گزینه‌های پیش‌روی ایران برای اخذ تضمین معتبر از آمریکا چیست؟
روزنامه «گاردین» انگلیس در گزارشی نوشت: روسیه می‌تواند نقش کلیدی در خصوص توافق برسر برنامه هسته‌ای ایران ایفا کند؛ چرا که مسکو نه تنها به‌عنوان مقصد احتمالی برای ذخایر اورانیوم با غنای بالا از سوی ایران مطرح شده، بلکه ممکن است نقش داور در صورت نقض توافق را نیز بر عهده بگیرد.
دونالد ترامپ، که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران خارج شد، تهدید کرده که در صورت عدم حصول سریع یک توافق جدید که به ادعای او مانع از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شود، به این کشور حمله خواهد کرد. اما بر اساس اظهارات مقام‌های آمریکایی، چهار ساعت گفت‌وگوی غیرمستقیم میان ایالات متحده و ایران در رم در روز شنبه، با میانجی‌گری عمان، پیشرفت قابل توجهی داشته است.
مذاکرات فنی بیشتری قرار است این هفته در ژنو برگزار شود و به دنبال آن، آخر هفته آینده نشست دیپلماتیک سطح بالای دیگری در عمان انجام خواهد شد.
استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ که در مرکز مذاکرات رم قرار داشت، خواهان نهایی شدن توافق ظرف ۶۰ روز است. با این حال، احتمالاً با مقاومت عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، روبه‌رو خواهد شد؛ کسی که معتقد است سطوح بالای بی‌اعتمادی و ماهیت فنی مذاکرات، رسیدن سریع به توافق را بعید می‌کند.
دو مسئله مهم و دشوار در مذاکرات وجود دارد، یکی مربوط به سرنوشت ذخایر اورانیوم با غنای بالا در ایران است، اینکه آیا باید نابود شود یا در جایی ذخیره شود و دیگری مربوط به تضمین‌های خارجی به ایران در صورتی است که ایالات متحده در اجرای تعهد خود برای رفع تحریم‌های اقتصادی، در ازای بازگشت برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران به نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، خلف وعده کند.
ایران خواهان تضمینی برای اعمال پیامدهایی علیه ایالات متحده در صورت خروج مجدد از توافق یا نقض آن است. ایران تمایل دارد ذخایر اورانیوم خود را در داخل کشور حفظ کند، اما ایالات متحده این گزینه را رد کرده و خواهان نابودی این ذخایر یا انتقال آن‌ها به کشور ثالثی نظیر روسیه است.
ایران معتقد است اطمینان‌هایی دریافت کرده مبنی بر اینکه هدف ایالات متحده، برچیدن کامل برنامه هسته‌ای آن نیست. پیش از مذاکرات رم، ویتکاف در یک اظهار نظر در شبکه‌های اجتماعی که باعث سردرگمی در ایران و آمریکا شد، ظاهراً از چنین هدفی حمایت کرده بود و این امر در ایران نگرانی‌هایی را ایجاد کرد. اما در رم، او چنین برداشتی را القا کرد که این اظهارات بیشتر جنبه داخلی داشته است.
«محمد مرسی»، عضو هیئت مشورتی اندیشکده «ویلسون» گفت: «از دیدگاه ایرانی‌ها، پیام‌های متناقضی در شبکه‌های اجتماعی و مصاحبه‌ها درباره هدف آمریکا مبنی بر حذف کامل برنامه هسته‌ای ایران وجود داشت و این اصلاً با آنچه عراقچی پذیرفته بود همخوانی نداشت. بنابراین، اولین اطمینان این بود که اهداف آمریکا گسترش نیافته است. اگر عراقچی این اطمینان را دریافت نمی‌کرد، احتمالاً کل مذاکرات متوقف و فوراً پایان می‌یافت.»
در بحث تضمین‌ها، ایران بر این باور است که تنها توافق قابل اتکا، پیمانی است که به تصویب کنگره آمریکا برسد؛ اما به عراقچی گفته شد که با توجه به نفوذ شدید لابی طرفدار اسرائیل در کنگره، تضمینی وجود ندارد که ترامپ بتواند چنین توافقی را از آنجا عبور دهد.
گزینه دیگر، تعهد آمریکا برای جبران خسارات تهران در صورت خروج واشنگتن از توافق است. ایرانی‌ها پیش‌تر پیشنهاد نوعی جریمه مالی را مطرح کرده بودند، اما در نبود یک پیمان رسمی، سازوکار اجرایی آن همچنان مسئله‌ساز است.
گزینه سوم در صورت نقض توافق توسط آمریکا، این است که به روسیه اختیار داده شود تا ذخایر اورانیوم تحویل‌داده‌شده را به تهران بازگرداند تا به این ترتیب ایران به‌عنوان طرف ناقض توافق مجازات نشود. چنین ترتیبی می‌تواند به روسیه نقشی محوری در روابط آینده ایران و آمریکا ببخشد و در عین حال آلمان، فرانسه و انگلیس تضمین‌کنندگان فعلی توافق ۲۰۱۵ را از این فرآیند کنار بگذارد. نه ایران و نه آمریکا تمایلی به حفظ نقش عمده‌ای برای سازمان ملل متحد در توافق جدید ندارند.
برخی «مذاکرات رم» را به دلیل ویژگی خاص آن مکان مهم تلقی کردند؛ چرا که در صورت شکست مذاکرات، نخست‌وزیر ایتالیا، «جورجیا ملونی»، به دلیل روابط خوب با ترامپ، در موقعیتی مناسب برای نجات مذاکرات قرار داشت. یک پیشنهاد اولیه برای دیدار مستقیم میان عراقچی و معاون رئیس‌جمهور آمریکا، «جی‌دی ونس»، که در رم حضور داشت، زودهنگام تلقی شد.
فشار زیادی بر ویتکاف و ترامپ برای دستیابی به نتیجه در یکی از سه پرونده‌ای که درگیر آن هستند یعنی، ایران، حماس-اسرائیل و روسیه-اوکراین وجود دارد. یکی از منابع مطلع گفت: «باید گفت که ایرانی‌ها بازیگران عقل‌گرا هستند و احتمال توافق با آن‌ها بیشتر است.»
موقعیت ایران در آستانه مذاکرات با سفر وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران و دیدار با رهبر عالی ایران تقویت شد. این سفر با هدف ارسال پیامی از همبستگی انجام شد؛ بدین معنا که عربستان با حمله آمریکا یا اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران مخالف است و در آن همکاری نخواهد کرد.
وزارت خارجه عمان اعلام کرد که هدف مذاکرات، دستیابی به «توافقی عادلانه، پایدار و الزام‌آور» است؛ توافقی که «اطمینان دهد ایران کاملاً عاری از سلاح هسته‌ای و تحریم‌ها باشد، در عین حال حق توسعه انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح‌آمیز آن حفظ شود.»
