چرا پروتکل‌های ایمنی انبارداری شیمیایی رعایت نمی‌شود؟

حادثه انفجار مواد شیمیایی در مخزنی در بندر شهید رجایی شهر بندرعباس در ظهر روز شنبه (ششم اردیبهشت) یادآور حوادث تلخ و مرگبار بزرگ در کشور است که صرف‌نظر از علت اولیه بروز حادثه، معمولاً به دلیل عدم رعایت نکات ایمنی شغلی و ساختمانی و فیزیکی-شیمیایی رخ می‌دهد. 

بسیاری بر این باور هستند که هیچ حادثه‌ای بر مبنای تصادف رخ نمی‌دهد و هر حادثه‌ای قابل پیشگیری است لذا نمی‌توان حادثه‌ی بدون مقصری در جهان پیدا کرد. انفجار مرگبار بندر شهید رجایی نیز از همین سنخ است. از این حادثه تاکنون ۲۵ کشته و ۷۵۰ مجروح گزارش شده است، اما اطلاعات دقیقی درباره علت وقوع حادثه در دست نیست. 

در همه این حوادث که اغلب جنبه بحران و عزای ملی پیدا می‌کند، کارگران متاسفانه خط مقدم قربانیان هستند. چه در زمان انفجارات یا حوادث و نشت‌ها و چه در زمان دفع خطر و اطفای آتش، همواره این کارگران هستند که بیشترین آسیب را دیدند، لذا به نظر می‌رسد توجه به چاره اندیشی برای حل بنیادین این موضوع، اهمیتی دوچندان دارد. 

مهرداد حسن‌زاده، مدیرکل مدیریت بحران هرمزگان همچنین در حاشیه این حادثه گفته است: علت این حادثه انفجار چندین کانتینر دپو شده در محوطه اسکله بندر شهید رجایی بوده است. طبق اظهارات منابع محلی، گفته می‌شود انفجار در محوطۀ گوگرد بندر صورت گرفته است.

بر اساس گزارش‌های اولیه، تیم‌های امدادی و نیرو‌های امنیتی در محل حضور دارند و عملیات بررسی و امدادرسانی در حال انجام است؛ تحقیقات جهت مشخص شدن ابعاد این حادثه همچنان ادامه دارد. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی نیز هرکدام در دستوراتی متفاوت از نیرو‌های تحت امر خود در استان‌های مجاور خواستند تا به کمک نیرو‌های فعال در بندرعباس بشتابند. 

در ابتدای شروع حادثه پنج فروند بالگرد هلال احمر به منطقه حادثه دیده در گمرگ شهید رجایی بندرعباس اعزام شد. سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور نیز در ادامه در بعد از ظهر شنبه اعلام کردند که وزیر کشور نیز در منطقه حضور دارد و عملیات امدادرسانی برای حادثه انفجار بندر شهید رجایی ادامه دارد. دادستان کل کشور نیز به دادستان مرکز استان هرمزگان دستور داده بود تا ضمن بررسی دقیق حادثه انفجار در بندر شهید رجایی، برخورد قاطع با عامل یا عاملان احتمالی در اولویت قرار گیرد. 

پر واضح است که در صورت رعایت پروتکل‌های نگهداری و حمل مواد شیمیایی، این امکان وجود داشت که از حادثه جلوگیری شده و یا حداقل از گستردگی ابعاد آن ممانعت به عمل آید.

گمرک جمهوری اسلامی ایران نیز در دستورالعمل فوری به همه گمرکات اعلام کرد تا از ارسال محموله‌های صادراتی و ترانزیتی به مقصد گمرک شهید رجایی بندرعباس تا اطلاع ثانوی خودداری کنند.

مهرداد حسن‌زاده، مدیرکل مدیریت بحران هرمزگان نیز در حاشیه این حادثه گفته است: علت این حادثه انفجار چندین کانتینر دپو شده در محوطه اسکله بندر شهید رجایی بوده است. طبق اظهارات منابع محلی، گفته می‌شود انفجار در محوطۀ گوگرد بندر صورت گرفته است. 

