غیرعلنی‌های مجلس انقلابی، مذاکرات وین را به کدام سمت خواهد برد؟
سیدنظام‌الدین موسوی درباره جلسه غیرعلنی مجلس گفته است: یکشنبه (امروز) جلسه غیرعلنی با حضور آقای اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، در مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شود. به گفته او، موضوع این جلسه مذاکرات هسته‌ای است و علاوه بر گزارش اسلامی، تعدادی از نمایندگان نیز به بیان نظرات خود می‌پردازند.
مجلس یازدهمی‌ها که رکورددار جلسات غیرعلنی هستند، برای چندمین بار برای بررسی روند مذاکرات وین جلسه غیرعلنی خواهند داشت. مجلس اصولگرا که از ابتدای شروع به کار دولت حامی دولت و تصمیماتش بوده، در مقابل بحث مذاکرات رویه‌ای متفاوت اتخاذ کرد و حتی کار به خط‌و‌نشان برای وزیر امور خارجه هم کشید، طیفی در مجلس که علاقه‌ای به رفع تحریم‌ها ندارند، با تکیه بر قانون غیر‌قابل اجرای راهبردی سعی در سنگ‌اندازی در مسیر مذاکرات داشتند و دارند. از سویی که بخش مهمی از اصولگرایان از رابطه ایران با شرق شادمان هستند و برجام و توافق با غرب را نمی‌پسندیدند، هم جزء مخالفان بالقوه مذاکرات وین بودند. اکنون که به دلیل رفتار روسیه و خواسته غیر‌معقول این کشور برای امتیاز‌گیری در مذاکران وین از غرب، حصول نتیجه بسیار سخت و حتی ناممکن شده، خشنودند و در توجیه آنچه در وین رخ داده، طبق شنیده‌ها به این جمله که ما تلاش کردیم؛ اما نشد، بسنده خواهند کرد. این‌گونه که از گمانه‌زنی‌ها مشخص شده، قرار به دلگیری یا ناراحتی از نقش روسیه در صورت عدم موفقیت مذاکرات نخواهد بود و مخالفان برجام و رفع تحریم‌ها از شرایط فعلی ناراضی نیستند. در همین زمینه نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، گفته است: ارتباط‌دادن موضوعات وین به مسائلی که در سطح منطقه و بین‌الملل شاهدش هستیم، محلی از اعراب ندارد. ابراهیم عزیزی، با اشاره به برخی ادعا‌های روسیه و تأثیر احتمالی آن بر مذاکرات وین اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران معتقد است مسائل بین‌المللی روسیه از طریق گفتگو و مذاکره حل‌وفصل شود.ایران کشاندن موضوعات فی‌مابین کشور‌های روسیه، آمریکا و چین به مسائل و موضوعاتی را که میان ایران و ۱+۴ است، سزاوار نمی‌داند و بر حل مناقشات از طریق گفتگو تأکید دارد.
به نوشته شرق، نماینده شیراز در مجلس شورای اسلامی با تصریح بر اینکه مسیر گفتگو برای کشور‌های متخاصم باز است، گفت: جمهوری اسلامی ایران در میز مذاکرات براساس منافع ملی عمل می‌کند و مجلس شورای اسلامی و شورای عالی امنیت ملی چارچوب مذاکرات را به طور مشخص به تیم مذاکره‌کننده حاضر در وین ابلاغ کرده‌اند تا طبق آن عمل کنند. او تأکید کرد: ارتباط‌دادن موضوعات وین به مسائلی که امروز در سطح منطقه و بین‌الملل شاهدش هستیم، محلی از اعراب ندارد و این دو مسئله باید از یکدیگر متمایز شوند.
نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: وزارت امور خارجه فعالانه این موضوع را پیگیری می‌کند تا این دو مسئله از یکدیگر جدا دیده شود. عزیزی با بیان اینکه ایران از هر اقدامی که مسیر را به سمت صلح، ثبات و امنیت منطقه‌ای ببرد استقبال می‌کند، گفت: جمهوری اسلامی ایران همواره به راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز و همزیستی مبتنی بر عقلانیت به تمام کشور‌ها توصیه می‌کند. عباس مقتدایی‌خوراسگانی، نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، نیز گفته است: اگر قرار بر مراوده و موافقت‌نامه باشد، خودمان تصمیم می‌گیریم و هیچ کشوری نمی‌تواند چیزی را به ملت ایران دیکته کند.
