، براي كسب امتياز استراتژيك در حاشيه مناطق خود رقابت مي كنند. نمي توان پيش بيني كرد كه كدام يك از اين دو پارادايم، غلبه خواهد كرد، هرچند كه در زمان پس از مداخله آمريكا در عراق، حركت به سوي چند قطبيت كاملاً قابل تشخيص است.

در دوراني كه تنظيم قدرت جهاني به معياري براي عدم ثبات تبديل شده است، قدرت ها، پارادايم هايي را در پيش گرفته اند كه آينده مطلوب آنها و منافع موردنظرشان را به نمايش بگذارد. مثلا استراتژي امنيت ملي واشنگتن، با هدف تنظيم قدرت تك قطبي صورت مي گيرد كه در آن آمريكا امپراتوري جهاني سازي مي شود كه قدرت نظامي بي رقيبي دارد. در مقابل، قدرت هاي بزرگ منطقه اي مثل چين، اتحاد فرانسه و آلمان، روسيه، برزيل و هند، خواهان چندقطبي مي شوند كه در آن آمريكا از مركزيت درمي آيد و به يك قدرت منطقه آمريكاي شمالي با دسترسي جهاني تبديل مي شود. قدرت هاي منطقه اي، حالت چندقطبي را در پيش مي گيرند زيرا به هر يك از آنها، امتيازي در مقابل آمريكا خواهد داد. منازعه بزرگ دو دهه اول قرن بيست و يكم هم در اين حوزه خواهد بود كه كدام يك از دو دستاورد آنان، پيش خواهد رفت و چگونه قدرت در چارچوب اين تغيير، تقسيم خواهد شد.

پكن در بيانيه خود اعلام مي كند كه «رويكردها به سمت چند قطبي شدن جهان و جهاني سازي اقتصادي پيش مي روند زيرا پيچ و خم هاي زيادي در اين خصوص وجود دارد. اما «چالش» بزرگي در ماهيت تك قطبيت در مقابل چند قطبيت وجود دارد.» براي پكن، مانع اصلي در مقابل جهان موردنظرش، آن است كه واشنگتن، ژئواستراتژي يك جانبه اي را در پيش مي گيرد و اين براي چين به عنوان قدرت منطقه اي بلامنازع در شرق آسيا قابل قبول نيست.

در اين بيانيه ضمن ارزيابي موقعيت فعلي آمده است كه «ارزيابي هاي مجدد، جديد و عميق در روابط بين كشورهاي بزرگ دنيا رخ داده است.» كه به شرايط گيج كننده اي تبديل مي شود كه در آن «در عين همكاري و طلب حمايت از يكديگر، آنان به شدت يكديگر را زيرنظر دارند و با هم رقابت مي كنند.» هدف استراتژي امنيتي پكن، آن است كه چين را در موقعيت همكاري و رقابت مثبت قرار دهد.

منافع چين

در «جهان جمعي، متنوع و وابسته» اي كه تصميم گيرندگان پكن مورد توجه قرار داده اند، منافع چين به عنوان پيشرفت داخلي در نظر گرفته مي شود طوري كه اين كشور به قدرت بزرگي در 20 سال آينده تبديل خواهد شد تا جامعه پيشرفته اي را در همه جهات بسازد. پكن تمايل ندارد نقش خاصي در يك چارچوب قدرت خارجي بازي كند و به دنبال خودمختاري در تمام ابعاد ماهيت جمعي خودش است. به اين ترتيب، اين بيانيه مي گويد «چين به عنوان يك كشور پيشرفته بزرگ، وظيفه سخت مدرنيزاسيون را به عهده دارد كه لازمه آن كار سخت و مداوم است.»

عقيده رژيم مبني بر آن كه چين هنوز به قدرت كاملي تبديل نشده است و بايد تلاش كند تا تمركز داخلي خود را حفظ كند، از موقعيت فعلي آن به عنوان «يك قدرت حاضر» متفاوت است.