آنچه پر واضح است، نسبت منابع شیمیایی استفاده شده در کانتینر‌های این بندر و عدم رعایت احتمالی برخی نکات ایمنی است؛ نکاتی که رعایت نکردن آن و عدم نظارت بر رعایت آن همواره حوادث تلخی را در کشور سبب شده است. 

شهرام غریب (مدرس ارشد ایمنی صنایع) با تاکید بر اهمیت مقوله رعایت پروتکل‌های ایمنی در حمل و نگهداری محصولات شیمیایی گفت: طبق گزارشات مطرح شده باز هم با یک انفجار مخزنی و نشت آتش و انفجار دو مرحله‌ای مواجه هستیم که نوعی سرایت در آن ایجاد شده است. 

وی افزود: پر واضح است که در صورت رعایت پروتکل‌های نگهداری و حمل مواد شیمیایی، این امکان وجود داشت که از حادثه جلوگیری شده و یا حداقل از گستردگی ابعاد آن ممانعت به عمل آید. 

اما این پروتکل‌ها چه بوده‌اند که در بسیاری موارد رعایت نمی‌شوند؟ 

امیرحسین زلفی گل (کارشناس حوزه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای در استان البرز) در این زمینه اظهار کرد: پروتکل‌های نگهداری از مواد شیمیایی در آیین‌نامه‌های وزارت کار مبحث جداگانه‌ای دارد. ما در مبحث انبارداری مواد شیمیایی پرخطر که فصلی از این آیین‌نامه وزارت کار است، به تفصیل این شرح را داریم که مواد شیمیایی پرخطر، شرایط نگهداری و انبارداری کاملاً متفاوتی دارند و گاه هر ماده به نسبت یک ماده دیگر، شرایط نگهداری متفاوت باید باشد. 

وی افزود: تمام شاخص‌های مختلف نگهداری از جمله «دما»، «میزان رفت و آمد هوای آزاد به محوطه نگهداری»، «سطح تهویه»، «جلوگیری از تجمع بخارات»، «سطح بیرونی تبادل هوا»، «سیستم‌های ضد جرقه روشنایی و خاموشی» و «بدون روشنایی بودن تا حد امکان» از مواردی است که حتما در نگهداری مواد شیمیایی خاص و به ویژه اشتعال‌زا رعایت شود تا جان کارگران گرفته نشود. 

زلفی گل با اشاره به ضرورت جدانگه‌داشتن برخی مواد شیمیایی از یکدیگر و نگه نداشتن ترکیبات اشتعال‌زا (ولو اینکه بعدا قرار بر مخلوط کردن آنها باشد) اظهار کرد: در انبارداری مواد شیمیایی قاعدتاً فواصل استانداردی بین مواد مختلف که ترکیب آنها می‌تواند خطر را چند برابر کند، قید شده است. مواد شیمیایی ۹گانه شامل مواد شیمیایی خطرناک هم می‌شود. این استاندارد فواصل بین مواد شیمیایی مختلف و جدا نگهداشتن آنها در آیین نامه جهانیِ آمریکاییِ با نام «اوشا» (OSHA) برای مدیریت ایمنی مواد شیمیایی و حمل و نقل آنها آمده است. 

این کارشناس ایمنی اضافه کرد: شرایط نگهداری مواد شیمیایی همچنین در آیین نامه تدوین شده توسط سازمان ملل نیز گنجانده شده است. بر این اساس هر ماده شیمیایی خطرناک با یک کد اختصاصی UN-number شناخته می‌شود. در این برگ یا کد شرایط نگهداری آن ماده قید شده است و قابل ارجاع خواهد بود. مثلا اگر مواد اکسیدکننده داشته باشیم، باید موادی در جوار آن وجود داشته باشد که از خوردگی اجتناب شود.

این فعال صنفی متخصص ایمنی افزود: این موضوع درباره مواد شیمیایی اشتعال‌زا به طریق اولی و با تاکید و وسواس بیشتر با کد اختصاصی آمده و نیروی کار و مدیران هر مجموعه تغییرات، حمل و نقل مواد، بار زدن و انبار کردن هر چیز را فقط با ملاحظات ایمنی در این زمنیه باید انجام دهند؛ به امید اینکه دیگر حادثه‌ای جان هیچ کارگری را در اثر برخی اشکالات نگیرد.