جزئیاتی از ۳ دور مذاکره ایران و آمریکا؛ مانع اصلی توافق چیست؟
رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، ماه گذشته با تصمیم ناگهانی خود برای آغاز فوری مذاکرات با ایران، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، را غافلگیر کرد. هشت منبع مطلع تاکید کردند که اکنون مذاکرات بر سر کسب امتیازات کلیدی متمرکز است
چهار منبع آگاه به رویترز گفتند که چرخش ناگهانی آمریکا به سمت مذاکره با ایران در ماه آوریل، برای نتانیاهو شوکه‌کننده بود؛ او برای کسب حمایت ترامپ از حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران به واشنگتن سفر کرده بود و تنها کمتر از ۲۴ ساعت پیش از نشست خبری مشترک در کاخ سفید مطلع شد که مذاکرات آمریکا با ایران قرار است ظرف چند روز آینده آغاز شود.
یک مقام ارشد امنیتی ایران گفت که تهران کماکان نگران آن است که نتانیاهو، چه توافقی حاصل شود یا خیر، حمله‌ای [به سایت‌های هسته‌ای ایران]صورت دهد. با این حال، در عرض تنها سه هفته، واشنگتن و تهران سه دور مذاکره برگزار کرده‌اند و انتظار می‌رود دور چهارم این مذاکرات به‌زودی در رم برگزار شود.
خبرگزاری رویترز برای با مقامات و دیپلمات‌هایی از طرف‌های مذاکره گفت‌و‌گو کرده که و جزئیاتی جدید را فاش کردند. تمامی این منابع خواستار ناشناس‌ماندن شدند، زیرا مباحثات کماکان حساس و در حال انجام است.
این هشت منبع به خبرگزاری رویترز گفتند که چارچوب اولیه‌ای که در حال حاضر مورد بحث قرار گرفته، هسته اصلی توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) را حفظ می‌کند — توافقی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش آن را کنار گذاشت.
بنابر ادعای این منابع، این توافق جدید ممکن است از نظر ظاهر تفاوت چندانی با توافق پیشین که ترامپ آن را «بدترین توافق تاریخ» خوانده بود نداشته باشد، اما مدت اجرای آن به ۲۵ سال افزایش می‌یابد، راستی‌آزمایی‌ها سخت‌گیرانه‌تر می‌شود و بند‌های موسوم به «غروب» که برخی بخش‌های برنامه هسته‌ای ایران را متوقف می‌کند، اما کاملاً از بین نمی‌برد، گسترش می‌یابد.
بر اساس صحبت‌های این منابع، طبق شرایط مورد مذاکره، ایران باید میزان ذخایر اورانیوم و نوع سانتریفیوژها را محدود کند و اورانیوم ۶۰ درصدی خود را رقیق، صادر یا مهر و موم کند؛ تحت نظارت بی‌سابقه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) — در ازای کاهش قابل توجه تحریم‌ها.
دنیس راس، مذاکره‌کننده سابق در دولت‌های جمهوری‌خواه و دموکرات، گفته است که هر توافق جدیدی باید فراتر از برجام برود و تغییراتی دائمی و ساختاری در ظرفیت هسته‌ای تهران ایجاد کند — به‌طوری که زیرساخت‌های آن به قدری کوچک شود که ساخت بمب دیگر گزینه‌ای عملی نباشد.
او به رویترز گفت: هر چیزی کمتر از این، تهدید در آستانه ساخت سلاح را حفظ خواهد کرد.
با این حال، خطوط قرمز متعددی در حال شکل‌گیری است که مذاکره‌کنندگان باید از آنها عبور کنند تا به توافق برسند و از اقدام نظامی آتی جلوگیری شود.
در صدر این مسائل، ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم ایران قرار دارد؛ موضوعی که واشنگتن و تل آویو می‌گویند باید به‌طور کامل متوقف شود تا ایران تنها به اورانیوم وارداتی برای نیروگاه بوشهر وابسته باشد.
نتانیاهو خواهان «غنی‌سازی صفر» و توافقی به سبک لیبی است که زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را کاملاً برچیند.
ایران می‌گوید که حق غنی‌سازی اورانیوم قابل مذاکره نیست. سه مقام ایرانی به رویترز گفتند که با این حال، میزان ذخایر اورانیوم، خارج کردن آن از کشور و تعداد سانتریفیوژها، مواردی هستند که در حال حاضر درباره آنها مذاکراتی در جریان است.