از لحاظ اقتصادي، پيشرفت چين به صادرات وابسته است و بنابراين بايد روابط قابل قبولي را با شركاي تجاري خود داشته باشد و علاقه به ايجاد ثبات در ساير مراكز قدرت نيز دارد. اين بيانيه نشان مي دهد كه «چين نبايد هرگز به دنبال گسترش سلطه يا هژموني خود باشد» كه اگر درست مورد بررسي قرار گيرد به آن معني است كه پكن آماده پيشرفت بيشتر به سمت توسعه است.

از لحاظ نظامي، توسعه همه جانبه به معني آن است كه پكن قصد دارد نيروي مسلح مناسبي براساس اصل «انقلاب در امور نظامي» بسازد كه جنگ را با تركيب «مكانيزه كردن» و «تزريق اطلاعات» به كار مي گيرد. بنياد سياست امنيتي پكن، نيروي مسلح پيشرفته اي است كه توانايي پيروز شدن در «جنگ هاي محلي» را داشته باشد، اين موقعيت را هم «دفاع فعال» مي خوانند. تكميل موفقيت آميز «انقلاب در امور نظامي» مهمترين پيش شرط ژئواستراتژي پكن است زيرا تنها در آن صورت، مي تواند جايگزين واشنگتن شود. استراتژيست هاي نومحافظه كار پنتاگون اين مسأله را درك مي كنند، اين پايه توجيه آنها براي حفظ موقعيت شكننده واشنگتن در شرق و جنوب شرقي آسيا است.

به عنوان نتيجه منافع مهم چين در توسعه اقتصادي داخلي، پكن، مدرنيزاسيون نظامي را در خدمت هدف خود براي خلق يك «جامعه نسبتاً موفق» قرار د اده است. رژيم قصد ندارد كه اهداف اقتصادي داخلي خود را با درگير شدن در نظامي گري يا رقابت تسليحاتي فدا كند، اما مشخص است كه «چين مصمم است امنيت و قدرت داخلي خود را به هر صورت حفظ كند و مهم نيست كه چگونه موقعيت بين المللي خود را بهبود مي بخشد.» موضع چين براي «دفاع فعال» به آن معني است كه رژيم تمايل دارد تا زماني كه حوادث در چارچوب انتظارات و افزايش قدرتش باشد، صبور، مصلح و همكار باشد. اگر اين پيشرفت در جهت اهداف كشورهاي ديگر و به خصوص آمريكا باشد، اين سياست هم تغيير خواهد يافت.

اين بيانيه نشان مي دهد چندين مورد در منطقه آسيا- اقيانوس آرام وجود دارد كه دلايل مناسبي براي مناقشه جدي هستند. توجه به «عوامل امنيتي پيچيده» در منطقه رو به افزايش است، از سوي ديگر اين بيانيه به بازسازي و تقويت حضور نظامي واشنگتن در اين منطقه و از طريق «تقويت اتحاد نظامي و استقرار سيستم هاي دفاع موشكي» اشاره مي كند. به علاوه ژاپن در مرحله تشديد اصلاحات قانون اساسي، تطبيق آن با خط مشي نظامي و امنيتي خود و گسترش سيستم دفاع موشكي براي استفاده در آينده است.

هم واشنگتن و هم توكيو بر پيچيده شدن ژئواستراتژي پكن تأثيرگذار بوده اند چون اين رژيم را بر سر دوراهي قرار داده اند. اگر پكن مي توانست در به حاشيه كشاندن واشنگتن در شرق آسيا موفق باشد توكيو هم تمايل مي يافت كه خصومت براي دشمن آشنا و قديمي خود را به حالت نظامي يا هسته اي بكشاند. حضور ژاپن در اين تصوير، مواجهه احتمالي پكن با واشنگتن را تحت نظر قرار مي دهد و اهرم فشار را نيز در اختيار واشنگتن مي گذارد. ژاپن، رقيب چين در بازارها و منابع اقتصادي است. حضور واشنگتن يك عامل مهار را بر دشمني آشكار پكن و توكيو قرار مي دهد. نحوه برخورد پكن با روابط و قدرت سه جانبه، مي تواند تا حد زيادي موقعيت اين ژئواستراتژي را نشان دهد.