نایب‌رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، درباره اینکه آیا چین هم مانند روسیه در روز‌های پایانی مذاکرات احیای برجام شروطی را مطرح می‌کند؟ گفت: امروز ایران در یک طرف میز و کشور‌های ۱+۴ در طرف دیگر قرار دارند. مبنا میز مذاکره است، نه حرف‌هایی که در وزارتخانه‌ها مطرح می‌شود. ما در مذاکرات حضور فعال داریم، حرف‌ها را می‌شنویم و متناسب با نیاز از سوی هیئت ایرانی مطرح می‌شود. او گفته مواضع روسیه سنگ‌اندازی در مسیر مذاکرات نبوده است.
البته این نگرش کلی مجلس نیست و نمایندگان مستقل حامی دولت و تیم مذاکره‌کننده هستند. چندی پیش هم که جلسه‌ای غیرعلنی برای بررسی روند مذاکرات وین برگزار شد، نمایندگان هر آنچه را رخ داده، از زبان قالیباف مورد بررسی قرار دادند که به گفته بهارستان‌نشینان جز کلی‌گویی حاصلی در بر نداشته است. رئیس فراکسیون دیپلماسی بین‌المللی و منافع ملی مجلس در رابطه با آن جلسه گفته بود: آقای قالیباف گزارش اجماعی و کلی بسته از جلسه دیروز شورای عالی امنیت ملی و مباحث مطرح‌شده بیان کرد و همچنین به ارائه توضیحاتی درباره سیاست‌هایی که باید اعمال شود و تصمیم‌گیری‌هایی که نسبت به این مسائل باید صورت گیرد، پرداخت. نوش‌آبادی گفت: آقای قالیباف ورودی به بحث‌های جزئی و تصمیم‌گیری‌ها نداشت، صرفا گزارشی بود تا نمایندگان در جریان مذاکرات قرار گیرند، البته نظر مجلس این است که قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها مدنظر قرار گرفته و منافع ملی حفظ شود. علاوه‌بر‌این باید نظام ناعادلانه‌ای که غربی‌ها و آمریکایی‌ها دنبال می‌کنند تحت عنوان تحریم‌ها، لغو شود. این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در پایان گفت که در این جلسه فرصتی برای اظهارنظر نمایندگان فراهم نشد و آقای قالیباف به ارائه کلیاتی از مباحث مطرح‌شده پرداخت.
البته چندی پیش هم نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی گفته بود: هنوز تصمیمی اتخاذ نشده و مذاکرات وین همچنان ادامه دارد؛ ضمن اینکه آقای دکتر قالیباف نیز امروز در این زمینه به نمایندگان مجلس اطلاعاتی را ارائه دادند.
محمود عباس‌زاده‌مشکینی، نماینده مردم مشکین‌شهر و سخنگوی کمیسیون امنیت ملی، هم درباره آخرین خبر از روند مذاکرات وین گفته بود: طبق اخباری که از وین مخابره می‌شود، شرایط برای یک توافق خوب مهیا شده و پیشرفت‌هایی صورت گرفته است؛ اما به نتیجه رسیدن این موضوع بستگی به طرف‌های مقابل دارد. او ادامه داد: طرف غربی مخصوصا آمریکا باید از زیاده‌خواهی‌های خودشان عدول کند تا توافق صورت بگیرد و اگر به هر دلیلی مذاکرات به شکست بینجامد، مقصر اصلی آن هیچ کشوری جز آمریکا نیست. عباس‌زاده‌مشکینی تأکید کرد: براساس آخرین گزارش‌ها و جزئیات و طبق اظهارات آقای باقری‌کنی، روند مذاکرات را مثبت می‌دانستیم و دستاورد‌هایی هم داشتیم که با توجه به آنها، وضعیت رسیدن به توافقات را برد-برد می‌دانستیم؛ اما طی چند روز گذشته غربی‌ها به‌ویژه آمریکایی‌ها شیطنت می‌کنند و یک جنگ روانی راه انداخته‌اند. او در همین راستا ادامه داد: در مذاکرات پنج، شش نکته حساس باقی مانده بود که برای ایران دارای اهمیت بسیار است و ما دنبال این بودیم که تکلیف این‌ها روشن شود؛ از‌جمله کاتسا و آیسا. بر‌اساس‌این قرار است در یک جلسه فوق‌العاده براساس آخرین اطلاعات به این جمع‌بندی برسیم که آیا توافق برد-برد می‌شود یا نمی‌شود؟ سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بیان کرد: غربی‌ها دنبال مذاکره و توافق بودند و طبیعی است که چنین موضعی بگیرند و ما هم در برابر موضع سرسختانه آنها چنین موضعی می‌گیریم.