تمامی منابع تایید کردند که طبق پیشنهاد‌هایی که در دور‌های مذاکرات آوریل مطرح شده است، ایران غنی‌سازی را در سطح ۳.۶۷ درصد متوقف خواهد کرد؛ مطابق با سطح تعیین‌شده در برجام. همچنین منابع ایرانی به رویترز گفتند که تهران آماده است تا دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به سایت‌های هسته‌ای خود را گسترش دهد.
هر هشت منبع افزودند که پیشنهاد‌های مطرح‌شده به دنبال برچیدن کامل زیرساخت‌های هسته‌ای تهران نیستند—آن‌گونه که اسرائیل و برخی مقامات آمریکایی خواهان آن هستند—بلکه هدف آنها اعمال محدودیت‌های دائمی بر غنی‌سازی اورانیوم است تا از هرگونه «گریز هسته‌ای» جلوگیری شود.
استیو ویتکاف، نماینده آمریکا در امور خاورمیانه، ظاهراً هفته گذشته در اظهارات خود این موضع را تأیید کرد، اما بعداً گفت ایران باید «غنی‌سازی را به طور کامل متوقف کند» —موضعی که بعداً توسط وزیر امور خارجه مارکو روبیو نیز اعلام شد.
الکس وطن‌خواه، پژوهشگر ارشد و بنیان‌گذار برنامه ایران در مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، گفت یکی از راه‌حل‌ها می‌تواند پذیرش وقفه‌های طولانی در برنامه غنی‌سازی از سوی ایران باشد، از طریق تمدید بند‌های موسوم به «غروب».
«اگر ایرانی‌ها باهوش باشند، باید با بند‌های غروب بسیار طولانی‌تر برای آینده موافقت کنند.»
وطن‌خواه بر اهمیت امکان اعلام پیروزی از سوی هر دو طرف در مذاکرات تأکید کرد.
به گفته یکی از منابع ایرانی که یک مقام ارشد امنیتی است، مصالحه دیگری که ممکن است مورد بررسی قرار گیرد، شامل حفظ حداقل توان غنی‌سازی توسط ایران با حدود ۵۰۰۰ سانتریفیوژ و واردات باقی‌مانده اورانیوم غنی‌شده، احتمالاً از روسیه، است.
هر سه منبع ایرانی تاکید کردند که در مقابلِ اعمال محدودیت بر غنی‌سازی، تهران خواستار تضمین‌های محکم و قابل اتکا شده است که ترامپ بار دیگر از توافق هسته‌ای خارج نمی‌شود.
منابع ایرانی افزودند که یکی از خطوط قرمز تعیین‌شده توسط رهبر انقلاب اسلامی، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، کاهش میزان ذخیره اورانیوم غنی‌شده به کمتر از سطح توافق‌شده در برجام است.
بر اساس توافق برجام، ایران فقط مجاز به انباشت اورانیوم غنی‌شده با استفاده از سانتریفیوژ‌های نسل اول (IR-۱) بود، اما اکنون ایران از مدل‌های پیشرفته‌تری استفاده می‌کند که در توافق ۲۰۱۵ ممنوع شده بودند.
یک منبع ارشد منطقه‌ای نزدیک به تهران گفت که بحث فعلی بر سر ذخایر اورانیوم ایران این است که آیا ایران بخشی از آن را — به شکل رقیق‌شده — در داخل کشور نگه می‌دارد و بخش دیگر را به خارج، احتمالاً به روسیه، بفرستد.
به گفته این منبع، ایران حتی ایده فروش اورانیوم غنی‌شده به آمریکا را نیز مطرح کرده است.
ایران در حال حاضر حدود ۱۵۰۰۰ سانتریفیوژ دارد، در حالی که تحت برجام مجاز به داشتن حدود ۶۰۰۰ دستگاه بود.
یک مقام ارشد ایرانی گفت: در اصل، این مذاکرات در حال تبدیل شدن به نوعی «برجام ۲» با برخی افزوده‌هاست که به ترامپ اجازه می‌دهد آن را به‌عنوان پیروزی معرفی کند، در حالی که ایران نیز می‌تواند حق غنی‌سازی خود را حفظ کند.