واشنگتن و توكيو، مشكلات عمده و قديمي پكن هستند، تايوان هم اكنون بسيار در اهداف خود مصر است و ظاهراً تنها عاملي است كه مي تواند موضع و موقعيت فعلي رژيم چين را با تهديد مواجه كند. در اين بيانيه، لحن رك و قاطع پكن در مورد مسأله تايوان، كاملاً آشكار است:

«موقعيت روابط طرفين در مورد تنگه تايوان كاملاً ناخوشايند است.» اين بيانيه در عين حال واشنگتن را به علت مسلح كردن تايپه مورد انتقاد قرار مي دهد و نشان مي دهد كه با «هر حركت نابجايي» از سوي تايپه به سوي استقلال، «به شدت و با هر هزينه اي برخورد قاطع خواهد شد.»

مسأله تايوان، سختي هاي زيادي را پيش روي واشنگتن و پكن مي گذارد. واشنگتن، امنيت لازم را در اختيار تايوان مي گذارد چون تايوان را محكم ترين جا پاي خود در آسياي شرقي مي داند. اگر چين بخواهد تايوان را به خود ملحق كند، حضور واشنگتن در منطقه به طور قابل توجهي كاهش خواهد يافت. اما واشنگتن نياز دارد كه روابط اقتصادي خود با پكن را براي محافظت از سرمايه گذاري هاي آمريكا در آن حفظ كند و مي داند كه پكن محدوديت هايي در مورد مسأله تايوان دارد و اين به آن معني است كه واشنگتن بايد از سياست «چين متحد» پيروي كند و سعي كند حركات تايپه به سمت استقلال را تحت نظر داشته باشد.

در مقابل، پكن هنوز آمادگي براي مواجهه نظامي با تايوان را ندارد و نياز دارد كه بازارهاي صادرات به آمريكا را حفظ كند. در حال حاضر، مناقشه تازه پكن- واشنگتن به بن بست رسيده است اما موقعيت، هنوز بي ثبات است. بهترين نشانه پيروزي پكن يا واشنگتن در رقابت شرق آسيا، موقعيت تايوان است كه همان جبهه موردنظر چين هم هست.

ديپلماسي نظامي: بازي جنگ با روسيه

در حالي كه چين با اين ژئواستراتژي پيش مي رود، به شدت بر «ديپلماسي نظامي» خود براي رسيدن به اهدافش تكيه مي كند. چين با اتخاذ رويكرد «همه جانبه» وارد مذاكره و موافقت امنيتي با كشورها و سازمان ها در منطقه جنوب شرقي و مركزي آسيا شده است و در مانورهاي مشترك، ديدارها و تعاملات نظامي و بررسي دوجانبه بازي هاي جنگ شركت مي جويد. مهمترين توسعه اين سياست همه جانبه در 27 دسامبر و همزمان با انتشار اين بيانيه مشخص شد: پكن و مسكو اعلام كردند كه اولين تمرين نظامي مشترك خود را در نيمه دوم سال 2005 ميلادي انجام خواهند داد.

اين تمرين ها كه قرار است در چين انجام گيرند، در ابعاد بزرگ و به صورت جامع برگزار خواهند شد. ارتش، نيروي دريايي، نيروي هوايي و واحدهاي زيردريايي و حتي بمباران استراتژيك در اين تمرين مورد توجه خواهند بود. بازي هاي جنگ، قدم بزرگتري به سمت «همكاري استراتژيك» مسكو و پكن است كه پس از تحميل تحريم هاي تسليحاتي عليه چين از سوي واشنگتن و اتحاديه اروپا انجام مي گيرد. اين تحريم ها پس از سركوب حركت دموكراسي خواهانه در چين و در سال 1989 ميلادي بر پكن تحميل شده بودند. از آن زمان، چين به خريدار عمده تسليحات روسيه از جمله هواپيماي جنگنده، موشك، زيردريايي و ناوشكن دريايي تبديل شده است.