با توجه به مواضع بخشی از اصولگرایان حاضر در مجلس که حامی وضعیت موجود هستند و در مقابل‌شان اکثریتی که حامی منافع ملی و رفع تحریم‌ها هستند، باید دید جلسه غیرعلنی امروز به چه نتایجی منجر خواهد شد. به هر حال مجلس در این زمینه خاص یک‌صدا نیست و همچنان جماعتی به برهم‌خوردن میز مذاکرات امید بسته‌اند.
جنگ روایت‌ها در مذاکرات
روزنامه اعتماد نیز در یادداشتی نوشت: افلاطون معتقد است: «جریانی که روایت می‌کند، حکومت نیز می‌کند.» عباراتی که نشان‌دهنده اهمیت فعالیت‌های رسانه‌ای و ارتباطی در شوون مختلف حاکمیت و مناسبات ارتباطی یک ساختار سیاسی با فضای پیرامونی است. براساس این الگوی فکری و اجرایی، ابتکار عمل و هژمونی نهایتا در اختیار گروه‌هایی قرار می‌گیرد که بتوانند جریان سیال رسانه‌ای را تحت کنترل درآورند. نمونه‌های واضح این واقعیت‌ها را امروز در جهان پسامدرن به عینه می‌توان مشاهده کرد. کشور‌های غربی با استفاده از ابزار‌های ارتباطی و جریانات رسانه‌ای، توانسته‌اند هژمونی خود را در پهنه خاکی مسلط کنند. با آغاز دور جدید مذاکرات هسته‌ای ایران با کشور‌های ۱+۴ و امریکا، تحلیلگران حوزه‌های مختلف تلاش کردند موضوعات مرتبط با مذاکرات را از جنبه‌های مختلف دیپلماسی، امنیتی، اقتصادی و... بررسی کنند، اما در این میان یکی از حلقه‌های مفقوده این زنجیره تحلیلی، در حوزه عملکرد رسانه‌ای تیم مذاکره‌کننده ایرانی پیداست.