یکی دیگر از نقاط اختلاف به ظرفیت تولید موشک‌های بالیستیک ایران مربوط می‌شود. واشنگتن و اسرائیل می‌گویند ایران باید ساخت موشک‌ها را متوقف کند، اما تهران در پاسخ می‌گوید که حق دفاع از خود را دارد.
یکی از مقامات ایرانی قبلاً به رویترز گفته بود که ایران حاضر نیست فراتر از تعهدات برجام پیش برود، و تنها به عنوان «نشانه حسن‌نیت» ساخت موشک‌هایی که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای داشته باشند را کنار می‌گذارد.
یک مقام امنیتی منطقه‌ای گفت که واشنگتن تلاش دارد برنامه موشک‌های بالیستیک را وارد مذاکرات کند، اما تهران «همچنان از هرگونه بحثی در این‌باره امتناع می‌ورزد».
او افزود: مشکل این است که بدون پرداختن به موضوع موشکی، ترامپ نمی‌تواند ادعا کند که توافق جدید فراتر از برجام است.
رابرت راس، مذاکره‌کننده پیشین، به تناقض موجود اشاره می‌کند: ترامپ به دلیل ضعف برجام آن را کنار گذاشت، و اکنون با واقعیتی روبه‌رو است که تهران در آستانه دستیابی به توانمندی تسلیحات هسته‌ای قرار دارد.
او افزود که «پذیرش توافقی که مشابه یا حتی نرم‌تر از توافق اصلی باشد از نظر سیاسی غیرقابل دفاع است» و پیشنهاد کرد که توافق جدید باید تعداد سانتریفیوژها را از ۲۰۰۰۰ به ۱۰۰۰ کاهش دهد، تمامی ذخایر اورانیوم غنی‌شده را از کشور خارج کند، و بازرسی‌هایی با ضمانت اجرایی و امکان اعمال مجازات را تحمیل کند.
وطن‌خواه وضعیت کنونی ایران را به تصمیم سال ۱۹۸۸ بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، آیت‌الله سید روح‌الله خمینی، برای پذیرش آتش‌بس با عراق تشبیه کرد — لحظه‌ای که او آن را به «نوشیدن جام زهر» تشبیه کرده بود.
این تحلیل‌گر ادعا کرد که «مسئله بقاست، نه تسلیم‌شدن.»
دیپلمات‌ها می‌گویند نتانیاهو فرصت نادری برای نابودی برنامه هسته‌ای ایران در اختیار دارد.
یکی از مقامات خاورمیانه‌ای گفت: این یک فرصت تاریخی برای اسرائیل است تا به سایت‌های هسته‌ای ایران حمله کند.
او افزود ایالات متحده آمریکا با چنین اقدامی به دلایل مختلف مخالف است — مهم‌ترین آنها نگرانی‌های کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس است؛ نگرانی‌هایی که واشنگتن با توجه به روابط عمیق راهبردی و اقتصادی‌اش در منطقه، نمی‌تواند نادیده بگیرد.
او گفت: با این حال، آمریکا باید محاسبات امنیتی اسرائیل را نیز مدنظر قرار دهد. بنابراین، حتی اگر واشنگتن به‌طور مستقیم در این حمله شرکت نکند، ممکن است حمایت غیرمستقیم ارائه دهد. این عملیات برای اسرائیل دشوار خواهد بود —، اما غیرممکن نیست.
ارتش آمریکا در هفته‌های اخیر حضور خود را در خاورمیانه تقویت کرده است. پنتاگون شش بمب‌افکن B-۲ را به جزیره دیه‌گو گارسیا در اقیانوس هند — مکانی که پیش‌تر برای پشتیبانی از عملیات‌های نظامی آمریکا در خاورمیانه استفاده شده بود — اعزام کرده است.
علاوه بر این، ایالات متحده هم‌اکنون دو ناو هواپیمابر در منطقه دارد و سامانه‌های دفاع هوایی را از آسیا به این منطقه منتقل کرده است.
آلن ایر، دیپلمات پیشین آمریکایی و کارشناس خاورمیانه که به زبان فارسی مسلط است، هشدار داد که یک حمله شاید بتواند برنامه هسته‌ای ایران را کُند کند، اما آن را از بین نخواهد برد.
او گفت: شما نمی‌توانید دانش را بمباران کنید. این دانش وجود دارد. ایران غنی‌سازی اورانیوم را به‌طور کامل فرا گرفته است.
این خبر را در رویترز ببینید.