تمرين مشترك آنها، عملاً تمايل مسكو و پكن براي مقابله با استراتژي تك قطبي واشنگتن را به نمايش مي گذارد. براي مسكو كه از بداقبالي هاي ژئواستراتژيك جدي در گرجستان و اوكراين و تمايل آنها به سمت غرب در سال 2004 ميلادي رنج مي برد، اين تمرين ها كاملاً با اهميت هستند و قدمي در جهت تأمين هدف مسكو براي ايجاد اتحاد سه جانبه با پكن و دهلي نو، دومين مشتري بزرگ تسليحات مسكو است. اهداف پكن، چندان جاه طلبانه نيستند اما انگيزه اين كشور با تمايل به كاهش نفوذ واشنگتن و دستيابي بيشتر به منابع انرژي روسيه و آسياي مركزي افزايش مي يابد.

رابطه استراتژيك رو به افزايش مسكو و پكن، تغييري در تعادل قدرت جهان است زيرا به وسيله نزديك كردن مسكو به نفوذ لازم و جدايي از غرب، شرايط پكن بهبود مي يابد. مناقشات ارضي و حاشيه اي كه پكن و مسكو را از همكاري بازداشته بود در سال 2004 حل و فصل شد اما پكن و مسكو اكنون آماده اند تا در هارموني بهتري در مورد چند قطبي شدن قدرت به تفاهم برسند. اين همان تغييراتي است كه مسير چند قطبي شدن را تسريع مي كند و به شرايط ثابت تري منجر مي شود.

اگر رابطه استراتژيك آنها همچنان ادامه يابد و عميق شود، پكن و مسكو شانس بهتري براي به حاشيه كشاندن آمريكا از آسياي مركزي و تحكيم سازمان همكاري شانگهاي خواهند داشت. هرچه فشار بر واشنگتن از «همه جهات» وارد شود، پكن در آسياي مركزي قدرت عمل و آزادي بيشتري خواهد داشت.

نتيجه

بيانيه پكن در مورد دفاع داخلي و كاربرد آن در ژئواستراتژي كه در بازي جنگ با مسكو مورد توجه قرار گرفته است، حاكي از واقع گرايي، منطق و بلوغ سياسي است. «حزب حاكم» چين در مورد محدوديت هاي فعلي خود اطلاعات كافي دارد و يك استراتژي محتمل براي «دفاع فعال» و غلبه بر اين محدوديت ها در دو دهه آينده را مورد توجه قرار داد.

دفاع فعال به آن معني است كه پكن يك بازي انتظار را به اجرا خواهد گذاشت و از پايين فشار وارد خواهد كرد؛ و اين تا زماني است كه احساس كند براي برخورد قاطع تر آمادگي دارد. هرچه پكن قدرت بيشتري يابد، دسترسي خود را افزايش مي دهد و اين همان كاري است كه در جريان تمرين هاي مشترك با روسيه انجام داد. مقابله با بحران هاي غيرقابل پيش بيني كه پيشرفت چين به سمت يك قدرت منطقه اي بلامنازع در مركز و جنوب شرقي آسيا را سد مي كند هم مورد توجه است. مشكلات عمده پكن از سمت واشنگتن و توكيو است. زيرا نياز زيادي از سوي آنها براي استفاده از مسأله تايوان وجود دارد تا برنامه هاي خود در شرق آسيا را معتبر جلوه دهند.

به نظر نمي رسد كه پكن بتواند در مورد واشنگتن و توكيو در لباس كشوري زرنگ و مكار ظاهر شود.