به‌طور کلی انتظار این بود که ایران در دور جدید (و احتمالا دور نهایی) مذاکرات هسته‌ای با تمام قوا وارد شود. یعنی نه تنها بحث دیپلماسی کلاسیک و سیاسی را به خوبی پیگیری کند، بلکه از دیپلماسی رسانه‌ای به عنوان بخش حمایت‌کننده و تکمیلی مذاکرات نیز بهره‌مند شود تا حداکثر منافع را از این دور مذاکرات ببرد. اما به‌رغم اینکه در بطن دستگاه دیپلماسی کشور نیز یک دپارتمان یا ساختار اداری (با ارتباطات مفصل داخلی و خارجی) برای این منظور گنجانده شده، اما در دور جدید مذاکرات، ابتکار عمل در حوزه اطلاع‌رسانی مرتبط با مذاکرات در اختیار ایران نیست و ایران به جای کنشگری، بیشتر به دنبال واکنشگری بوده است. این در حالی است که تیم مذاکراتی کشورمان از مشاوران رسانه‌ای همراه برخوردار است و به‌طور طبیعی می‌بایست با استفاده از ترفند‌های دیپلماسی رسانه‌ای، روند مذاکرات در حوزه رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی به نفع ایران باشد، اما یک چنین پیشرفت ارتباطی و رسانه‌ای در عمل شکل نگرفته است. در واقع به جای اینکه تیم رسانه‌ای و مذاکره‌کنندگان ایرانی ابتکار عمل را در اطلاع‌رسانی به دست بگیرند و در شمایل منبع اصلی اخبار و اطلاعات قرار بگیرند، یکی از مذاکره‌کنندگان روسی است که مدام رودرروی رسانه‌های بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد روایت مورد نظر خود از مذاکرات را ارایه می‌کند. روایتی که مشخص است فاصله بعیدی با روایت مورد نظر ایران دارد در راستای منافع روس‌ها بازتاب پیدا می‌کند. نه تنها ابتکار عمل رسانه‌ای مناسبی از سوی تیم مذاکره‌کنندگان ایرانی در سطح بین‌المللی مشاهده نمی‌شود، بلکه اخبار مذاکرات نیز قبل از رسانه‌های داخلی در اختیار خبرگزاری‌های خارجی مانند رویترز و... قرار می‌گیرد. تبعات این چرخش رسانه‌ای باعث می‌شود تا رسانه‌های بین‌المللی براساس منافع و خواست خود، اخبار را منتشر کرده و توجهی به مطالبات تیم ایرانی نداشته باشند. کمتر شاهد هستیم که خبرگزاری‌های خارجی به نقل از تیم مذاکره‌کننده ایرانی، موضوعات مرتبط با مذاکرات را تشریح کنند، در حالی که پیش از این در دوران محمدجواد ظریف، دامنه وسیعی از اخبار مذاکراتی به نقل از ایشان و در جریان گفتگو با وزیر امور خارجه کشورمان (و سایر مذاکره‌کنندگان ایرانی) به جهان مخابره می‌شد.
متاسفانه این حفره اطلاع‌رسانی در سطح داخل نیز مشاهده می‌شود، اغلب گزارش‌های تحلیلی رسانه‌های ایرانی با استناد به منابع غربی منتشر می‌شوند، در حالی که دپارتمان رسانه‌ای وزارت امور خارجه ایران با بهره‌مندی از منابعی که در اختیار دارد به راحتی می‌تواند جریان سیال رسانه‌ای را به دست بگیرد و به ترمینال خبری اطلاع‌رسانی در خصوص مذاکرات بدل شود. بر این اساس با توجه به نقش رسانه‌های جمعی در حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی، معتقدم دستگاه سیاست خارجی نتوانسته به نحو احسن و با ابتکار عمل لازم از ظرفیت‌های رسانه‌های داخلی، خارجی و هوشمند استفاده کند. مجموعه این واقعیت‌ها به ما می‌گوید که سیاست‌گذاران بخش دیپلماسی، می‌بایست روند‌های پویاتری را در حوزه رسانه‌ای به کار بگیرند تا منافع ملی کشور در جریان مذاکرات تامین شود. در عصر نوین که به عنوان عصر ارتباطات و اطلاعات شناخته می‌شود، سرعت رسانه‌ها در جهت‌دهی به حوزه سیاست خارجی بالا رفته است. برای این منظور دستگاه سیاست خارجی کشور نیز نیازمند تربیت خبرنگاران خاصی است که نیاز‌های کشور را در حوزه اطلاع‌رسانی بین‌المللی تامین کنند. دپارتمانی که در وزارت خارجه مشغول فعالیت است، باید ساختار‌های آموزشی ویژه‌ای را تدارک ببینند تا خبرنگاران و گزارشگران بین‌المللی از دل این ساختار‌ها تربیت شوند تا ابتکار عمل را در بزنگاه‌های بین‌المللی به دست بگیرند. در بسیاری از بزنگاه‌ها این روایت رسانه‌ای است که می‌تواند نتیجه نهایی رویارویی‌های دیپلماتیک را تعیین کند. همان‌گونه که افلاطون سال‌ها پیش اعلام کرده، جریانی حکومت می‌کند و بلیت برنده را به دست می‌گیرد که زودتر، بهتر و تاثیرگذار‌تر روایت می‌کند.
